FELSEFE

Felsefenin konuları, son çözümlemede üç ana konuya indirgenebilir. Bunlar: varlık, bilgi ve değerdir. Doğru cevap B'dir.

Barış ve demokrasiye yaptığı söz konusu katkı bir yana, aslında felsefe, büyük çağdaş düşünürlerden Alfred North Whitehead’in de söylediği gibi, “her türlü medeni çabanın gerisinde bulunması gereken kavrayış ve basireti, değer ve önem duygusunu yaratan” en önemli güç olmak durumundadır. Doğru cevap E'dir.

Bilimin ulaştığı sonuçlar herkesi bağlayan genel geçer sonuçlar olarak ortaya çıkar. Felsefede, matematiksel bir teorem veya bir fizik yasasıyla aynı düzeyde doğrular yoktur; onda herkesi bağlayan genel geçer sonuçlar olamaz. Bunun tersine, pek çok konuda birbirlerinden farklılık gösteren bir görüşler çeşitliliği vardır. Doğru cevap D'dir.

Alışkanlıklarının etkisiyle davranan ya da şüphe etmeden yaşayanlar, çoğu zaman bireyselliklerini veya bireysel kimliklerini unutarak kolektif kimliklerine bağlanırlar; herkesin yaptığı gibi yaparak, yaşadığı gibi yaşayarak, dogmatik kalıpların cenderesine sıkışmış bir biçimde sıradan bir hayat sürdürürler. Bu durumu en iyi anlatan filozoflardan biri meşhur “Mağara Benzetmesi”yle antik Yunan filozofu Platon’dur. Doğru cevap C'dir.

Felsefenin en eski merkezlerinden biri olan antik Yunan’da, felsefe, milattan önce altıncı yüzyıldan başlayarak varlığa, neyin gerçekten var olduğuna ilişkin teorik bir araştırma olarak başlamıştı. Oysa yaklaşık olarak aynı dönemlerde,Doğu’da, düşünürlerin ilgileri daha farklı bir nitelik arz etti. Bu dönemde, örneğin Çinlilerin felsefelerinin daha somut ve pratik olduğu söylenebilir. Nitekim Çinli düşünürler felsefeden, sosyal çevre içinde ahenkli ilişkiler geliştirmenin yolları üzerine düşünmeyi anladılar. C,D ve E şıkları Konfüçyüs'un üzerinde durduğu konuları ifade etmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Felsefeyi esas itibarıyla bir eleştiri ve sorgulama, karşılıklı bir tartışma faaliyeti olarak anlayanSokrates (469-399), bu yüzden insan zihnini tembelleştirdiğine inandığı yazılı söze değer vermemiş ve fikirlerini ortaya koyduğu yazılı hiçbir şey bırakmamıştır. Onun öğrencisi Platon (427-347) da bu gelenek içinde yer alır.

Alman şair ve düşünürü Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) “Üç bin yılın hesabını göremeyen karanlıkta yolunu bulamaz, günü gününe yaşar ancak” demiştir.

“Mağara Benzetmesi” antik Yunan filozofu Platon tarafından yapılmıştır.

"Philosophia"sözcüğü, sevmek anlamına gelen “phileo” fiiliyle bilgelik anlamına gelen “sophia” sözcüklerinden türetilmiş olup bilgelik sevgisi veya hikmet arayışı anlamını taşır.

Bilgelik, kesinlikle çok fazla şey bilme, çeşitli kaynaklardan ansiklopedik bilgiler veya gözlem yoluyla çok sayıda deneyim biriktirme anlamına gelmez. Bilgelik, belli bir zihinsel olgunluğa sahip olma, sorgulayıcı bir tutumla sahip olunan bilgileri anlamlı ve ilkeli bir hayat doğrultusunda sağlıklı kullanma, hayatı iyi okuyup doğru ve anlamlı bir şekilde yorumlama anlamına gelir.

