FİLM VE VİDEO KÜLTÜRÜ - Deneme Sınavı - 6

Filmlerin sahneleri farklı mekânlarda ve zamanlarda çekilebilir. Çekimler bitti- ğinde çok sayıda görüntü kaydedilmiş olur. Bu malzemenin sinemada seyrettiğimiz film haline gelebilmesi için birleştirilmesi gerekir. Bu birleştirme işlemine kurgu denir. Çekimler, öykünün, hareketin, zamanın ve mekanın sürekliliğini sağlayacak biçimde art arda sıralanır.

Diejetik ses: Sesin kaynağı filmin anlattığı öyküde gördüğümüz karakterlere, mekanlara, doğaya ya da nesnelere aittir. Diyelim bir nehir görüyoruz, ağaçlar sallanıyor, kuşlar uçuyor. O sırada suyun, kuşların, rüzgarın sesini duyarız. Sahnede şarkı söyleyen birini gördüğümüzde onun sesini duyuyorsak, bu da diejetik sestir. Her türlü ses, müzik parçası ya da ses efekti diejetik olabilir.

Yönetmenin, sinema anlatım araçlarını kullanma biçimine film dili denir.

Doğru cevap B'dir. Sinemanın anlatım araçları, mizansen, fotoğrafik imge, çerçeveleme, hareket, kurgu ve sestir.

Doğru cevap E'dir. Dekorun başlıca işlevlerini şöyle sıralayabiliriz:

• Öykünün geçtiği zamana ilişkin atmosfer yaratır. 

• Karakterlerin kişilik özelliklerini, toplumsal ve ruhsal durumlarını iletmeye yardımcı olur. 

• Gerçeklik izlenimi yaratmaya katkıda bulunur. 

• Duygusal atmosfer yaratır. 

• Filmin görselliğini zenginleştirir.

• Simge olarak işlev görür

Doğru cevap D'dir. Teleobjektif (Uzun odaklı mercekler): Derinliği azaltır, hatta figür ile zemini, ön alan ile arka alanı birbirine yapışık gibi göstererek alan derinliğini yok eder. Bu tür bir mercek kullanımında arka alan da ön alan kadar baskın ve görünür hale gelir. Diğer seçenekler geniş açılı objektifin özellikleridir.

Doğru cevap A'dır. Alan derinliği bir görüntüdeki net alanı ifade eder. Odak, görüntüdeki nesnenin net görünüp görünmediğini belirtirken alan derinliği net olan alanı ifade eder. Başka deyişle, net olan aralığı, netliğin başladığı ve bittiği aralığı belirtir. Alan derinliğinin kısa olması netlik aralığının kısa, alan derinliğinin uzun olması ise netlik aralığının uzun olması anlamına gelir.

Doğru cevap C'dir. Kamera, nesneler, olaylar ve insanları kaydeder ve seyircinin onları izleyebilmesi için bir pencere gibi işlev görür. Kameranın varlığı seyirciye hissettirilmez. Olan biteni, kişisel olmayan bir bakış açısından seyrederiz. Kamera genellikle sabittir; olayları izleyebilmek için hareket ettiğinde ise bu hareketi olabildiğince dikkat çekmeden yapar. (Boggs, Petrie 125)

Doğru cevap A'dır. Yavaşlatılmış hareket tekniğin yarattığı başlıca etkileri ve kullanılma amaçlarını örneklerle açıklayalım:

• Eylemin duygusal niteliğini yoğunlaştırır.

• Çabayı ya da bitkinliği abartır.

• İnsanüstü gücü ya da hızı belirtir.

• Fiziksel eylemin güzelliğini vurgular. Buna örnek olarak izleyebileceğiniz, Küller ve Kar’daki sahnelerden birini bulabileceğiniz bir adres: http://www. youtube.com/watch?v=-Qk1OLLUfbM

• Zamanın geçişini belirtir.

• Normalhızdaki eylemle zıtlıkyaratır.(Boggs,Petrie,153-54)Matrix’debutürden örneklere çokça rastlıyoruz: http://www.youtube.com/watch?v=KNrSNcaYiZg

Doğru cevap C'dir. Filmlerin sahneleri farklı mekânlarda ve zamanlarda çekilebilir. Çekimler bittiğinde çok sayıda görüntü kaydedilmiş olur. Bu malzemenin sinemada seyrettiğimiz film haline gelebilmesi için birleştirilmesi gerekir. Bu birleştirme işlemine kurgu denir.Filmin öyküsünü, ritmini, anlamını, duygusal ve düşünsel etkisini ortaya çıkaran anlatım araçlarından biri de kurgudur.Sinema tarihinin başlangıcından beri kurguyla ilgili denemeler yapılmış, değişik yaklaşımlar ve kuramlar ortaya çıkmıştır. Kuleşov, 3 çekimi farklı sıralarla birleştirip insanlara seyrettirir ve ne anladıklarını sorar. Cevaplar, görüntülerin dizilişinin anlamı değiştirdiğini göstermiştir. Ayzenştayn, seyirciyi çekimler arasında düşünsel ve duygusal ilişkiler kurmaya zorlayan bir kurgu biçimi ortaya koyar. Film endüstrisi, seyircinin öyküyü kolayca anlayacağı ve zihin karışıklığı yaşamayacağı biçimde anlatacak sürekliliğe, olay örgüsüne dayalı bir kurgu tarzını benimser. Bu tarzı sorgulayan ve yıkan başka yaklaşımlar ortaya çıkar. Bütün bunlar sinema sanatında anlatım olanaklarının zenginliğini ve kurgunun film dili açısından önemini ortaya koymuştur.

