FİLM VE VİDEO YAPIMI

“Düşük kontrast” yumuşak ışığın yarattığı hafif gölgeli bir aydınlatmadır. Kontrastlık azaldığında alanlardaki farklılaşma da azalır. Bunlar birbirinin içinde eriyor gibi görünür. Dolayısıyla bu da üç boyutluluğun mekansal bilgisi ile derinlik ve doku işaretlerini azaltır. Ama aynı zamnda düşük kontrastlık sakinleştirici ve melankolikdir.

C

“Alttan aydınlatma”, dengesizlik, huzursuzluk ve endişe hissini uyandırırken, nesnelerin ve figürlerin özelliklerini bozar, şeytansı ve doğa üstü görünümleri de verir. Genellikle dramatik korku efekti yaratmak için de kullanılır.

B

E

a

a

A

C

Işıklandırma, film ya da elektronik görüntü için, herşeyden önce sahneyi görünür kılmak ve pozlamak için teknik bir gerekliliktir. Görüntü yönetmeni öncelikle film ya da video için yeterli pozlamayı sağlayacak ışık miktarını belirlemek ve sahne üzerinde dağılımını gerçekleştirmek zorundadır. Bunu yaparken de genellikle ışığı inandırıcı bir araç olarak kullanacak ve izleyicinin günlük yaşamdaki algısının benzerini yaratmaya çalışacaktır. Güneşli bir gün mü yoksa bulutlu bir gün mü olacağı, yapay ışıkların nerden geldikleri, bir mum ışığının yarattığı titreme etkisi, ay ışığının oluşturduğu tonsal yaklaşım gibi bir çok düzenleme inandırıcı olmak zorundadır. Işığı anlamın bir taşıyıcısı, hatta anlamın yaratıcısı olarak kullanmak ise yönetmenin yaratmak istediği dünyanın ve görüntü yönetmeninin biçemsel yaklaşımının bir sonucu olacaktır. Aydınlatma biçimi aynı zamanda anlamla birlikte inşa edilecek sanatsal bir düzenlemedir. Bu aydınlatma düzenlemesinin içerisinde yönetmenin izleyicinin gözünü yönlendirmek istediği alanların ışıkla belirlenmesi olabildiği gibi, kimi şeyleri izleyiciden saklamak, kimi zaman dramatik etkiyi yaratmak ve kuvvetlendirmek gibi düzenlemeler de vardır.

Bu doğrultuda ışıklandırmaya sadece teknik bir gerekliliktir demek doğru olmaz çünkü ışıklandırma anlamla birlikte inşa edilerek bir sanatsal bir düzenleme yapılmasına imkan tanır.

Taklit ışıklandırmada temel sorun filmin ya da video alıcısının göz gibi, ayrıntıları ayırt etme ve farklı yoğunluktaki ışıkları dengeleme özelliğinin olmayışıdır. Göz parlak ışığın ve aynı zamanda keskin gölgelerin olduğu bir ortamda her iki alanı da görebilme yeteneğine sahipken film ya da video aynı yetenekte değildir.

Görüntü yönetmeni gerçek dünyanın üç boyutlu bir taklidini yaratmak için temelde üç farklı ışığı kullanmak durumundadır: Anahtar ışık (key light), dolgu ışık (fill light) ve arka (kontur) ışık (back light). İlk ikisi gerçek yaşamdaki ışık algısının doğrudan karşılığı iken üçüncüsü (arka ışık) perde ya da televizyon ekranı gibi iki boyutlu bir yüzeyde üçüncü boyut algısını kuvvetlendirmek için gerekli bir koşuldur.

Ana ışık kaynağını temsil eden “anahtar ışık” için genellikle sert ve parlak ışık kullanılmakla birlikte bu her zaman için doğru değildir. Kimi zaman yumuşak ışık da anahtar ışık olabilir.

“Dolgu ışık” yumuşak ve dağınık bir ışıktır. Sert anahtar ışığın yarattığı gölgeleri yumuşatmak için, kamera-nesne ekseninde anahtar ışığın tersi yönünde yerleştirilen bu ışık için “ana ışığın yarısı ya da üçte biri kadar güçte” denilse de bu yaratılmak istenilen kontrastlık derecesine bağlıdır. Dolayısıyla kullanılacak dolgu ışık yoğunluğu için kesin bir kural yoktur. Ancak anahtar ışığı aşmamalıdır. Zaten yüksek yoğunlukta kullanılması da yeni istenmeyen gölgeler yaratma ihtimalini ortaya çıkarır.

Aydınlatılacak nesnenin arkasından ve yukardan kullanılan “arka ışık (kontur ışık)” iyi kullanıldığında inandırıcılığı arttırabilir.

Anahtar ışık - dolgu ışık oranı olarak da adlandırılan çalışma gerçekte iki ışığın aydınlattığı ana parlaklık seviyesiyle sadece dolgu ışığın seviyesi arasındaki oranlamadır. Yani “anahtar ışık + dolgu ışık : dolgu ışık” oranıdır. Bu nedenle hesaplama yapabilmek için önce her iki ışığın aydınlatılan konu ya da nesne üzerine düşen ışık yoğunluğu diyafram değeri olarak pozometreyle ile ölçülür, sonrasında da ya anahtar ışık kapatılıp ya da pozometrenin ışık sensörüne anahtar ışığın düşmesi engellenerek sadece dolgu ışık ölçülür. Bu ölçülen iki değer arasındaki fark ışıklandırma oranını gösterir.  Anahtar ışık + dolgu ışık ölçümü sonucu diyafram değeri f 8 olsun, sadece dolgu ışık değeri de f 5.6 ölçülmüşse ışıklan- dırma oranı 2:1’dir. Yani aralarında bir kat fark vardır.

