FELSEFE - Deneme Sınavı - 12

Cevap: Estetik terimini felsefeye sokan, onu felsefenin belli bir alanı ya da disiplinini ifade etmek için ilk kullanan kişi ünlü Alman düşünürü Alexander Baumgarten (1714-1762) olmuştur. Onun ilk, temel duyum anlamına gelen aisthesis sözcüğünden yola çıktığı söylenebilir. Estetiğin konu aldığı veya üzerinde yoğunlaştığı duyusal değer, güzelliktir. Nitekim estetiğin güzelliğe yöneldiğini söyleyen bu Alman düşünürüne göre estetik, güzelliğe yönelen duyumsal bilgiyi konu alır. Baumgarten’den sonra da Kant, estetiği güzellik ve beğeni yargıları üzerine felsefi düşünme ya da refleksiyon olarak tanımlamıştır.

Estetik bir kavram olarak güzellik, genellikle sanatsal bir nesnenin şekil, renk, ses, tasarım veya ritim gibi duyusal tezahürlerden doğup insan zihnine bir algısal haz deneyimi, bir anlam ya da doyum sağlayan bir özelliği olarak tanımlanır. Bununla birlikte, güzelliğin tam olarak ne olduğu, onun nesnel ve mutlak bir değer mi yoksa öznel ve göreli bir değer mi olduğu, estetiğin uzun tarihinin en önemli sorusunu oluşturur.

Cevap: Platon’a göre, duyusal dünyada var olan somut şeylerin güzelliği değişebilir veya yok olup gidebilir; bazılarına güzel görünen başkalarına böyle görünmeyebilir. Fakat güzelliğin bu zamansal ve göreli cisimleşmelerinin üstünde ve ötesinde, ezeli ve ebedi bir Güzellik İdeası vardır.

Cevap: Hume da güzellik değerinin ya da genel olarak estetik kavramların öznel olduğunu, yani dünyayı belirli şekillerde tecrübe etmek için gerekli psiko-fiziksel donanıma ya da bir “beğeni mekanizması”na sahip insan varlıklarına bağlı bulunduğunu öne sürer. Güzelliğin konumlandığı yerin ya da estetik deneyim ve kavramların temel merkezinin bu beğeni mekanizması olduğunu öne süren Hume’a göre söz konusu yetenek ya da kapasite, sadece bir kimsenin, söz gelimi bir gülün güzel olduğunu öne sürebilmesi olgusunu açıklamakla kalmayıp öznel “beğeni standardına” ampirik bir temel sağlar. Buna göre, uygun renk görüsüne sahip olup belli bir eğitim sürecinden geçmiş insanlar nesneler için uygun renk kavramlarını doğrulukla kullanırlar. Aynı şekilde beğeni duygusu yeterince gelişmiş ve estetik kavramları yerli yerinde kullanmayı öğrenmiş insanlar da, güzellik kavramını rahatlıkla, üstelik başkalarıyla belli ölçüler içinde uyuşacak ve hatta az da olsa bir miktar nesnellik temin edecek şekilde kullanırlar. Çünkü Hume’a göre, dünyada bir beğeni farklılığı ve çeşitliliği olmakla birlikte, bu çeşitlilik içerisinde herkes tarafından beğenilmekte olan sanat eserleri de ortaya çıkar.

Sanat, insanda söz konusu olan üç ayrı faaliyet türünden biriyle ilişkili olarak ortaya çıkar. İlk kez Aristoteles tarafından sınıflandırılıp temellendirilen bu üç faaliyetten birincisi anlama, öğrenme veya bilme faaliyetidir (theoria). İkincisi eylemde bulunma (praxis), üçüncüsü de bir şeyler vücuda getirme veya üretim faaliyetidir (poiesis). İnsandaki söz konusu üretme faaliyeti, ya kullanım değeri taşıyan, faydalı şeyler ya da estetik değer taşıyan güzel şeyler meydana getirme faaliyeti olarak gerçekleşir.

Devleti, Hobbes’un güvenlik, Locke’un özgürlük ve Rousseau’nun eşitlik zemini üzerinde meşrulaştırma yönüne gittiği yerde, Rawls devleti veya politik otoriteyi en temel şey, en öncelikli değer olduğuna inandığı adalet üzerinden meşrulaştırır.

Muhafazakârlık beşeri ve politik meselelerin çözümünde, insan aklının gücüne kuşkuyla bakan bir yaklaşımdır. Gerçekten de muhafazakârlığın temelinde, ampirik ve kuşkucu bir tavır bulunur. O, soyut fikirlerden ziyade denenmiş ve test edilmiş düzenlemelere inanırken bireylerin içinde üyesi oldukları toplum ve toplumların da tarih tarafından biçimlenmeleri olgusuna özel bir önem atfeder.

Liberalizm, devletin bireylerin kendi yaşam planlarını oluşturdukları alanın dışında kalması gerektiğini ifade eder. “Liberal yansızlık ilkesi” olarak geçen bu ilkeye göre, devlet özel alana karışmamalı ve toplum içinde var olan çeşitli dinî, kültürel ve etnik gruplara karşı yansız davranmalıdır.

