FELSEFE

"Ontoloji", "Teolojik/Kozmolojik Metafizik" ve " İlk İlkelerin Bilimi Olarak Metafizik" metafiziğin alanları olarak kabul edilir. Paleontoloji ise taşılbilim ya da fosilbilim olarak adlandırılan bir bilim dalıdır. Metafiziğin "Paleontoloji Olarak Metafizik" gibi bir alanı yoktur.

Ontolojide gerçekleştirilen araştırmalar varlığa, varoluşa ve değişmeye ilişkin araştırmalardan meydana geldiği için, ontoloji olarak metafizik karşımıza üç farklı şekilde, sırasıyla bir töz metafiziği, bir süreç felsefesi ve bir varoluş felsefesi olarak çıkar. Yaratımcılık ise teolojik/kozmolojik metafizik alanında değerlendirilmektedir.

Varlık, töz metafiziğinde,  “var olmak için kendisinden başka hiçbir şeye ihtiyaç duymayan şey” diye tanımlanan töz kavramı içine sıkıştırılır. Bu yüzdendir ki  töz metafiziği statik bir varlık anlayışını ifade eder. Bu statik varlık anlayışı, doğallıkla “bir şeyin her ne ise o olduğunu”, “kendisiyle bir ve aynı olduğunu” dile getiren özdeşlik ilkesine dayanır.

Klasik töz metafiziğinde, bir çok tözlülük söz konusudur veya onda çok sayıda tözün varoluşu kabul edilir. Ve bu tözler, ilk ve Orta Çağ’ın “en yüksekte olanın en gerçek olduğu” kabulüne bağlı olarak Platon’un iyi ideası’ndan, Aristoteles’in Hareket Etmeyen Hareket Ettiricisi’nden ve Hristiyanlığın Tanrı’sından aşağıya doğru inen hiyerarşik bir varlık anlayışına vücut verir. Modern töz metafiziği, bir tözler çokluğunun varlığına işaret eden klasik töz metafiziğinin tersine, ya salt madde ya da yalnızca ruhun varlığını öngören tek tözlü ya da varlığın hem madde hem de zihinden oluştuğunu varsayan iki tözlü bir metafiziğe karşılık gelir.

Nedensellik ilkesine evrensel bir geçerlilik yüklenmesine ve dolayısıyla her olayın bir nedenin sonucu olduğunun öne sürülmesine determinizm adı verilir. Buna mukabil, nedensellik ilkesine evrensel bir geçerlilik yüklenmesine karşı çıkan ve dünyadaki her şeyin bir nedenin sonucu olmadığını öne süren tez ise endeterminizm diye tanımlanmaktadır. A şıkkı Hume'dan önce öne sürülmüş nedensellik bağlamında Hume’dan önce öne sürülmüş olan geleneksel görüşü ifade etmektedir ve determinizme uymaktadır. B şıkkı neden ile sonuç arasındaki nomolojik bağımlılık ilişkisini die getirmekttedir ve determinizme uymaktadır. C şıkkı aynı şekide ihtimaliyetçi bağımlılık ilişkisini ifade etmektedir. D şıkkı, bir deneyimci olan Hume'un görüşünü dile getirmektedir. Hume için nedensellik sadece zihinsel izlenim ya da ideler arasındaki bir ilişki olup zihinsel alışkanlıklarımızı dünyaya yüklemekle ilgili bir mesele olarak ortaya çıkar. E şıkkı bir rasyonalist olan Kant'ın görüşünü ifade etmektedir. Ona göre, nedensel bağ ya da nedensellik, deneyimde doğrulanabilir olma fakat deneyimden türetilmeme, analiz edilememe anlamında sentetik bir ilkedir.

Metafiziğin bir ana bölümünün bir kesiti olarak kozmoloji, elbette günümüzde fizik biliminin bir parçası haline gelmiş olan bilimsel kozmolojiden farklılık gösterir. Felsefi ya da metafiziksel kozmoloji, ondan bilimsel deney ya da araştırmalardan ziyade, rasyonel bir analize dayanmak bakımından farklılaşır. Söz konusu metafiziksel kozmolojinin en önemli sorunu, evrenin maddi bileşenleriyle ondaki düzen olgusuna bir açıklama getirmek, evrende bir amaçlılık bulunup bulunmadığı konusunda nihai bir karara varmaktır.

