FİLM VE VİDEO KÜLTÜRÜ - Deneme Sınavı - 10

Postmodern anlatılar ise farklı türlere ait öğelerin bir arada kullanılabildiği, daha önce yapılmış filmlerden alıntıların, taklitlerin yapılabildiği, modern anlatıların ciddiliği yerine sinema sanatının oyuncu, taklitçi doğasını öne çıkaran filmlerdir.

Metinlerarası özellikler daha çok post-modern anlatılarda bulunmaktadır, Usta filmi klasik anlatı yapısına sahip bir filmdir.

Protogonist başkarakter anlamında kullanılan bir kelimedir.

Ruhsal boyut: Karakterin doğduğu andan başlayarak yaşadıklarının onda bıraktığı izler, düşleri, anıları, karmaşaları, duygusal özellikleri, güdüleri, bilinçaltından kaynaklanan davranışları ya da saplantıları onun ruhsal boyutunu oluşturur.

Usta (Bahadır Karataş, 2009) filmindeki Emine karakteri bir antagonist değildir.

Filmin öyküsünün sonunu tahmin etsek ya da bilsek bile çatışmadan kaynaklanan mücadeleyi seyretmek hoşumuza gider.

Olaylardan çok kavramlar, düşünceler, tema öne çıkar.

Metinlerarasılık; bir filmde başka bir filme, sanat eserine, popüler kültüre ve medya ürünlerine gönderme yapılmasıdır

Anlatı biçimi, olay, karakter, çatışma gibi anlatı öğelerinin bir araya getirilme ve düzenlenme biçimidir. Doğru cevap A'dır.

Anlatılar, biçimleri ve yapıları açısından klasik, modern ve postmodern anlatılar olarak ele alınabilir. Klasik anlatı olay örgüsüne dayalı, karakterleri, çatışmaları, sonucu belli olan anlatılara denir. Olaylar birbirlerine neden-sonuç ilişkisiyle bağlanır. Zamanda, mekanda ve dramatik eylemde süreklilik vardır. Öykülemede klasik anlatının kurallarına uyulabildiği gibi olay örgüsüne sıkı sıkıya bağlı olmayan yapılar kurmak da mümkündür. Doğru cevap B'dir.

Filmler olayların belli bir sırada anlatılmasından oluşur. Klasik anlatılarda olay örgüsünün biçimi çok belirleyicidir. Olaylar doğrusal biçimde birbirlerine eklenmişlerdir. Olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkileri belirgin ve güçlüdür. Başka bir deyişle, olaylar birbirlerine neden-sonuç ilişkileriyle bağlanırlar. Karakterlerin hayatındaki düzeni bozan bir şeyler olur. Bundan sonra olup bitenler düzeni yeniden oluşturmak içindir. Her şey önceki olaylar nedeniyle ortaya çıkar. Olaylar arasındaki bağlantılar açıktır, kolay anlaşılır.

Olayların birbirlerine neden-sonuç ilişkileriyle bağlanmasını bir örnekle açıklayalım: Usta (Bahadır Karataş, 2009) adlı film, motor ustası Doğan’ın uçak yapma tutkusu ile karısına olan sevgisi arasındaki çatışmayı anlatır. Doğan, yılmadan çalışmakta ve hem zamanını hem de parasını uçağı bitirip uçurmak için harcamaktadır. Karısı bu durumdan şikâyetçidir. Doğan’ın tutkusunu önemsememekte, eviyle ilgilenmesini istemektedir. Filmin başlangıç bölümündeki olaylar şöyle gelişir:

Doğan gece geç saatte evinin yakınındaki atölyede uçakla uğraşmaktadır. Karısı Emine yanına gelip onu eve çağırır. Doğan karısını gönderir, çalışmaya devam eder.

Sabah, kümesin kapanmayan kapısından giren bir kedi civcivlere zarar verir. Emine, Doğan’ın kendisiyle ve evle ilgilenmemesi nedeniyle mutsuzdur.

Doğan’ın arkadaşı Ersun, uçak için gereken parçalardan birini bulmuştur. Tek eksikleri pervanedir.

Doğan ve Ersun, üniversitenin sivil havacılık bölümüne gidip pervane isterler. Okulun müdürü, Doğan’ın çabasına saygı duyduğu için pervaneyi verir. Doğan, uçağını havacılık şenliğine yetiştirir. Başarısını orada göstermek ister.

