FELSEFE - Deneme Sınavı - 5

"Philosophia"sözcüğü, sevmek anlamına gelen “phileo” fiiliyle bilgelik anlamına gelen “sophia” sözcüklerinden türetilmiş olup bilgelik sevgisi veya hikmet arayışı anlamını taşır.

Bilgelik, kesinlikle çok fazla şey bilme, çeşitli kaynaklardan ansiklopedik bilgiler veya gözlem yoluyla çok sayıda deneyim biriktirme anlamına gelmez. Bilgelik, belli bir zihinsel olgunluğa sahip olma, sorgulayıcı bir tutumla sahip olunan bilgileri anlamlı ve ilkeli bir hayat doğrultusunda sağlıklı kullanma, hayatı iyi okuyup doğru ve anlamlı bir şekilde yorumlama anlamına gelir.

Bilim ile felsefe arasında bir ayrımın olmadığı bir çağda yaşayan Thales, Batılı anlamda ilk filozof ve bilim adamı olarak kabul edilir. Felsefi görüşleri yanında astronomi ve matematiğe dair çalışmalarıyla da tanıdığımz Thales’in ilk bilim adamı-filozof kabul edilmesinin en önemli nedeni, onun “doğal olayların, doğaüstü güç ve nedenler yoluyla değil de doğal nedenleriyle açıklanması gerektiği” yönündeki görüşleridir.

On yedinci yüzyılın meşhur bilimsel devriminden sonra, doğa bilimlerinde deney yoluyla test edilebilir bir bilgi birikimi gerçekleşmiş ve bu birikim, teknolojinin doğuşuna yol açmıştır. Felsefede, böyle bir pratik çıkar ya da yarar düşüncesi yoktur; onun temelinde, aslında yeni bilgi üretme arzusu da bulunmaz. Onun temelinde, insanın anlama ve gerçeği görme arzusu bulunur; yani felsefeyi, çıkar gözetmeyen bir bilgi anlayışı harekete geçirir.Çıkar gözetmeyen bir bilgi anlayışı Felsefeye ait bir özelliktir.

Descartes modern felsefenin kurucusu olarak ortaya çıkarken bir yandan da skolâstik düşüncenin klasik araçlarına karşı yeni bir yöntem önermiştir.

Nietzsche, hemen bütün kavramlar gibi “iyi” ve “kötü” kavramlarının da çıkardan bağımsız olmadığını öne sürerek bu kavramların güç kavramıyla olan ilişkilerini araştırmıştır. Başka bir deyişle o, ahlaki inançların tarihsel köklerini, moral kavram ve fikirlerin kökenlerini ortaya çıkarma anlamında bir jeneolojik etkinlik içine girmiş ve iyiyle kötü kavramlarının soy kütüğünü çıkarmaya çalışmıştır.

Felsefeyle uğraşabilmek, felsefeci olabilmek için en çok ihtiyaç duyduğumuz şey,  merak ve hayret etme yeteneğidir. Bu yetenek aslında bütün çocuklarda, özellikle de küçük çocuklarda vardır. Hepimiz çocukların “Yalan söylemek neden yanlıştır?”, “İnsanlar ölünce nereye giderler?” benzeri sorularına muhatap oluruz.

Bilgelik, kesinlikle çok fazla şey bilme, çeşitli kaynaklardan ansiklopedik bilgiler veya gözlem yoluyla çok sayıda deneyim biriktirme anlamına gelmez. Bilgelik, belli bir zihinsel olgunluğa sahip olma, sorgulayıcı bir tutumla sahip olunan bilgileri anlamlı ve ilkeli bir hayat doğrultusunda sağlıklı kullanma, hayatı iyi okuyup doğru ve anlamlı bir şekilde yorumlama anlamına gelir. Buna göre bilgelik sadece bir yaşama sanatı, uygun ya da doğru eylemde bulunmak, aşırılıktan ya da ölçüsüzlükten sakınmak, felaketleri metanetle karşılamaktan ibaret olan bir ahlak kavrayışı ya da moral duruş değildir. O, aynı zamanda ve çok daha önemlisi, belli bir entelektüel tutum, olup bitenlerin nedenlerine dair sağlam bir kavrayış, varlığın yapısına ve hayatın anlamına dair derinlikli bir vizyon, eylemlerin ilkeleri ve nihai amaçlarla ilgili kuşatıcı bir düşünüm anlamına gelir.

Dünyanın açıklanması ve anlamlı kılınması, insanın çok boyutlu yapısı veya farklı katmanlara ayrılmış manevi gerçekliği sayesinde, dört eksen üzerinden gerçekleşir: Bilim, din, sanat ve felsefe. Birbirlerinden önemli farklılıklar gösteren, hatta tarihsel süreç içinde en azından bazılarının birbirleriyle çatıştığı ileri sürülmüş olan bu dört disiplinin tek bir ortak noktası vardır. Bu ortak nokta da onların varlığı ya da dünyayı anlamlı kılmaya kalkışmalarından ve bunu algısal görünüşlerin ötesine geçerek yapmalarından meydana gelir. Bilim ile felsefe bütünüyle rasyonel bir temel üzerinde yükselirken din ile sanat güçlerini ve temellerini akli bir kaynaktan almaz. Kaynağı rasyonel değil de ilahi olan dinde, insan, varlığın Tanrı’ nın yaratıcı eylemi yoluyla anlamlandırılmasını ifade eden dini hakikatleri ilahi mesaj yoluyla öğrenir. Başka bir deyişle dinin bakış açısından, insan, birtakım dini ve ahlaki doğruları, kendi başına bulamaz. Bu yüzden, dinde temel tavır, mutlak teslimiyettir; dindar kişi, Tanrı’nın arzusu önünde, alçakgönüllülükle boyun eğen kişidir. Bundan dolayıdır ki dini hakikatler sorgulanamaz, tartışılamaz.