Oluş ya da süreç felsefesi, öncelikle felsefenin görevine ilişkin yeni ve farklı bir kavrayıştan güç alır. Oluş filozoflarına göre felsefeye düşen en temel görev, deneyimlenmiş bütün olgulara uygun düşen bir metafizik ya da varlık anlayışı geliştirmektir. Felsefenin bu görevini yerine getirebilmesi, tutarlı bir metafizik geliştirebilmesi için de onun sadece doğa bilimlerine dayanması hiçbir şekilde yeterli olmaz. O, felsefenin, oluş felsefesi ekseninde, insanların estetik, etik ve dinî sezgilerine de hakkını vermesi gerektiğini savunur. Bu görüş açısından felsefenin en büyük başarısı, din ve bilimin temel vukuşarını bütünlüklü bir yapı ve rasyonel bir düşünce şeması içinde bir araya getirmek olmalıdır. Bu ise ancak her iki taraftan da gelen abartı ve dayatmaların aşılmasıyla mümkün olabilir. Süreç filozoflarına göre, bilim söz konusu olduğunda bu dayatma ya da abartıların en önemlileri, “bilimsel materyalizm” ve “duyumcu” algı teorisidir. Süreç filozofları işte bu temel üzerinde bilimin, bilimsel devrimin dayattığı modern töz metafiziğini eleştirirler. “Bilimsel materyalizm” adını verdikleri söz konusu modern töz metafiziğine, onlar her şeyden önce sağduyunun, söz gelimi düşünce ve eylemlerimizin tamamen veya bir bütün olarak maddi nedenler tarafından belirlenmediği türünden temel inançlarına ters düştüğü gerekçesiyle karşı çıkarlar.

A şıkkı doğrudur. Varoluş felsefesinin varlık görüşünde insan tanımı, varlıktan değil, bizzat insandan çıkılarak yapılır ve çok daha önemlisi, varlık “kendi kendisini tanımlayan insan”a göre tanımlanan bir şey olarak görülür. Başka bir deyişle, bu yeni felsefede varlık, varlığı ele alan, varlık sorusunu sorabilen yegâne varlık olarak insandan hareketle ortaya konur. Varlık sorusunu soran, kendi kendisini tanımlayabilen ve kendini gerçekleştirmeye çalışan bu insana egzistans ya da varoluş adı verilir ve varlık, egzistansın kendini gerçekleştirme ortamı olarak ikincil kılınır. B ve D şıkları diğer metafizik anlayışları işaret etmektedir. Birbirlerine bütünüyle karşıt konumları işgal eden töz metafiziğiyle oluş metafiziği aslında bir noktada buluşur. Bu ortak nokta ise ikisinin de varlığı konu almaları, geliştirilen gerçeklik tasarımını aynıyla insana da uygulamalarıdır. Buna göre, insan her iki metafizik anlayışında da numenal ve fenomenal boyutu itibarıyla ikiye ayrılır. Materyalist töz metafiziğinde olduğu gibi zihinsel boyutu beyinle özdeşleştirilen veya düalist töz metafiziğinde olduğu gibi zihin ve beden olarak ikiye ayrılan insan varlığı, oluş felsefesinde ise özellikle manevi boyutu itibarıyla bir bilinç varlığı olarak değerlendirilir. C şıkkı yanlıştır. Sartre’a göre varoluş gerçekte öznel varoluştur, öncelikle insan varoluşudur. İnsan dışındaki şeyler elbette vardır ancak onlar var olduklarından habersizdirler. Başka bir deyişle, şeyler vardırlar ancak bir varoluşa sahip değildirler. E şıkkı da yanlıştır. Heidegger’e göre, bu iki şey birbiriyle, iç içe geçmiş olma derecesinde bağlantılıdır. Çünkü insan olmak, olmakta olanın varlığını ortaya sererek anlamayı ifade eder; dolayısıyla, insan varlığının doğru anlaşılması son çözümlemede her şeyin varlığının doğru ya da yanlış anlaşılması anlamına gelir. Daha da önemlisi, varlık, sadece ve sadece insan varlığı olduğu sürece vardır veya anlaşılabilirdir; başka bir deyişle, varlık, insanın ona ilişkin doğru bir kavrayışına ihtiyaç duyar.