OBJEKTİF DİLİ

Geniş bir ton yelpazesi elde edilmek istenirse düşük kontrastlı ve düşük çözünürlüklü objektifler kullanarak yumuşak ve ton geçişleri daha belirsiz görüntüler elde etmek mümkündür. Ancak siyahla beyaz arasında daha ayırt edici olunması isteniyorsa bu defa tersi, yani yüksek kontrastlı ve yüksek keskinlikte objektiflerin tercih edilmesi uygun olacaktır. Ancak görüntü yönetmenleri bu iki durumun arasında da olan görüntüleri tercih edebilirler. Hem seçikliği yüksek hem de yumuşak tonlu görüntüler istenirse düşük kontrastlı ama keskinliği yüksek objektifler tercih edilecektir.

Perspektif çerçevedeki bakış açısının x, y ve z eksenlerindeki kombinasyonudur. X ekseni çerçeve düzlemindeki yatay boyutu, y ekseni düşey boyutu simgelerken z ekseni de derinlik boyutunu simgeler. Sinema ve televizyon iki boyutlu bir yüzeyde gerçekte olmayan üç boyut algısını yani derinlik algısını yaratmaya yönelik bir çabadır. Z eksenindeki nesneler arasındaki derinlik ilişkisinin ortaya çıkarılması perspektif algısına bağlıdır.

Kısa odak uzunluklu yani geniş açılı bir objektif derinlik algısını abartırken perspektif yığılmaları azaltacaktır. Yani nesneler birbirine olduğundan daha uzak gözükecektir. Çerçevenin uzayı genişlerken uzaktaki nesneler daha küçük gözükecektir. Yakındaki nesneler de kameraya yaklaştıkça boyutları olduğundan daha büyük olarak gözükecektir. Bu abartılmış derinlik algısı objektife doğru yapılan dikey hareketlerin daha hızlıymış gibi algılanmasına yol açacaktır. Çünkü daha uzaktaymış gibi gözüken nesne gerçekte o kadar uzakta olmadığından kameraya doğru yaklaşımında hızla büyüyerek gelmesi algıda bir yanılsama yaratmakta ve hızlıymış gibi algılanmaktadır. Aynı zamanda objektifin daha da genişlemesi kameranın çok yakınındaki nesnelerde de bozulmalara (varil etkisi) yol açacaktır. Nesne objektife yaklaştıkça nesnenin boyut ve oranlarında bozulma artacaktır.

Geniş açılı objektiflerin tersi etkileri uzun odaklı objektifler ile yaratılır. Dar açılı olan bu objektiflerde mekân kamera ekseni boyunca diklemesine düzleşirken derinlik algısı sıkıştırılır ve perspektif yığılmalar da artar. Nesneler üst üsteymiş gibi gözükür. Nesneler arasındaki mesafeler olduğundan daha yakınmış gibi algılanırken görüş açısının yarattığı darlıkla birlikte klostrofobik bir etki yaratılır. Bu algıdaki mesafe daralması izleyicinin üzerinde derinliksiz bir uzamın var olduğu izlenimine yol açar. İzleyicinin normal objektifle çekilmiş bir mesafedeki hareket beklentisi dar açılı objektifte çok daha uzun bir mesafede ve sıkıştırılmış perspektifte daha uzun yol kat edeceğinden bir türlü kameraya gerekli hızda yaklaşım mesafesini azaltamaz. Kameraya doğru gelen figürün kısa görünen mesafeyi kat etmesi daha fazla zaman alır. Bu da izleyicinin hareketi olduğundan daha yavaşmış gibi algılamasına yol açar.

Çekim mesafesini değiştirmek görüntünün boyutunu dolayısıyla çekim ölçeğini değiştirmek anlamına gelir. Bunu gerçekleştirmenin iki yolu vardır: Birincisi, kamera hareketiyle nesneye yaklaşmak ya da uzaklaşmak; ikincisi, farklı odak uzunluklu objektifleri kullanmaktır. İkinci yöntemde farklı asal objektifler değiştirilerek çekim ölçeği değiştirilebildiği gibi, değişebilir odak uzunluklu objektifle yapılacak optik hareketle de bu değişim sağlanabilir. Fakat her üç uygulamada da perspektif bilgisi ile ilgili farklı durumlar yaratılarak ölçek değiştirilir.