Doğan ve Ersun uçağı şenlik alanına sokmak için görevlilerle tartışırlar. Okulun müdürü izin verilmesini sağlar. Önceki yıllarda aynı kurumda birlikte çalıştıkları bir görevli Doğan’ın uçağı ile alay eder. Doğan öfkelenir, bir boşluktan yararlanarak uçağa binip çalıştırır. Uçak havalanır ama kısa bir süre uçtuktan sonra düşer. Doğan, kazayı hafif bir yaralanmayla atlatmıştır.

Emine artık uçakla ilgilenmesini istememektedir. Kavga ederler. Emine evden ayrılıp ailesinin yanına gider.

Seyirci film boyunca olayların gelişimine, karakterlerin başına gelecek olaylara, öykünün nasıl biteceğine ilişkin tahminlerde bulunur. Film, ilk başta tahmin ettiği ya da arzu ettiği gibi bitse de seyircinin sona varana dek filmi izlemesini, izlerken merak duygusunun kışkırtılmasıyla zevk almasını sağlayacak yöntemler gerekir. Bu yöntemlerden biri olan geciktirim (suspense), beklenen sona varışın ertelenmesi, olayların nasıl ilerleyeceğine ilişkin belirsizlik yaratılması anlamına gelir. Doğru cevap D'dir.

Bazı karakterler daha yüzeysel yansıtılır ve filmin öyküsü içinde çok fazla yer kaplamazken bazılarını da tüm film boyunca en ayrıntılı biçimde tanırız. Karakter, tıpkı gerçek insanlar gibi üç boyuttan oluşur: Ruhsal, toplumsal, fiziksel.

Fiziksel boyut: Karakterin dış görünüşü, duruşu, mimikleri, jestleri, giyinme ve yürüme biçimi gibi özellikler onun fiziksel boyutunu oluşturur.

Toplumsal boyut: Karakterin ailesi, eğitim düzeyi, ekonomik durumu, mesleki hayatı, yaşadığı ev, inançları, politik görüşü, dünyaya bakışı onun toplumsal boyutunu oluşturan özelliklerden bazılarıdır.

Ruhsal boyut: Karakterin doğduğu andan başlayarak yaşadıklarının onda bıraktığı izler, düşleri, anıları, karmaşaları, duygusal özellikleri, güdüleri, bilinçaltından kaynaklanan davranışları ya da saplantıları onun ruhsal boyutunu oluşturur.

Doğru cevap E'dir.

İç çatışma, karakterin kendisinden kaynaklanan bir engel iç çatışmaya neden olur. İç çatışmaya örnek olarak, Siyah Kuğu (Black Swan, Darren Aronofsky, 2010) filmini örnek verebiliriz. Filmin başkarakteri Nina, başarılı bir balerin olmasını engelleyen korkularıyla, paranoyalarıyla mücadele eder. Film, onun ruhsal durumunu yansıtan sahnelerle doludur. Biz de zaman zaman Nina’nın yaşadığı ve gördüğü şeylerin gerçek olup olmadığından kuşkulanırız. Doğru cevap A'dır.

Modern anlatıları belirli kurallar ve geleneklerle açıklayamayız; çünkü bu anlatılar varolan gelenekleri yıkmak, endüstrinin gereklerinin dışında, daha özgür anlatım olanakları bulma çabalarının sonucunda ortaya çıkmıştır; ancak, ortak yönlerinden, özellikle öykülemeyle ilgili yöntemlerinden söz edebiliriz. Modern anlatılarda;

• Olay örgüsü doğrusal değildir.
• Olaylar arasındaki nedensellik ilişkisi zayıftır.
• Anlatı öğelerinin oluşturulma ve sunulma biçimi, karakterlerin, olayların, öykünün tamamlanmamış olduğu izlenimini yaratır.
• Olayların akışıyla ilgisi olmayan başka olaylar, bölümler filmde yer alabilir.
• Karakterlerin geçmişleri, onları güdüleyen şeyler ve amaçları belirsizdir. Seyircinin onlarla özdeşleşmesi güçleşir. “Modern sinemada karakterlere yoğunlaşma psikolojik karakterleştirmeyi içermez. Modern sanat filmlerinin ilgi odağı özel bir karakterin özel bir çevreyle karşılaşmasından ziyade karakterlerin genel insani durumudur.” (Kovacs, 2010:68).
• Çatışmalar açık ve berrak değildir.
• Filmin sonunda çatışmalar çözülmeyebilir.
• Olayların nasıl sonuçlandığı, karakterlere ne olduğu seyircinin yorumuna bırakılabilir.
• Olayların öncesi, nedenleri konusunda seyirciye bilgi verilmez.
• Bir olay anlatılmak yerine yalnızca ima edilir. Bu olayın olduğuna ilişkin bir izlenim ediniriz. Buna eksiltme denir.
• Olaylardan çok kavramlar, düşünceler, tema öne çıkar.
• Seyircinin filmin anlattığı olaylardan çok nasıl anlattığı üzerinde düşünmesi istenir.

