FELSEFE

Estetik nesne, estetik özne, estetik değer, estetik tutum ve estetik yargı estetiğin konusunu, onun ontik bütünlüğünü meydana getiren parçalardır.

İnsanın estetik ilgisinin veya tutumunun konusu olan her şey estetik nesne kategorisinin içine girer. Estetik nesne, bir sanatkâr tarafından yaratılmış bir sanat yapıtı olabileceği gibi, insanın yaratıcı etkinliğinin sonucu olmayıp tam tersine onun verili ya da hazır bulduğu doğal bir şey, söz gelimi bir doğa manzarası ya da insan bedeni benzeri bir doğal ürün olabilir.

Antik çağda Yunanlı düşünürler, güzelliği düzen, birlik, uyum, oran, ölçü ve iyilik gibi niteliklerin bir birleşimine indirgemişlerdir. Modern felsefe açısından ise güzellik öznel bir açıdan değerlendirilmiş ve güzelliğin göreli olduğu savunulmuştur.

Bir sanat eserine estetik bir tutumla yaklaşan kişi, eseri başka herhangi bir amacın aracı haline getirmeden, ona kendi içinde bir amaç olarak yaklaşan kişidir.

Hume ve Kant'ın ortak özelliği, estetik yargıyı, çok büyük ölçüde öznel temeller üzerinde, kişisel beğeniyi dışa vuran beğeni yargısı olarak tanımlamalarıdır. Be¤eni yargıları olarak estetik yargıların “doğruluğu”ndan söz edilemez. Ama onların “geçerliliği”nden söz edilebilir.

İnsandaki söz konusu üretme faaliyeti, ya kullanım değeri taşıyan, faydalı şeyler ya da estetik değer taşıyan güzel şeyler meydana getirme faaliyeti olarak gerçekleşir. Bunlardan birincisine zanaat adı verilirken ikincisine sanat adı verilir.

Estetik terimi felsefe disiplinine Alman düşünür Alexander Baumgarten tarafından dahil edilmiştir. Temel duyum anlamına gelen "aisthesis"sözcüğünden yola çıkan düşünüre göre; estetik, güzelliğe yönelen duyumsal bilgiyi konu edinmektedir.

Estetik tutum, yarar amacına dönük pratik tavrın karşıtıdır. Örneğin, bir manzaraya doğal güzelliği nedeniyle bakmak estetik tutum iken, yatırım amacıyla bakmak pratik bir tavırdır.

Estetiğin ontolojisi, "estetik nesne", "estetik özne", "estetik değer", "estetik tutum" ve "estetik yargı" bileşenlerinden meydana gelmektedir. "Estetik öznenin estetik nesneye estetik bir tutumla yönelmesiyle gerçekleşen estetik değer yükleme edimi" olarak tanımlanan ontolojik bileşen ise "estetik yargı" bileşenidir.

Mekana ilişkin sanatlarla zamana ilişkin sanatları birbirinden ayıran "zaman ve mekan ölçütüne göre sınıflandırma"; üç plastik sanatın (mimari, heykel, resim) karşısına üç ritm sanatını (dans, müzik, şiir) koyar. Yedinci sanat olarak da adlandırılan sinema ise, hem mekanla hem de zamanla ilişkili olan bir sanat dalıdır.

Sanat anlayışları, özcü ve anti-özcü ya da özcülük karşıtı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Buna göre, "temsil ya da taklit olarak sanat anlayışı", "ifadeci sanat anlayışı" ve "formalist sanat anlayışı" özcü yaklaşımlar iken; özcülük karşıtı ya da anti-özcü yaklaşımlar "Marksist sanat anlayışı", "kurumsal sanat anlayışı" ve "tarihsel sanat anlayışı" olarak sıralanabilir.

Robin George Collingwood ve Benedetto Croce ifadeci sanat anlayışının temsilcileridir.

Cevap: Estetik terimini felsefeye sokan, onu felsefenin belli bir alanı ya da disiplinini ifade etmek için ilk kullanan kişi ünlü Alman düşünürü Alexander Baumgarten (1714-1762) olmuştur. Onun ilk, temel duyum anlamına gelen aisthesis sözcüğünden yola çıktığı söylenebilir. Estetiğin konu aldığı veya üzerinde yoğunlaştığı duyusal değer, güzelliktir. Nitekim estetiğin güzelliğe yöneldiğini söyleyen bu Alman düşünürüne göre estetik, güzelliğe yönelen duyumsal bilgiyi konu alır. Baumgarten’den sonra da Kant, estetiği güzellik ve beğeni yargıları üzerine felsefi düşünme ya da refleksiyon olarak tanımlamıştır.