FİLM VE VİDEO YAPIMI - Deneme Sınavı - 10

Işıklandırma yapmadan önce görüntü yönetmeni bazı soruların cevaplarını vermek zorundadır:
1. Mekânın büyüklüğüne, kullanılacak objektiflere, filmin hızına ve renk ısısına, çekim senaryosundaki çekimlerin özelliklerine (çekim ölçeği ve açısı, kamera hareketi gibi) göre ne kadar ışığa ihtiyacı vardır?
2. Işıkların yoğunluğu ve sertlik (sert ışık, yumuşak ışık) dereceleri ne olacaktır?
3. Işıkların kombinasyonu nasıl olacaktır?

Görüntü yönetmeni gerçek dünyanın üç boyutlu taklidini yaratmak için temelde üç farklı ışığı kullanmak durumundadır: Anahtar ışık, dolgu ışık ve arka ışık. İlk ikisi gerçek yaşamdaki ışık algısının doğrudan karşılığı iken üçüncüsü (arka ışık) perde ya da televizyon ekranı gibi iki boyutlu bir yüzeyde üçüncü boyut algısını kuvvetlendirmek için gerekli bir koşuldur.

Anahtar ışık için sert ışık kullanılıyorsa ışıklandırılacak nesnenin doku ve şekli ortaya çıkarken keskin ve derin gölgeler yaratacaktır. Bu aydınlatılan nesnenin kaba şeklini ortaya çıkaracağı gibi izleyicinin algısını bozan gölgelere de neden olabilir. Ayrıca özellikle parlak yüzeylerde ışık patlamalarına da neden olabilir ve çözülmesi güç problemler de doğurur. Eğer anahtar ışık olarak yumuşak ışık kullanılıyorsa ışıklandırılacak nesnenin doku ve hatlarını vurgulamadığı gibi dikkat dağıtıcı gölgeler yaratmaz. Yarım tonlar ve ton basamakları oluşturacağı için gözü rahatsız etmeyecek bir görüntü oluşabilir.

Dolgu ışık için “ana ışığın yarası ya da üçte biri kadar güçte” denilse de bu yaratılmak istenilen kontrastlık derecesine bağlıdır. Dolayısıyla kullanılacak dolgu ışık yoğunluğu için kesin bir kural yoktur. Ancak anahtar ışığı aşmamalıdır. Zaten yüksek yoğunlukta kullanılması da yeni istenmeyen gölgeler yaratma ihtimalini ortaya çıkarır. Bu gibi durumlarda yüksek dolgu ışığı üç boyutluluk etkisinin azalmasına da neden olabilir. Ayrıca dağınık olması sınırlandırılması ve kontrol edilmesini de zorlaştırır.

Film ya da video çekerken ışıklandırma oranları için bilinmesi gereken çok önemli bir nokta vardır. O da film ve videodaki maksimum “ışıklandırma toleransı”dır. Bir film çekiminde en aydınlık alanla en karanlık alan arasındaki fark yedi diyaframdan fazla olamaz. Bu da sinema perdesinde ulaşılabilecek en yüksek ışıklandırma oranının 128:1 olduğunu gösterir. Bu oranın üzerine çıkılması durumunda en parlak alanda tüm ayrıntılar kaybolup parlak bir beyaz olurken, en karanlık alanda da hiçbir şey görünmeyecek ve simsiyah olacaktır.

Işığın kullanımı dört ana boyut içerisinde düzenlenebilir: parlaklık, kontrastlık, doku ve yön.

Düşük kontrast, yumuşak ışığın yarattığı hafif gölgeli bir aydınlatmadır. Kontrastlık azaldığında alanlardaki farklılaşma da azalır. Bunlar birbirinin içinde eriyor gibi görünür. Dolayısıyla bu da üç boyutluluğun mekânsal bilgisi ile derinlik ve doku işaretlerini azaltır. Ama aynı zamanda düşük kontrastlık sakinleştirici ve melankoliktir.

Temelde iki ana aydınlatma stratejisi kullanılır; gerçekçilik ve resimsellik. Gerçekçi ışık tasarımında yönetmen, mevcut aydınlatmayı ve ışık kaynaklarını kullanır, özellikle de dış gün ışığı çekimlerinde. Bununla beraber birçok görüntü yönetmeni dış çekimlerde hem doğal ışığı büyütme hem de güneş ışığının yarattığı sert kontrastlıkları yumuşatmak için bazı aydınlata araçları ve yansıtıcılar kullanır.