Netliğin belirlenmesinde iki eksen vardır: birincisi, ön zemin, orta zemin ve arka zeminin tümünün hemen hemen kesin net olarak göründüğü “derin netlik” ile, ikincisi, tek bir zeminin net olarak vurgulandığı “sığ netlik”.

Çekimin içinde netlik iki türlüdür. İlki, “takip eden netlik”, kameranın hareketli konuyu net olarak korumasıdır. Takip eden netlik, konu üzerinde dikkatin sürekli kalmasını sağlar. İkincisi, “netliğin bozulması” ya da “odağı kaydırma olarak” da adlandırılan, netliğin bir konudan, dikkatin değişimiyle beraber uzaklaşıp farklı bir düzlemde başka bir konuya doğru yönelmesiyle oluşur.

Bir kameranın önüne farklı uzaklıklarda nesneler ve figürler yerleştirildiğinde kamerada oluşan görüntünün bir kısmının bulanık (flu) bir kısmının da net olduğu görülür. Nesnelerin keskin net olarak görüldüğü bölüm “alan derinliği” olarak adlandırılır. Kısaca tanımlamak gerekirse alan derinliği, objektifin en yakınındaki keskin net düzlem ile en uzağındaki net düzlem arasındaki alandır.

Temelde dört farklı faktörle değişkenlik gösterir: Format boyutu, diyafram açıklığı, objektifin odak uzunluğu ve kamera ile nesne arasındaki netlik mesafedir.

Alan derinliği kavramı kimi zaman odak derinliği ve derin mekan kavramlarıyla karıştırılmaktadır. Alan derinliği kavramı objektifin önündeki alan ile ilgili ve görüş alanının netliğine bağlı bir kavram iken, odak derinliği objektifin arkasındaki odak alanında odaklanmış unsurlarla ilgilidir, derin mekân ise bir mizansen kavramıdır ve bütün düzlemlerin net olup olmadığına bakılmaksızın mekânın derinliğini tanımlar.

Film ya da video formatı ile alan derinliği arasında ters bir orantı vardır. Film boyutu ya da CCD alıcısı büyüdükçe alan derinliği azalır, küçüldükçe alan derinliği artar. Örneğin 16 mm bir film ile çalışmak 35 mm bir filmle çalışmaya göre daha geniş bir alan derinliği yaratır. Benzer şekilde videoda 1/3 ya da 1/2 inch CCD ile çekim yapmak 2/3 inch CCD’li bir kamera ile çekime göre daha büyük alan derinliği oluşturacaktır.

Alan derinliğinin en çok kontrol altına alınabildiği faktör diyafram değerinin yani açıklığının belirlenmesidir. Belli bir mesafede netlenen bir nesne çekiminde, geniş diyafram açıklıkları (f2, f4 gibi) daha küçük alan derinlikleri yaratırken, dar diyafram açıklıkları da (f18, f22 gibi) daha büyük alan derinlikleri yaratır. Yani bu faktörde de ters bir orantı söz konusudur. Açıklık arttıkça net derinlik azalacak, açıklık azaldıkça net derinlik artacaktır.

• ISO değeri ya da video alıcısının duyarlılığı değiştirmek
• Işık miktarını değiştirmek
• Işık kaynağı ile nesne arasındaki mesafeyi değiştirmek
• ND filtre kullanmak
• Örtücü açısını değiştirmek (filmde) şeklindedir.

Objektifin odak uzunluğu alan derinliğini doğrudan etkiler. Bir objektifin alan derinliği odak uzunluğunun karesiyle ters orantılıdır. Bu durumda kısa odak uzunluklu geniş açı objektifler normal ve uzun odaklı objektiflere göre daha fazla alan derinliğine sahiptir. Tersi durumda da uzun odaklı dar açılı objektifler normal ve kısa odaklı objektiflere göre daha dar alan derinliğine sahiptir. Örneğin, 35 mm çekilen bir filmde 24 mm. geniş açılı bir objektif 50 mm. bir normal objektife göre daha büyük bir alan derinliği yaratırken 85 mm. bir dar açılı objektif de küçük alan derinliğine sahip olacaktır.