Bilim ile felsefe arasında bir ayrımın olmadığı bir çağda yaşayan Thales, Batılı anlamda ilk filozof ve bilim adamı olarak kabul edilir. Felsefi görüşleri yanında astronomi ve matematiğe dair çalışmalarıyla da tanıdığımz Thales’in ilk bilim adamı-filozof kabul edilmesinin en önemli nedeni, onun “doğal olayların, doğaüstü güç ve nedenler yoluyla değil de doğal nedenleriyle açıklanması gerektiği” yönündeki görüşleridir.

On yedinci yüzyılın meşhur bilimsel devriminden sonra, doğa bilimlerinde deney yoluyla test edilebilir bir bilgi birikimi gerçekleşmiş ve bu birikim, teknolojinin doğuşuna yol açmıştır. Felsefede, böyle bir pratik çıkar ya da yarar düşüncesi yoktur; onun temelinde, aslında yeni bilgi üretme arzusu da bulunmaz. Onun temelinde, insanın anlama ve gerçeği görme arzusu bulunur; yani felsefeyi, çıkar gözetmeyen bir bilgi anlayışı harekete geçirir.Çıkar gözetmeyen bir bilgi anlayışı Felsefeye ait bir özelliktir.

Descartes modern felsefenin kurucusu olarak ortaya çıkarken bir yandan da skolâstik düşüncenin klasik araçlarına karşı yeni bir yöntem önermiştir.

Nietzsche, hemen bütün kavramlar gibi “iyi” ve “kötü” kavramlarının da çıkardan bağımsız olmadığını öne sürerek bu kavramların güç kavramıyla olan ilişkilerini araştırmıştır. Başka bir deyişle o, ahlaki inançların tarihsel köklerini, moral kavram ve fikirlerin kökenlerini ortaya çıkarma anlamında bir jeneolojik etkinlik içine girmiş ve iyiyle kötü kavramlarının soy kütüğünü çıkarmaya çalışmıştır.

Felsefeyle uğraşabilmek, felsefeci olabilmek için en çok ihtiyaç duyduğumuz şey,  merak ve hayret etme yeteneğidir. Bu yetenek aslında bütün çocuklarda, özellikle de küçük çocuklarda vardır. Hepimiz çocukların “Yalan söylemek neden yanlıştır?”, “İnsanlar ölünce nereye giderler?” benzeri sorularına muhatap oluruz.

Bilgelik, kesinlikle çok fazla şey bilme, çeşitli kaynaklardan ansiklopedik bilgiler veya gözlem yoluyla çok sayıda deneyim biriktirme anlamına gelmez. Bilgelik, belli bir zihinsel olgunluğa sahip olma, sorgulayıcı bir tutumla sahip olunan bilgileri anlamlı ve ilkeli bir hayat doğrultusunda sağlıklı kullanma, hayatı iyi okuyup doğru ve anlamlı bir şekilde yorumlama anlamına gelir. Buna göre bilgelik sadece bir yaşama sanatı, uygun ya da doğru eylemde bulunmak, aşırılıktan ya da ölçüsüzlükten sakınmak, felaketleri metanetle karşılamaktan ibaret olan bir ahlak kavrayışı ya da moral duruş değildir. O, aynı zamanda ve çok daha önemlisi, belli bir entelektüel tutum, olup bitenlerin nedenlerine dair sağlam bir kavrayış, varlığın yapısına ve hayatın anlamına dair derinlikli bir vizyon, eylemlerin ilkeleri ve nihai amaçlarla ilgili kuşatıcı bir düşünüm anlamına gelir.