Işığın kullanımı dört ana boyut içerisinde düzenlenebilir: parlaklık, kontrastlık, doku ve yön. “Parlaklık”, ‘yüksek anahtar ışık’tan ‘düşük anahtar ışık’a kadar değişir; “Kontrastlık”, parlak yüksek ışıklar ve derin gölgeler ile oluşan ‘yüksek konrastlık’tan, aşırı olmayan bir aydınlatmaya sahip ‘düşük kontraslık’a kadar değişir; “doku”, sert ya da yumuşak olabilir, örneğin, ‘yumuşatılmış bir ışık keskin olmayan çizgiler üretirken, temiz gölgelemeye yol açan ve belirgin kenar çizgileri veren ışık serttir; son olarak, “ışığın yönü”, farklı yönlerden gelen ışık kaynaklan arasında karmaşık bir dengeye sahip sahneleri oluşturur. Bu dört boyut sadece nesnelerin sahip oldukları biçimleri ortaya çıkarmaz, çerçeveye bakışı ve onun izleyici tarafından görünümünü duygusal olarak etkiler.

“Üstten aydınlatma”nın nesneleri ve figürleri yumuşatıcı bir etkisi vardır; nesnelere ruhani bir anlam verir, heybetli bir bakış ya da gençliğin ve tazeliğin havasını verir. “Alttan aydınlatma”, dengesizlik, huzursuzluk ve endişe hissini uyandırırken, nesnelerin ve figürlerin özelliklerini bozar, şeytansı ve doğa üstü görünümleri de verir. Genellikle dramatik korku efekti yaratmak için de kullanılır. “Yandan aydınlatma”da nesnenin yarısı aydınlatılmış diğer yansı ise gölgeli görülür. Bu tip bir aydınlatma yüze ferahlık, sağlamlık ve kuvvet verirken, yüzdeki çizgileri göstererek onu çirkin de yapabilir. “Önden aydınlatma” yanlışları bulanıklaştırır, görüntüyü donuklaştırır, yüzü güzelleştirir fakat karakteri uzaklaştırır. Üstten aydınlatılmış bir yüz genç bir insan izlenimi yaratır. “Arkadan aydınlatma” ise figürün sadece kenar çizgilerini aydınlatır. Aynı zamanda arkadan aydınlatma, nesneyi ya da figürü arka plandan ayırarak görüntüye derinlik ekler.

Işığın karakteri, yönü ve yoğunluğunun kontrolü ile, yönetmen mekansal derinlik izlenimini yaratır, konunun düzlemlerinin ve konturlarının şeklini verir, ayrımlanmasını sağlar, duygusal bir atmosfer ve özel dramatik etkiler yaratır.

Bir sahnede aydınlatma yapılacağı zaman herşeyden önce amacın ne olduğunu dikkatle düşünüp karar vermek gereklidir. Tabiiki herşeyden önce nesneleri ve konuyu görünür kılmak, pozlamayı sağlayacak yeterli seyiyeyi yakalamak ve iki boyutlu bir yüzeyde üç boyutlu bir dünya algısı yaratmak temel amaç olmalıdır. Ancak bu zaten bir görüntünün ortaya çıkması için gerekli ön koşuldur. Burda amaç olarak bahsedilen şey görüntüye yüklenecek anlamı belirlemek ve buna sanatsal bir biçem kazandırmaktır. Temel amaç herşeyi berrak biçimde tüm gerçekliği ile göstermeye çalışmak mıdır yoksa anlamı dramatize edecek, vurguyu arttıracak, duygu ve atmosfer yaratacak bir görüntü oluşturmak mıdır?

“Resimsel ışık tasarımı”, kaynak simulasyonuyla tam olarak ilgili olmayan, sadece “resimsel” ve “görsel” değerleri vurgular. Gerçekçi ve resimsel yaklaşımlar katı ve değişmez kategoriler değildirler. Bir çok film her iki yaklaşımı de kullanır.

Bu tür bir aydınlatma “dışavurumcu (ekspresyonist)” aydınlatma olarak da ifade edilir. Dışavurumcu aydınlatmada ışık gerçekliğinden uzakta kullanılır. Yönetmeni sembolik anlamlandırmalar yönlendirir ve bu yönelim doğal ışığın taklidinin kasten bozulması ve değişimiyle yaratılır.

Yeni Dalga’nın en önemli görüntü yönetmeni Raoul Coutard, İtalyan Yeni Gerçekçiliği’nin tavanlı doğal dekorlarla çalışma ilkesini izleyerek, tavana dolaylı ışıklar yerleştirip oyuncuyu ve kamerayı özgürleştirdi. Daha önceki Amerikan stüdyo çalışma tarzında doğal gölgeler yaratmaya çalışan projektörler oyuncuları ve kamerayı sahne içine sıkıştırmaya ve hareketsiz kılmaya zorlarken, Coutard’ın geliştirdiği bu teknikle oyuncular üzerine yansıyan yaygın bir ışık düşüyor ve belirleyici gölgelerin sonu geliyordu. Böylece oyuncu hareketi mekan içinde sınırsız bir hareket kazanırken, kamera da yönetmenin istediği gibi hareket edebilme avantajına da sahip oluyordu. Bu teknik bir çok Yeni Dalga yönetmeninin mizansen düzenlemesini ve biçemci tavırlarını etkiledi.