Öğretmenler, öğrenciler ve aralarında kurulan eğitim ilişkisi eğitimin ontolojik boyutuna denk gelmektedir.

Eğitimde analitik yönelim, eğitimle ilgili telkinlerde bulunmanın doğru ve etik olmadığı düşüncesine dayanır. Bu anlayışa göre, eğitimin amacı, eğitimle ilgili temel kavramları ve insanların eğitim tercihlerindeki akıl yürütmelerini aydınlatmak olmalıdır.

20. yüzyılda sanatın özünü belirleme çabalarında, dikkatin odak noktasına soyutlama ve form geçer. Nitekim bu anlayışın en önemli temsilcisi olan İngiliz sanat eleştirmeni Clive Bell’dir (1881-1964). “Anlamlı formun” sanatın yegâne özsel özelliği olduğunu öne süren Bell, sanatsal değerin yegâne ölçütünün sanat eserinin formu, formel özellikleri olduğunu iddia eder. Form, resimden heykele, edebiyattan fotoğrafçılığa, filmden müziğe, danstan mimariye bütün sanat türlerinin ortak paydasını oluşturup bir şeyin sanat eseri statüsüne sahip olabilmesinin gerek koşulu olmakla birlikte yeter koşulu değildir. Çünkü yapı ya da parçaların ahenkli birliği anlamında yapı, neredeyse her şeyin bir özelliği olmak durumundadır. Bell bu yüzden, sanat eseri için yeter koşulun “anlamlı form” olduğunu söyler.

Sanatın özünü sanatçıda bulan özcü yaklaşım Croce tarafından temsil edilen ifadeci sanat anlayışında somutlaşır. İfadeyi pek çok durumda yaratmayla özdeşleştiren Croce’nin bakış açısından sanatçının doğada olmayan, ideal ve mükemmel bir şeyi yaratma süreci, onun doğadan birtakım izlenimler almasıyla başlar. Doğadan aldığı izlenimleri bir senteze tabi tutan sanatçının belli bir ifadeye ulaştığını öne süren Croce’ye göre ifade, sanatçının hayal gücünde, ruhunda meydana gelen ama bir kez olup biten estetik bir yaşantıdır.

Doğru cevap a şıkkıdır. Estetik yargı, estetik öznenin estetik nesneye, adına estetik tutum dediğimiz özel bir tavırla yöneldikten sonra, gerçekleştirdiği estetik değer yükleme edimini tanımlar. Yani, estetik yargı, estetik öznenin estetik nesneye, estetik diye nitelenen özel bir tutum ya da yaklaşımla yönelmesinin ardından oluşur. Estetik yargı, bir nesne karşısında hissedilen bir tepkiye dayanır. Öznel temeller üzerinde, kişisel beğeniyi dışa vuran bir beğeni yargısıdır. Bir nesneyle ilgili estetik bir yargı, bir başkasının fikrine, beğenisine, ikinci elden bir kaynağa dayanmak yerine, doğrudan doğruya kişisel tanıklığı gerektirir. Bu nedenle, estetik yargının olabilmesi için özneye ihtiyaç vardır.

Siyaset felsefesi, felsefenin siyaseti, politik hayatı oluşturan kurumları konu alan, politik toplumları inceleyen disiplinidir.

Modern dönemde ahlak ile siyaseti kesin çizgilerle birbirinden ayıran Machiavelli

Siyaset felsefesinin geçmişten günümüze Platon, Aristoteles, Hobbes, Rousseau, Locke, Hegel, Mill, Hayek gibi filozoflar tarafından ele alınan problemlerinin, öncelikle kavramsal problemler olduğu söylenebilir.

Devletin temel özellikleri arasında, belli bir coğrafya üzerinde mutlak bir egemenliğe sahip olan, otoritesini bir meşruiyet zemininde güç kullanımı yoluyla tesis eden kurumsal örgüt olma özelliği bulunur.

Etnik milliyetçilik, ırkçılık, irrasyonalizm benzeri pek çok özellik üzerinden tanımlanabilen faşizm, devleti neredeyse ilahlaştırır.

Toplum sözleşmesi, kolektif düzenin onun bir parçası olan bireyler arasında yapılmış, hemen tamamıyla iradi olan bir sözleşme veya anlaşmaya dayandığını, politik otoritenin bireylerin rızasının bir sonucu olduğunu dile getiren bir kavramsal modeli ifade eder.

Hobbes, doğa durumundaki insanla ilgili olarak olumsuz bir görüş benimsemiştir. Gerçekten de o, tüm insanların söz konusu doğa durumu içinde birbirlerine eşit olduklarını, bu eşitliğin ise herkesin kendi varlığını sürdürmek için istediğini yapmak durumunda olması anlamına geldiğini, özü itibarıyla bencil olan insanda düzenli ve barışçıl bir toplum yaratma yeteneğinin bulunmadığını öne sürmüştür. “İnsanın, insanın kurdu olduğunu” söyleyen Hobbes, söz konusu doğa halinin mutlak bir anarşiye, herkesin herkesle savaş durumu içinde olmasına neden olacağını belirtmiştir.