FİNANSAL EKONOMİ - Deneme Sınavı - 24

Finansal araçların özellikleri onların yayınlayıcısı kişi veya kurumun kimliği, vadesi, içerdiği hak ve teminat gibi farklı ölçütlere göre değerlendirilebilmelerine imkân tanır. Bu bağlamda finansal araçların özellikleri kitabımızda şu şekilde sıralanmıştır;

Görüldüğü üzere “finansal aracıların vergi yapısı” bu özellikler arasında yer almamaktadır.

Hazine bonosu, devlet garantisinde çıkarılan, likit ve sabit getirili iç borçlanma senetleridir. Ancak, hazine bonosu nedir sorusunun geniş kapsamlı bir tanımını vermemiz gerekirse; Türkiye Cumhuriyeti hazinesi tarafından çıkartılan, TCMB’ nın satışına aracılık yaptığı 3, 6, 9 ay gibi 1 yıldan kısa vadeli, döviz ya da Türk Lirası cinsinden iç borçlanma senetleri şeklindeki bir tanımlama doğru olacaktır.

Repo işlemlerinde kullanılan değerler daha çok sabit getirili menkul kıymetlerdir. Bu menkul kıymetler:

Çizgili Çek: Bu türde, lehdar çek üzerinde yazan miktarı doğrudan nakit olarak tahsil edemez. Söz konusu tutar bir banka hesabına yatırılır ve lehdar parasını bu hesaptan çekerek tahsil edebilir. Çekin bu şekilde düzenlenmesinin nedeni çalınma ve kaybolma riskine karşılık bir güvenlik tedbiridir. TTK’ na göre çekin ön yüzüne birbirine paralel iki çizgi çekerek bu tür bir çek düzenlenebilir.

Tahvillerle ilgili olarak nominal, ihraç ve piyasa değeri olmak üzere üç tür değer ya da fiyat tanımı bulunmaktadır. Nominal Değer: Tahvil üzerinde yazılı değer olan nominal değer, faizin hesaplanmasına esas teşkil eder ve vade sonunda ödenecek anaparayı ifade eder.

Hisse senetleri ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa sahiplerine eşit haklar sağlar. Bu tip hisse senetlerine adi hisse senetleri denir. Basit ve genel bir ifade ile, sahibine özel bir takım üstünlük ve haklar sağlamayan hisse senetlerine adi hisse senetleri denilmektedir.

Para piyasası, kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasadır. Para piyasasının en önemli fonksiyonlarından biri, fon transferi yaparak ekonomik büyüme ve gelişmeye katkı sağlamaktır. Bu piyasada vade daha önce de belirttiğimiz gibi 1 yıldan az olmalıdır. Para piyasasının kaynaklarını çeşitli mevduatlar oluştururken, araçlarını ise riski düşük aynı zamanda likiditesi yüksek ve yaygın olarak kullanılan hazine bonoları, mevduat sertifikaları, finansman bonoları, repo, çek ve senetler vb. oluşturmaktadır. Yukarıda yer alan seçenekler arasında sadece Hazine Bonoları kısa vadeli bir finansal araçdır ve doğru seçenek bu sebeple (c)’dir.

Orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasaya sermaye piyasası adı verilir. Sermaye piyasasında fonlar genellikle tahvil, hisse senedi gibi uzun vadeli finansal araçlar karşılığında el değiştirmektedir. Firmalar para piyasalarına işletme sermaye ihtiyaçları için başvurur iken, uzun vadeli yatırım projeleri için fon bulmak ve sermayelerini artırmak için sermaye piyasalarına başvurmaktadırlar. Sermaye piyasalarında vadenin uzun olması ve riskten dolayı faiz oranının para piyasaları na oranla yüksek olması normaldir. Yukarıdaki seçenekler arasında doğru cevap (a)’dır.

Bu sorunun çeldirici seçeneği “değişken faizli tahviller”dir. Doğru cevabı ise “indeksli tahviller”dir. İndeksli Tahviller: Enflasyonun hızlandığı döneme özgü tahvillerdir. Değişken faizli tahvillerde sadece faiz oranı enflasyona karşı korunurken, indeksli tahviller ile anaparayı korumak için dövize ya da altına indeksli tahviller daha güvenceli olmaktadır. Bu tahvillerde ihraç tarihi ile vade günü arasında altın fiyatlarında ya da belli bir dövizin kurundaki artış yüzdesine göre anapara artırılarak tahvil sahibine ödenir.

Finansal piyasaların temel fonksiyonu olan fon transferi sürecinde, fonların tasarrufçulardan yatırımcılara aktarımı doğrudan ve dolaylı finansman olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır. Dolaylı finansmanda, fon talep eden ve arz edenler arasındaki fon transferi bir finansal aracı kurum vasıtasıyla gerçekleşmektedir.