Görüntü yönetmeni kavramı Türkiye’de son yıllarda çekilen sinema filmi ve televizyon dizilerinin sayısının artmasıyla daha anlaşılır olmuştur ve sektör tarafından da kabul edilir hale gelmiştir. Yıllar boyunca Türkiye’de kameraman kavram ile basitçe nitelendirilen pozisyonun gerçekte ne büyük bir önem taşıdığı dünyada, sinemanın ilk zamanlarından beri kabul görmüştür. Ancak Türk sinemasının yaşadığı uzun ve şanssız bir dönemde sadece teknisyenliğe dayalı çalışmalar yapılması nedeniyle bu konum hak ettiği saygıyı görememiştir. Görüntü yönetmeni yaratıcı bir kişidir. Teknisyenliği ile sanatçı kişiliğini destekleyerek filmin görsel çatısını kurar. Görüntü yönetmeni, yönetmen ve sanat yönetmeni ile birlikte filmin yaratım sürecinden sorumludur. Senaryo yazar tarafından bir hayalden kağıda dökülenler bu üç kişi tarafından incelenip, şekillendirilip sonuçta izleyiciye sunulur.

Görüntü yönetmeni bu ön hazırlık sorasında öncelikle çalışacağı ekibi belirler. Proje için uygun ve uyumlu çalışabildiği isimleri yapım ekibine bildirir. Projenin büyüklüğüne göre bazen onlarca kişiden oluşan teknik ekip onun kontrolünde belirlenir. Kamera, set, ışık, dolly ve gerekirse özel efekt ekibi ona bağlı olarak çalışacaktır. Ekipler belirlenince, ekip liderleriyle toplantılar yaparak projeyi tartışırlar. Ekiplerin de senaryoyu okuyup kendi çalışma alanlar ile düşüncelerini onunla paylaşmalarını ister. Ön hazırlıklar sorasında yapım ekibi tarafından bulunan kapalı veya açık mekânlar ekip liderleri ve reji ekibi ile dolaşır. Bu geziler sırasında yönetmen mekânda çekmek istediği sahneleri anlatır. Görüntü yönetmeni, ekip liderlerine bu bilgiler doğrultusunda isteklerini sıralar. Bu geziler sadece teknik ekip için değil, yapım, yönetim (reji) ve sanat ekibi için de önemlidir. Her ekip kendi sorumluluğu anlar ve yapması gerekenleri değerlendirir.

Oyuncuları belirlemek, yönetmen ve yapımcının sorumluğundadır.

Kamera, objektif ve negatif film testleri yapım öncesinin en önemli sinematografik çalışmasıdır.

Görüntü yönetmeni için hassas konulardan biri de çalışacağı ekibi seçmektir. Her sorumluluk isteyen pozisyon gibi görüntü yönetmenliği liderlik ve vizyon sahibi olmak veya otorite kurabilmek gibi detaylar kapsar. Bu yüzden seçeceği ekibi teknik yönlerinin yanında, çalışma prensiplerini de uyum sağladığı insanlar arasından seçmelidir. Ekibin her yönden birbirine uyumlu olabilmesi proje için çok önemlidir. Görüntü yönetmeninin en yakın destekçileri kamera operatörü, 1.kamera asistan,
Işık şefi ve grip şefidir.

Kamera operatörü, görüntü yönetmeninin tasarladığı görsel dünyayı sette kurarken onu, ışık şefi ile birlikte en çok desteleyen yardımcısıdır. Kamera ekibinde görüntü yönetmeninden sonra gelen sorumlu kişi odur. Temelde görevi kamerayı kullanmaktır ama gerçekte görüntü yönetmeni ve yönetmen tarafından belirlenen çerçeveleri yapan ve öneriler getiren de odur. Büyük projeler kamera operatörü olmadan çekilemez. Bazen birden fazla kamera kullandığında, kamera sayısı kadar operatör gerekir.

2.kamera asistan veya dünyada kullanldığı adıyla “clapper -loader (klaketçi – film yükleyicisi) kamera ekibinin vazgeçilmez bir üyesidir. En temel görevi ses senkronu için klaketi kullanmak ve magazinlere film doldurmaktır. Film kameralar ses kaydı yapamazlar bu yüzden klaket sesli çekimler başladığı ilk dönemden beri ses ve görüntünün eş zamanlı akabilmesini sağlamak için kullanılır. 2.kamera asistan bu önemli sorumluluklarının yanında 1.kamera asistanına set öncesi ve sonrası da olmak üzere yardım etmekle yükümlüdür. Günümüzde kamera malzemeleri yaklaşık 20 metal çanta ile taşınır. Bütün bunların içinde ne olduğunu bilmek ve sette düzenli bir şekilde kullanma hazırlamak da onun görevleri arasındadır.

