IŞIK ÖLÇÜMÜ VE POZLAMA

İster güneş ışığı altında ister yapay ışık altında isterse de her ikisinin birlikte kullanıldığı durumlarda olsun ışık kaynağının teknik ve estetik özelliklerinin oluşacak görüntüde çok büyük etkisi vardır. Işık kaynaklarının oluşturduğu “ışık yoğunluğu” doğrudan pozlamayı etkiler.

Bir sahnenin görsel dinamiklerini oluşturan sahnenin fiziksel özellikleri, sahnede yer alan nesnelerin yüzeylerinin ışığı yansıtma dereceleri, sahne içindeki gölgeli ve aydınlık alanların oranları, kullanılan renkler ve sahnede içinde yer alacak tüm hareketler (oyuncuların, nesnelerin ve kameranın hareketi) ışıklandırma ve pozlamayla ilgilidir.

Özellikle film yapımında kullanılan objektif filtreleri kameraya giren ışığın kalitesini, rengini ve yoğunluğunu değiştirir. Her filtrenin ışık geçirgenliği filtre faktörü sayesinde hesaplanır. Dolayısıyla filtre kullanımı durumunda pozlama değişkenleri etkilenir.

Kullanılan objektifin nitelikleri görüntü malzemesi üzerine düşen ışığın miktarıyla doğrudan ilgilidir. Objektifin içinde yer alan lenslerin kalitesi ışık geçirgenlikleriyle belirlenir. Bu sayede objektifin maksimum ne kadar ışık geçirebildiği diyafram açıklığının genişliği ile ölçülür. Çok ışık geçirebilen objektiflere “hızlı objektif” tanımlaması yapılır. Pozlama üzerinde esnek bir kontrol sağlanabilmesi objektifin diyafram değerleriyle doğrudan ilgilidir.

Işık ölçer ya da pozometre, bir sahnedeki ışık yoğunluğu değerlerini kesin bir şekilde ölçen hesaplayıcı bir alettir ve çekim esnasındaki pozlama değişkenlerini göz önünde bulundurarak uygun pozlamayı hesaplar. Nihai olarak ışık ölçer, film hızı (film duyarlılığı) ve örtücü hızı (saniyedeki kare sayısı) ışık ölçere tanımlandıktan sonra düşen ışığın yoğunluğuna göre doğru pozlama için kullanılması gereken diyafram değerini verir. Böylece görüntü yönetmeni ya da kameramanın çekime başlamadan önceki kamera üzerindeki son düzenlemesi ışık ölçerin verdiği diyafram değerini kameraya (objektife) tanımlamaktır.

Adından da anlaşıldığı gibi ışık kaynaklarından sahnenin üzerine düşen ışığı ölçmek için kullanılan düşen ışık ölçer daha çok film yapımında kullanılan bir ışık ölçerdir.

Yansıyan ışık ölçer bir sahneden yansıyan ışığın yoğunluğunu ölçmek için kullanılır. Bu tip ışık ölçerlerin kullanım amacı geniş açılı genel bir ölçüm yapmaktır. Yaklaşık 45 derecelik bir açıyla sahnedeki tüm alandan ve nesnelerden yansıyan ışık ortalama bir değerle ölçülür. Yansıyan ışık ölçer kamera yanından sahneye doğru ışığa duyarlı hücreleri yönlendirilerek kullanılır. Böylece sahnenin içindeki nesnelerden farklı değerlerde yansıyıp objektife gelen ışıkların ortalaması ölçülür.

Daha çok film setlerinde kullanılan önemli bir yansıyan ışık ölçer çeşididir. İçinde dar açılı bir lens olan bu yansıyan ışık ölçer genellikle 1 derecelik bir açıyla çok dar alanların ışık yoğunlukları ve parlaklıklarını ölçmek için kullanılır. Bir sahnedeki farklı nesnelerden yansıyan farklı ışık değerlerini belirleyerek alanların içindeki farklı değerleri ölçümlemeye yarar. Aynı zamanda ulaşımı kolay olmayan mesafelerdeki alanları ölçmeye de olanak tanır.

Işığın filmi pozladığı sürenin uzunluğudur ve “örtücü hızı”da denir. Film kameralarında bu saniyede pozlanacak kare sayısı ve örtücü açısına bağlıdır.

Işık ölçere pozlama hesabı için tanımlanması gereken ikinci değişken filmin ışığa karşı duyarlılığını tanımlayan filmin pozlama indeksi (exposure index-EI), ASA ya da ISO olarak adlandırılan değerdir. Bu değerler film malzemesinin yüzeyindeki gümüş parçacıkları büyürken ışığa karşı duyarlılıkları artar ve değer olarak büyüktür. Bu durumda film hızlı olarak tanımlanır. Gümüş parçacıkları küçülürken de ışığa karşı filmin duyarlılığı azalır. ISO değeri olarak küçük ve film yavaş olarak tanımlanır. Böylece hızlı film daha az ışığa ihtiyaç duyarken yavaş film daha fazla ışığa ihtiyaç duyar. Örneğin 200 ISO bir film 400 ISO bir filmden iki kat daha fazla ışık yoğunluğuna ihtiyaç duyacaktır.

Nesnenin üzerine düşen ışık miktarını tanımlayan “ışık yoğunluğu” kavramı ışık kaynağının gücü ve ışık kaynağı ile nesne arasındaki mesafeyle ilgilidir.