Doğru cevap B'dir.

Modern anlatılar, seyircinin filme düşünsel olarak katılmasını, filmin olaylarına kapılıp gitmek yerine hem anlatılanın ardındaki düşüncelere hem de anlatma biçimine yoğunlaşmasını ister.

Tutulma’da da olaylar arasındaki nedensellik bağı oldukça zayıf tutulmuştur. Araya giren bazı olaylar ya da bölümlerin anlamını kavramakta zorlanırız. Çünkü, bunların diğer olaylarla zaman, mekan ya da eylem açısından bağlantısı yoktur. Filmin öyküsünü ilerletme işlevi görmezler. Örneğin, kadın kahraman filmin başında sevgilisinden ayrılır. Bu ayrılığın onun üzerinde nasıl bir etki yaptığı daha sonraki bölümlerde önemsizleşir ve unutulur. Bir arkadaşının köpeği evden kaçar. Hep birlikte dışarıya çıkıp onu ararlar. Ama bu olay diğer olaylarla tamamen ilgisizdir ve anlatının ilerlemesine hiçbir katkıda bulunmaz. Karakterlerin ruhsal durumları aniden değişir ve neden değiştiğini anlamayız. Kahramanlar herhangi bir şeyin peşinde koşmaz ya da mücadele etmezler. Klasik anlatılardaki gibi bir çatışma yoktur. Filmin sonunda hiçbir şey olmaz. Filmin kahramanları olan iki genç buluşmak için sözleşmişlerdir ama buluşma yerinde kimse yoktur. Buluşup buluşmadıklarını ya da daha sonra görüşüp görüşmediklerini bilmeyiz. Karakterler ve olaylar hakkında bize verilen, gösterilen bilgilerle onların serüveninden çok anlatılanların ne anlama gelebileceği üzerinde düşünürüz. Tutulma, seyircinin, yalnızca karakterlerin serüveniyle zaman geçirmesini istemez. Tam tersine, seyirciyi, modern dünyada insanların birbirlerine, duygularına yabancılaşması, tutulmaya benzer bir durumda kalmaları üzerinde düşünmeye yöneltir.

Tutulma bir modern anlatı örneğidir. Doğru cevap C'dir.

Postmodern anlatıda karşılaştığımız başlıca anlatısal yöntemleri şöyle sıralayabiliriz:

Özdüşünümsellik: Filmin, anlatma eylemini, sinema tarihine ve tekniğine özgü öğeleri sergilemesi ve açığa vurmasıdır. Klasik anlatılarda ise anlatım, yani öyküleme seyirciden gizlenir.

Metinlerarasılık: Bir filmde başka bir filme, sanat eserine, popüler kültüre ve medya ürünlerine gönderme yapılması.

Alıntılar yapma: Diğer anlatı tarzlarından, filmlerden ya da sanat eserlerinden alıntılar yapmak. O metinlerdeki kalıpları, anlatımları, biçemleri kopyalamak.

Kolaj: Birbirinden farklı biçemleri, tür kalıplarını bir arada kullanmaktır.

Parodi: Ciddi bir eserin, belli bir öykü kalıbının, türün komikleştirilerek taklit edilmesidir.

Eklektizm: İşe yarayabilecek yöntemleri ve öğeleri aralarındaki düşünsel, biçemsel, tarihsel ya da coğrafi farklılıkları önemsemeden bir araya getirmek.

Doğru cevap D'dir.

Üç boyutlu filmler açısından Japonya en büyük uluslararası pazar olarak dikkati çekmekte ardından da Britanya gelmektedir.

Fordist endüstrinin temel özellikleri dikey tekelleşme, kitlesel üretim ve sabit oligolopolistik pazar yapısıdır.

Klasik anlatı sineması şef­faf, açık ve kolayca anlaşılır bir anlatı olma iddiasındadır. Filmin renk, ses, müzik, kurgu gibi biçimsel ögelerinin anlatının hizmetin de olduğu klasik anlatı formunda izleyici kaçınılmaz sona doğru yönlendirilir. Oyunun adı gerçekmişgibilik (verisimilute), yani “gerçek”tir. Klasik anlatı, düzen/düzenin bozulması/düzenin yeniden kurulması formülüne dayanır. Sanat sineması ise, hikâyeden çok bir durumun ya da sorunun önem kazandığı bir sinema anlayışıdır.