Kesme: Çekimleri ve sahneleri birleştirmek için genellikle kesme denilen geçiş kullanılır. Kesme yapıldığı zaman bunu çoğunlukla fark etmeyiz. Hareket birleştirilirken gözümüzü rahatsız etmeyecek biçimde doğru anlarda ve hareketin doğru noktalarında bir çekim kesilip diğer çekim başlamışsa bu geçişin farkına varmadan hareketi izlemeye devam ederiz. Kararma-açılma: Bir çekim yavaş yavaş ya da hızla siyaha dönüşür. Ardından gelen çekim siyahtan başlayarak aydınlanır. Silme: Görüntüde o anda var olan çekim perdenin herhangi bir yönüne doğru perdeden kaybolur. Tersi yönden yeni bir görüntü girerek perdeyi kaplar. Zincirleme: Bir görüntü yavaş yavaş kaybolurken başka bir görüntü aynı anda yavaş yavaş belirginleşir. Kısa bir süre de olsa iki görüntü birbirinin üzerine binmiş biçimde aynı anda perdede görülmektedir.

Doğru cevap B'dir. Bir filmdeki ritmi yaratan çeşitli etmenler vardır. Nesnelerin, karakterlerin hareketleri, kamera hareketi, müzik, konuşmalar, olay örgüsü filmin bütünündeki ritmi etkiler. Ancak, filmin ritmini en çok etkileyen şey, kurgudur: Kesmelerin sıklığı, kesmeler arasındaki çekimlerin süresi. Filmdeki çekimlerin süresi ne kadar kısa ve kesme sayısı ne kadar çoksa ritim o kadar hızlı olur.

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap C'dir. Klasik anlatılarda olay örgüsünün biçimi çok belirleyicidir. Olaylar doğrusal biçimde birbirlerine eklenmişlerdir. Olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkileri belirgin ve güçlüdür. Klasik anlatılarda olaylar başlangıç, gelişme ve sonuç yapısı sergilerler.

Karakterin inandırıcılığını sağlayan başlıca öğeler; güdü, değişme, tutarlılıktır. Bir karakter fiziksel, toplumsal ve ruhsal olan üç boyutuyla tam bir karaktere dönüşür. Biri eksik olsa karakterin inandırıcılığı da azalır.

Doğru cevap A'dır. Sinemanın ilk dönemlerinde filmin başkarakterleri kahramanca özelliklere sahipti. Olumlu toplumsal değerleri temsil ederler, iyi ve doğru olanı yaparlar, suç işlemezler, kendilerini insanlığın yararına kahramanca feda ederlerdi. 1930’larda bu özellikleri yansıtmayan kahramanlar ortaya çıkmaya başladı. Sinema yazınında anti-kahraman denilen bu karakterler cesaret, fiziksel dayanıklılık, dürüstlük gibi geleneksel kahraman özelliklerine sahip değildirler, geleneksel değerlere ve herhangi bir ideale bağlı değillerdir, kontrol edemedikleri bir dünyada kendilerini çaresiz hissederler, çoğunluğu mutlu eden şeylerden nadiren mutlu olurlar, asidirler, toplum dışı olmakla övünürler. Derviş Zaim’in Tabutta Röveşata (1996) adlı filminin kahramanı Mahsun bir anti-kahramandır. Taksi Şöforü (Taxi Driver, Martin Scorsese, 1976) filmindeki Travis, Otomatik Portakal (A Clockwork Orange, Stanley Kubrick, 1971) filmindeki Alex de anti-kahraman örnekleridir.

Doğru cevap B'dir. Çatışma, karakterden doğar. Karakterler de kendilerini bu çatışmaların içinde ortaya koyar. Filmin öyküsünün sonunu tahmin etsek ya da bilsek bile çatışmadan kaynaklanan mücadeleyi seyretmek hoşumuza gider. Bizi ilgilendiren o çatışmayı çözüme ulaştıracak mücadeledir. Bu mücadeleye tanık olmayı severiz. Çatışmalar farklı türlerde olabilir:

• İç çatışma: Karakterin kendisinden kaynaklanan bir engel iç çatışmaya neden olur.

• Dış çatışma: Kahramanın başka biriyle, bir nesneyle, doğal bir güçle ya da bir felaketle olan çatışması dış çatışmadır. 