Katılım bankaları, ülkemizin gündemine özel finans kurumları adıyla 1980’li yıllarda girmiş, 1983 yılında bu kurumların kurulmasına izin verilmiştir. 2005 yılında kabul edilen 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile “Özel Finans Kurumları”nın adı Katılım Bankaları olarak değiştirilmiş ve mevduat bankaları ile aralarındaki tüm farklılıklar giderilmiştir.

Kalkınma ve yatırım bankaları, Mevduat kabul etmeyen bir banka türüdür. Kalkınma ve yatırım bankalarının temel işlevi orta ve uzun vadeli krediler vererek ülkenin gelişimine katkıda bulunacak yatırımlara finansman sağlamaktadır. Kalkınma bankaları esas olarak; hisse senedi ve tahvil piyasasının gelişmediği ülkelerde elde ettikleri fonları uzun vadeli kredilere dönüştüren, iştiraklerde bulunan, özellikle imalat sanayini finanse eden ve bunun yanında yatırımcılara gerekli teknik yardımlarda bulunan kurumlardır.

Bir sigorta şirketi riskini çeşitli reasürans anlaşmalarıyla, reasürans şirketlerine devredilmektedir. Bu bağlamda teminat verdikleri risklerde büyük hasarların aynı anda oluşma ihtimaline karşı, hasar ödemelerinde zorlanmamak için reasürans (mükerrer sigorta) yaptırmaktadır. Reasürans, sigorta şirketlerine tek başlarına yüklenmeleri mali yönden mümkün olmayan riskleri, sigortalayabilme imkânı vermektedir

Menkul kıymet yatırım ortaklıkları; sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır.

Yatırım ortaklıklarının diğer ortaklıklardan farkı, faaliyet alanlarının sadece sermaye piyasası araçları ile altın ve diğer kıymetli madenlerden oluşan bir portföyün işletilmesi şeklinde sınırlandırılmış bulunmasıdır.

BDDK; mevduat, katılım, kalkınma ve yatırım bankalarının, yabancı banka temsilciliklerinin, faktoring, finansal kiralama ve finansman şirketlerinin, finansal holding şirketlerinin ve varlık yönetim şirketlerinin kuruluş ve faaliyet izinlerinin verilmesinden ve bu kuruluşların düzenlenmesi ve denetlenmesinden sorumludur.

SPK, sermaye piyasasını düzenleyen ve denetleyen kamu kurumudur. Sermaye piyasası faaliyetinde bulunacak kurumların Kuruldan izin almaları zorunludur. Bu bağlamda Kurulun, kuruluşuna ve faaliyete geçmesine izin verdiği kuruluşlar;

 Mevduat bankaları, Katılım bankaları, Finansman şirketleri ve Finansal kiralama şirketleri BDDK’nın gözetim ve denetimine tabidir.

Temmuz 2018’de Türk finans sistemindeki istikrara katkısı açısından önemli bir kuruluş olan Hazine Müsteşarlığı Maliye Bakanlığı çatısına geçmiş ve yeni yapılanmada T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı oluşturulmuştur.

Hazine müsteşarlığında, Sigortacılık ile ilgili olarak düzenleme ve denetlemeye yönelik olarak iki kurum yer almaktadır. Sigorta Denetleme Kurulu Başkanlığı ve Sigortacılık Genel Müdürlüğü. Sigortacılık Genel Müdürlüğüne ilgili mevzuatla verilen görevlerden biri;

Sigorta, reasürans, emeklilik şirketleri, sigorta aracıları, eksperler, aktüerler ve sigortacılıkla ilgili diğer gerçek ve tüzel kişilerin piyasaya girişleri, faaliyetleri ve piyasadan çıkışları ile ilgili düzenlemeleri hazırlamak, uygulamak ve izlemektir.

Mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları, tüzel kisiliği haiz ve kamu kurumu niteliğinde özdüzenleyici bir meslek kuruluşu olan Türkiye Bankalar Birliğine faaliyet izni aldıkları tarihten itibaren bir ay içinde üye olmak, Birlik statü hükümlerine uymak ve Birliğin yetkili organlarının aldığı kararları uygulamak zorundadır.

Finansal piyasaların temel fonksiyonu olan fon transferi, fonların tasarrufçulardan yatırımcılara aktarımı doğrudan ve dolaylı finansman olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır.

Katılım fonu: Katılım bankaları nezdinde açtırılan gerçek ve tüzel kişilere ait özel cari hesap ve katılma hesaplarında yer alan paradır.