Dünyanın açıklanması ve anlamlı kılınması, insanın çok boyutlu yapısı veya farklı katmanlara ayrılmış manevi gerçekliği sayesinde, dört eksen üzerinden gerçekleşir: Bilim, din, sanat ve felsefe. Birbirlerinden önemli farklılıklar gösteren, hatta tarihsel süreç içinde en azından bazılarının birbirleriyle çatıştığı ileri sürülmüş olan bu dört disiplinin tek bir ortak noktası vardır. Bu ortak nokta da onların varlığı ya da dünyayı anlamlı kılmaya kalkışmalarından ve bunu algısal görünüşlerin ötesine geçerek yapmalarından meydana gelir. Bilim ile felsefe bütünüyle rasyonel bir temel üzerinde yükselirken din ile sanat güçlerini ve temellerini akli bir kaynaktan almaz. Kaynağı rasyonel değil de ilahi olan dinde, insan, varlığın Tanrı’ nın yaratıcı eylemi yoluyla anlamlandırılmasını ifade eden dini hakikatleri ilahi mesaj yoluyla öğrenir. Başka bir deyişle dinin bakış açısından, insan, birtakım dini ve ahlaki doğruları, kendi başına bulamaz. Bu yüzden, dinde temel tavır, mutlak teslimiyettir; dindar kişi, Tanrı’nın arzusu önünde, alçakgönüllülükle boyun eğen kişidir. Bundan dolayıdır ki dini hakikatler sorgulanamaz, tartışılamaz.

Bilim ile felsefe arasında bir ayrımın olmadığı bir çağda yaşayan Thales, Batılı anlamda ilk filozof ve bilim adamı olarak kabul edilir. Felsefi görüşleri yanında astronomi ve matematiğe dair çalışmalarıyla da tanıdığımız Thales’in ilk bilim adamı-filozof kabul edilmesinin en önemli nedeni, onun “doğal olayların, doğaüstü güç ve nedenler yoluyla değil de doğal nedenleriyle açıklanması gerektiği” kabulüdür. Buna göre, doğadaki olayları tanrıların hiddetiyle izah etmekten oluşan açıklama, efsaneye dayalı bir açıklamadır; o, belli bir olaya ilişkin genelleştirilemeyen, hiçbir şekilde test edilip sorgulanamayan ve sadece kabul edilmesi istenen bir açıklamadır. Oysa olup bitenleri veya doğadaki değişmeleri, Pythagorasçıların veya Empedokles’in yaptığı gibi, nitelikleri niceliğe indirgeyerek veya nesneleri meydana getiren temel öğelerin oransal değişimleri yoluyla açıklamak, tamamen doğal nedenlere dayanan, bütünüyle akli ve test edilebilir bir açıklamadır. Dahası, akla dayalı bir anlamlı kılma çabasından oluşan bilim ya da felsefede sunulan açıklama genel ya da evrensel bir açıklama olmak durumundadır.

Felsefeyi, bilim de dahil olmak üzere, diğer disiplinlerden ayıran çok daha önemli bir özellik, onun ikinci düzeyden bir etkinlik olmasıdır. Başka bir deyişle, söz gelimi bilim, doğayı veya evrende karşımıza çıkan olguları açıklamaya çalışan birinci düzeyden bir etkinliktir. Bilimin üzerine gelen bilim felsefesi,
doğayı, doğal olayları açıklayan bilimin kendisini açıklamaya yönelirken ikinci düzeyden bir açıklama ya da betimleme sunar. Bu durum, hiç kuşku yok ki din ve sanat için de geçerlidir. Yani, din felsefesiyle sanat felsefesi bizatihi dinin kendisiyle sanatın kendisine ilişkin ikinci düzeyden açıklamalar getirir.

Felsefenin kurucu veya bütünleştirici boyutu aslında, insanın zihninin bilişsel gelişiminin veya aklın bir hedefe yönelimli çalışmasının bir sonucu olarak ortaya çıkar. Gerçekten de insan zihni sadece birtakım izlenim veya deneyimsel verileri pasif bir şekilde almakla kalmayıp, onlara yapı kazandırarak anlam yükler. O, tek tek malumat ya da bilgi parçalarını bir araya getirirken onlara bir şekilde kazanmış olduğu birtakım açıklayıcı yapılar, kucaklayıcı paradigmalar veya temsil şemaları üzerinden anlam yükler. Bu, insanın dünyayı anlamlandırıp açıklayabilmesinin en önemli yolunu meydana getirir ve ona varlığın veya hakikatin tümünü anlamlandırma imkânı verecek teoriler temin eder. A şıkkı analitik boyutunu, C ve D eleştirel boyutunu ifade eder.