Film ekipleri el becerileri yanında organizasyon yeteneği de gelişmiş insanlardan kurulur. Bunun en iyi örneği 1.kamera asistanıdır. Onu basitçe kamera asistan olarak isimlendirmek haksızlık olur. İngilizceden tercüme ile asıl ya da en önemli görevi netlik çekmek (focus=netlik, puller=çekici) olarak açıklanabilir ama bunun yanında kameranın bütün teknik donanımından anlayan, görüntü yönetmeninin talepleri doğrultusunda malzemeyi ve ekibini organize eden, malzemenin ve negatif filmin testlerini yapıp görüntü yönetmenine ve yapım ekibine rapor veren kişidir. Buna göre o da proje için çalışmaya çekimden önce başlar. Görüntü yönetmeninin istediği malzemenin sete eksiksiz ve iyi durumda gelmesi onun görevidir. Ekibi ile bir dizi testten geçirdiği malzeme çekime hazırsa o da sete hazır demektir.

Grip ekibi özünde setteki dolly, crane, özel tasarımlı çekim arabalar ve uzaktan kumandalı kafaların hazırlanması ve kullanılmasından veya helikopter, yarış arabası gibi araçlara kameranın güvenli bir şekilde bağlanmasından sorumludur. Bu görevlerine ek olarak kameranın sette yer değiştirmesi sorasında kamera ekibine yardım etmek de görevleri arasındadır. Film ekibindeki her birim zaman zaman grip ekibinin yardımına ihtiyaç duyar. Bir mekanda tavana ışık asmak isteyen ışık ekibine boru kelepçe sistemi ile iskele hazırlamak, ağır dekor parçalarının taşınması veya montajda sanat grubuna yardım etmek, oyuncular makaralı sistemlerle uçurmak, harici çekimlerde oyuncular ve reji ekibi için çadır kurmak, yüksek bir bina ya da tepede çalışan kamera ekibinin ve kameranın güvenliğini sağlamak, ışık kesmek için büyük gölgelikler (butterşy) kurmak gibi geniş görev alanlar vardır.

Kamera formatına karar verdikten sonra yapımın vizyona çıkacağı tarihe kadar izlenecek iş akışı belirlenir. Bunun için mutlaka bir yapım sonrası sorumlusu (post production supervisor) ile çalışmalardır. Bu konumdaki teknik kişi çekimden gelen ham malzemenin (negatif film, hard disk veya kaset gibi) gerekli işlemlerden geçip montajın yapılacağı yere ulaşmasından sorumludur. Görüntü yönetmeni ile olan en önemli ilişkisi ise çekilen sahnelerin teknik anlamda bir hatası olup olmadığına (netlik, çizik veya elektronik bilgi kaybı gibi) onunla birlikte bakmasıdır. Bu kontroller çekimler başlamadan daha test aşamasında başlar ve çekim sonrası renk düzeltme bitip film vizyona girene kadar sürer.

Pozlama film emülsiyonunun ya da videoda CCD alıcısının üzerine düşecek toplam ışık miktarının objektiften ne kadarının geçeceğinin belirlenmesidir. Böylece görüntü yönetmeni ya da kameraman pozlama sayesinde oluşturduğu görüntünün parlaklığını değiştirerek görüntünün tonsal çeşitliliğin içinde kalmasını, tonsal aralığın inandırıcı bir biçimde aktarılmasını ve  genel bir tonsal etki elde etmeyi sağlar.

Belirtildiği gibi pozlamada temel unsur ışık miktarını kontrol etmektir. Filtreler kameraya giren ışığın kalitesini, rengini ve yoğunluğunu değiştirir. Objektif ışığın miktarının ayarlanması ile doğrudan ilgilidir. Örtücünün hızı kare başına düşecek ışık miktarını azaltır ya da arttırmaktadır. Filmin ASA’sı ise filmin ışığa ne kadar duyarlı olduğunu belirler. Bu unsurların hepsi görüldüğü gibi pozlama ile doğrudan ilgilidir. Ancak Filmin 8mm ya da 16mm gibi farklı boyutlara sahip olmasının pozlama üzerinde etkisi yoktur.