Netlik mesafesi, objektifin önündeki netlenecek nesne ile kamerada filmin pozlama noktası arasındaki mesafedir.

Netlik mesafesi azaldıkça alan derinliği azalırken, nesne uzaklaştıkça alan derinliği genişler. Yani nesneler sonsuza doğru hareket ettikçe netlik mesafesi artacak ve alan derinliği de artacaktır. Örneğin, 8 metre netlik mesafesi 4 metre netlik mesafesine göre daha fazla alan derinliğine sahip olacaktır.

Alan derinliğini azaltmak için görüntü yönetmeninin kullanması gereken ana faktörler ve bu faktörleri etkileyen yan faktörler şunlardır:

• Daha uzun odak uzaklıklı objektif kullanmak: En geniş açıdan en dar açılı objektife doğru gidildikçe bir sonraki objektif bir öncekine göre daha az alan derinliğine sahip olacaktır.
• Netlik mesafesini kameraya doğru yaklaştırmak: Kamerayı netlenecek nesneye ya da figüre doğru yaklaştırmak alan derinliğini azaltacaktır.
• Diyafram açıklığını arttırmak (f / değerini küçültmek).

Görüntü yönetmeni alan derinliğini arttırmak için de yukarıda sıralanan yöntemlerin tersini yapmak durumundadır:

• Daha kısa odak uzaklıklı objektif kullanmak: En dar açıdan en geniş açılı objektife doğru gidildikçe bir sonraki objektif bir öncekine göre daha fazla alan derinliğine sahip olacaktır.
• Netlik mesafesini kameradan uzaklaştırmak: Kamerayı netlenecek nesneden ya da figürden uzaklaştırmak alan derinliğini arttıracaktır.
• Diyafram açıklığını küçültmek (f / değerini artırmak).

Görüntü yönetmenleri alan derinliğini kesin olarak belirleyebilmek için genellikle belirli formatlar için objektif odak uzunluklarına bağlı olarak hazırlanmış “standart alan derinliği cetvelleri”ni kullanırlar. Bu cetvelleri kullanmak son derece basittir. Bu cetveller kullanılan film formatında belirli bir odak uzunluğundaki objektif için farklı netlik mesafelerinde farklı diyaframlar kullanılarak çekilecek görüntünün en yakın ve en uzak netlik çizgisini gösterirler.

Alan derinliği hesaplamanın diğer yöntemlerinden biri “Kelly Cetveli” olarak bilinen döner cetveller, diğeri ise bunun için geliştirilmiş elektronik cihazlardır. Döner cetveller bugün hem film hem de HD (High Definition-Yüksek Tanımlı) video için kullanılmaktadır. Diğer hesaplama aracı olan elektronik sayısal avuç içi araçlar ise bugün görüntü yönetmenleri tarafından yaygın bir şekilde kullanılmakta ve hızlı, güvenilir sonuçlar vermektedir. Bu cihazlara tanımlanacak film ya da video formatı, objektiflerin odak uzunlukları, diyafram değerleri ya da netlik mesafesi ne kadarlık bir alan derinliği yaratılacağını gösterirler. Böylece görüntü yönetmenleri uygulayacakları değerler için kolay çözümler üretebilirler.

Hiperfokal uzaklık, hem sonsuzdaki hem de yakındaki nesnelerin net göründüğü en yakın netlik ayarı mesafesidir. Sonsuzdan başlayıp kameraya doğru olan alan derinliğinin en geniş değerlerini göstermesi nedeniyle bu bilgi önemlidir.

Bulanıklık halkası, nokta bir kaynağın yansıtılmış görüntüsünün, net kabul edilemez halinden önceki büyüklüğünün ölçüsüdür.