Temel çatışmanın film boyunca devam edebilmesi için çatışan tarafların eşit güçte olması gerekir. Bu, aynı değerlere ya da fiziksel güce sahip olmaları anlamına gelmez. Her iki taraf da, yani hem protagonist hem de antagonist, isteklerine ulaşmak konusunda kararlı, dayanıklı ve istekli olmalıdır ki çatışma sürsün. Filmlerde hem iç hem de dış çatışma olabilir.

Doğru cevap C'dir. Öyküleme, yani anlatıyı kurma sırasında da filmin zaman boyutu oluşur. Bu nasıl gerçekleşir? 

a. Olayların art arda gelişiyle.Her şeyden önce, olaylar öyle bir ardıllık içinde anlatılır ki aralarda atlamalar olsa bile eğer nedensellik korunmuşsa belli bir zamansal akış oluşur.

b. Farklı zaman dilimlerinin ardıl olayların arasına girmesiyle. Öykü hangi çağda, yılda, günde geçerse geçsin anlatım olaylar o anda oluyormuş gibi kurulur. Buna şimdiki zaman diyelim. Geçmişte yaşanan bir olay bu şimdiki zaman olaylarının arasında bir yerde anlatıldığında zamandizinsel düzenin dışına çıkılmış olur.

c. Öykü süresinin sıkıştırılması ya da genişletilmesiyle. Kimi filmlerde o kadar uzun bir sürede geçen bir öykü anlatılır ki zaman atlamaları büyük olur. “Genellikle bir filmin olay örgüsü öykü süresinin belirli dilimlerini seçer” (Bordwell, Thompson, 2008:81). Öykü 2 yıllık bir süreyi kaplayabilir ama olay örgüsü yalnızca anlatılması gereken olayları sunarak bu 2 yılı 2 saatlik bir sürede anlatır. Tam tersi de mümkündür. Çok kısa bir süre içinde geçen bir öykü 2, 3 saate yayılarak anlatılabilir. Her iki durumda da zamandizin zorlayıcı biçimde bozulur ama öykü, ya olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkisi ya da karakter, tema, eylem ve mekan gibi başka bir öğe aracılığıyla kurulur. 

d.Seyircinin süreyi algılayışının yönetilmesiyle. Seyircinin heyecanlanması, duygulanması ya da kuşkulanması, filmi seyrederken hissettiği süre duygusunu etkiler. Buna psikolojik zaman da diyebiliriz

Doğru cevap D'dir. Modern anlatılarda;

• Olay örgüsü doğrusal değildir.

• Olaylar arasındaki nedensellik ilişkisi zayıftır.

• Anlatı öğelerinin oluşturulma ve sunulma biçimi, karakterlerin, olayların, öykünün tamamlanmamış olduğu izlenimini yaratır.

• Olayların akışıyla ilgisi olmayan başka olaylar, bölümler filmde yer alabilir.

• Karakterlerin geçmişleri, onları güdüleyen şeyler ve amaçları belirsizdir. Seyircinin onlarla özdeşleşmesi güçleşir. “Modern sinemada karakterlere yoğunlaşma psikolojik karakterleştirmeyi içermez. Modern sanat filmlerinin ilgi odağı özel bir karakterin özel bir çevreyle karşılaşmasından ziyade karakterlerin genel insani durumudur.” (Kovacs, 2010:68).

• Çatışmalar açık ve berrak değildir.

• Filmin sonunda çatışmalar çözülmeyebilir.

• Olayların nasıl sonuçlandığı, karakterlere ne olduğu seyircinin yorumuna bırakılabilir.

• Olayların öncesi, nedenleri konusunda seyirciye bilgi verilmez.

• Bir olay anlatılmak yerine yalnızca ima edilir. Bu olayın olduğuna ilişkin bir izlenim ediniriz. Buna eksiltme denir.

• Olaylardan çok kavramlar, düşünceler, tema öne çıkar.

• Seyircinin filmin anlattığı olaylardan çok nasıl anlattığı üzerinde düşünmesi istenir

Doğru cevap B'dir. Sinema 1800’lü yılların sonunda bir eğlence aracı olarak toplum hayatına girdiği zaman film endüstrisi daha çok seyirci çekebilmek için yollar, yöntemler bulmaya başlamıştı. Klasik anlatının kuralları, gelenekleri de bu çabalar ve deneyimlerle ortaya çıktı. 1950’li yılların sonlarına gelindiğinde özellikle Avrupa’da yaşayan sanatçıların, sanat ve düşünce ortamının katkılarıyla yeni sinema anlayışları ortaya çıkmaya başladı. Bresson, Antonioni, Bergman, Godard, Pasolini, Resnais, Tarkovski gibi modernist yönetmenler genel olarak klasik anlatının kurallarını ve geleneklerini yıkarak yeni anlatım yöntemleri aradılar. Böylece modern (çağdaş) anlatı olarak adlandırılan farklı biçimler ortaya çıktı.