Objektifin içinden geçen ışığın miktarını belirleyen sisteme denir. Pozlamayı belirleyen son aşamadır ve ışık ölçer hesaplamasındaki f / değeri olarak belirlenen sonuç değerdir. Yani bundan önceki ilk iki değer (pozlama süresi ve film hızı) ışık ölçere tanımlandıktan sonra ışık yoğunluğuna göre ışık ölçerin en uygun pozlama için hesapladığı f / değeridir.

Az pozlama durumunda görüntüde şu değişiklikler olur:

• Daha fazla gren
• Az doygun renkler
• Sisli siyah
• Düşük kontrast
• Az keskinlik

Fazla pozlama durumunda görüntüde şu değişiklikler olur:

• Daha az gren
• Fazla doymuş renkler
• Kuvvetli siyah
• Yüksek kontrast

Normal şartlarda saniyede 24 kare çekilen bir filmin her bir karesi saniyenin 1/48’inde (örtücü açısı 180 derece kullanıldığında) pozlanacaktır. Bu değer genellikle film çekimlerinde en çok kullanılan değerdir ve ışık ölçere tanımlanacak ilk değerdir. Ancak pozlama süresi örtücü açısı değiştirildiğinde ya da sahnedeki hareket hızlandırılmak ve yavaşlatılmak istendiğinde değişiklik gösterir.

Bir sahnenin hangi f / değeriyle pozlanabileceğinin bulunabilmesi için öncelikli olarak pozlama değişkenlerinin doğru olarak ışık ölçere tanımlanması gereklidir. Önce kamerada pozlanacak filmin ışığa karşı duyarlılığı, yani ISO değeri, sonrasında da her bir karenin pozlama zamanı yani saniyede kaç kare pozlanacağı tanımlanmalıdır. Bu tanımlamalardan sonra ışık ölçer kullanıma hazırdır. Durum örtücünün 180 derecelik bir örtücü olduğunda geçerlidir. Eğer farklı bir örtücü açısı kullanılıyorsa ya hesaplama sonucu ortaya çıkacak f / değerine ekleme ya da çı- karma yapılarak, ya da ISO değeri değiştirilerek ortaya çıkan sorun çözülebilir. Örneğin, 90 derecelik bir örtücü kullanılıyorsa ölçüm sonucu bulunan pozlama değerinde 1 f / değeri düşürülerek (diyafram açıklığı 1 f / değeri büyüyecektir) ya da filmin pozlama indeks değeri 200 ISO ise bu değer ışık ölçerde 100 ISO olarak tanımlanarak işlem yapılabilir.

Tüm video kameralarda otomatik diyafram (auto iris) ya da otomatik pozlama fonksiyonu vardır. Bu tip ölçümlerde sahneden ortalama bir ölçüm yapılır ve kameranın kendisi bu genel ölçüme uygun diyafram değerini otomatik olarak belirler. Bu tip ölçümler görüntü yönetmenine kolaylıklar getirse de zaman zaman istenmeyen sonuçlarla da karşılaşılabilir.

Kimi video kameralarda ölçümler genelde nesnenin merkezde olacağı kabul edilerek çerçevenin orta noktasından yapılır. Eğer nesne ya da oyuncu gerçekten orta noktada duruyorsa nesneden yansıyan ışığa göre pozlama doğru kabul edilebilir. Ancak nesne merkezde değil de çerçevenin sağında ya da solunda yer alıyorsa veya oyuncu merkezden çerçevenin kenarlarına doğru hareket ediyorsa ne olacaktır? Bu gibi durumlarda otomatik diyafram istenmeyen sonuçlara yol açabilir.

Örneğin, çerçevenin içine beyaz tişörtlü birinin girmesi durumunda otomatik diyafram kendini beyaz tişörtten yansıyan ışığa göre kısacak ve böylece arka fon kararacaktır. Çerçeve dışına çıktığında da diyafram tekrar eski konumuna gelecektir. Bu kamera hareketi yaparken de karşılaşılabilecek bir durumdur. Kamera hareketiyle birlikte çerçevenin değişimi sırasında parlak ve karanlık alanlar devamlı olarak diyafram değişimlerine yol açacak ve bu kesinlikle istenmeyen bir durum olacaktır.

1. Öncelikli olarak çerçevenin hangi bölgesinin doğru pozlanacağına karar verilmelidir. Bu kompozisyona, atmosfere ve anlatılacak hikayeye bağlı estetik bir karardır.
2. Çerçevenin içindeki doğru pozlanmasına karar verilen alana zoom objektif ile optik kaydırma yaparak yaklaşılır. Kamerada otomatik diyafram fonksiyonu seçilerek o bölgenin doğru pozlama değerlerine göre ayarlanması sağlanır.
3. Otomatik diyafram fonksiyonu kapatılarak elle kontrole geçilir. Bu işlem o andaki pozlama değerlerinin sabitlenmesini sağlar.
4. Zoom objektifini tekrar optik olarak geri hareket ettirilerek istenen çerçeveye geri dönülür. Bu sırada çerçeve içerisindeki karanlık ya da aydınlık alanlar hiçbir şekilde pozlama değerlerini etkilemez. Çünkü pozlama değerleri bir önceki işlemle sabit hale getirilmiştir ve değişmeyecektir.
5. En sonunda elle diyafram kullanılarak yapılacak ufak değişikliklerle daha detaylı bir pozlama ayarı yapılabilir. Bu da tercihen doğru kalibre edilmiş bir monitör ya da kamera bakacı aracılığı ve göz ile yapılmalıdır.