Bilim ile felsefe arasında bir ayrımın olmadığı bir çağda yaşayan Thales, Batılı anlamda ilk filozof ve bilim adamı olarak kabul edilir. Felsefi görüşleri yanında astronomi ve matematiğe dair çalışmalarıyla da tanıdığımız Thales’in ilk bilim adamı-filozof kabul edilmesinin en önemli nedeni, onun “doğal olayların, doğaüstü güç ve nedenler yoluyla değil de doğal nedenleriyle açıklanması gerektiği” kabulüdür. Buna göre, doğadaki olayları tanrıların hiddetiyle izah etmekten oluşan açıklama, efsaneye dayalı bir açıklamadır; o, belli bir olaya ilişkin genelleştirilemeyen, hiçbir şekilde test edilip sorgulanamayan ve sadece kabul edilmesi istenen bir açıklamadır. Oysa olup bitenleri veya doğadaki değişmeleri, Pythagorasçıların veya Empedokles’in yaptığı gibi, nitelikleri niceliğe indirgeyerek veya nesneleri meydana getiren temel öğelerin oransal değişimleri yoluyla açıklamak, tamamen doğal nedenlere dayanan, bütünüyle akli ve test edilebilir bir açıklamadır. Dahası, akla dayalı bir anlamlı kılma çabasından oluşan bilim ya da felsefede sunulan açıklama genel ya da evrensel bir açıklama olmak durumundadır.

Felsefeyi, bilim de dahil olmak üzere, diğer disiplinlerden ayıran çok daha önemli bir özellik, onun ikinci düzeyden bir etkinlik olmasıdır. Başka bir deyişle, söz gelimi bilim, doğayı veya evrende karşımıza çıkan olguları açıklamaya çalışan birinci düzeyden bir etkinliktir. Bilimin üzerine gelen bilim felsefesi,
doğayı, doğal olayları açıklayan bilimin kendisini açıklamaya yönelirken ikinci düzeyden bir açıklama ya da betimleme sunar. Bu durum, hiç kuşku yok ki din ve sanat için de geçerlidir. Yani, din felsefesiyle sanat felsefesi bizatihi dinin kendisiyle sanatın kendisine ilişkin ikinci düzeyden açıklamalar getirir.

Felsefe de aynı anda birçok işlevi yerine getirir. Onun en temel işlevleri anlama, anlamlı kılma ve açıklama işlevleridir. Bununla birlikte, felsefenin yegâne işlevleri bu teorik işlevlerden ibaret olmayıp o kendisini çoğu zaman birtakım pratik işlevlerle de gösterir. Felsefe, bütün bu işlevleri kendi alt dallarında hayata geçirip farklı şekillerde tezahür eder.

Neyin gerçekten var olduğu, varlık bakımından neyin geçici, neyin kalıcı olduğu konusunda meraka düştüğümüz olmuyor mu? “Varlık sadece madde midir yoksa maddeye ek olarak ruh da var mıdır?” sorusu kadar temel bir soru olabilir mi? Maddeyle zihin arasındaki bir ilişki olup olmadığı, evrende bir nedenselliğin hüküm sürüp sürmediği; sürüyorsa eğer, bunun özgürlüğümüzü nasıl etkilediği hepimizi ilgilendiren sorulardır. Varlıkla ilgili bu türden sorularda yardımımıza koşan felsefe dalı, metafizik ve zihin felsefesidir.

Sentetik önermeler, bize dünya hakkında yeni bilgiler verip dünyaya dair bilgimizi arttırırlar. Karşıtlarını olumlamanın bir çelişki yaratmadığı önermelerdir. Ayrıca bir tümcenin doğruluğuna ya da yanlışlığına gözlem ve deney yoluyla karar verilebilir. Doğru cevap C'dir.

Karl Popper'a göre bilimsel bilginin sanıldığı gibi, doğruların birikmesi yoluyla değil de yanlışların ayıklanması yoluyla ilerler.

Kuhn kusursuz paradigma örneği olarak sıkça Newton fiziğine gönderme yaparken bir paradigmanın, Newton fiziği örneğinde, en az şu dört temel öğeden meydana geldiğini açıklıkla ortaya koyar:

Feyerabend’ın irrasyonalizminin veya radikalizminin çok daha belirgin hale geldiği yer, onun metodolojik anarşizmidir. İnsan bilgisinin tümevarım karşıtlığı yoluyla ilerlediğini bildiren Feyerabend, sonra bundan da kendisinin yasakladığı metodolojik sınırlamaya bir örnek teşkil edebileceği endişesiyle, vazgeçer. Bilimsel ilerlemeyi engellemeyecek, ona göre, tek bir metodolojik kural olabilir: “Ne olsa gider.” Bilimsel yaratıcılığın insanın yeteneklerine bağlı olduğunu öne süren Feyerabend’a göre, bilim adamının, bilimsel keşif sürecinde, kendisini herhangi bir yöntem ya da kuralla sınırlamayıp kendisine açık olan her araç ya da yoldan yararlanması gerektiği görüşünü savunduğu yaklaşım metodolojik çoğulculuktur.

Popper her şeyden önce bilimsel teorilere, her ne şekilde olursa olsun tümevarımsal bir yoldan erişilemeyeceğini öne sürer. Sonra da gelecekte bilimsel bir teori ya da yasa düzeyine erişecek bilimsel bir hipotezin cesur ve yaratıcı muhayyilenin bir eseri olduğunu ilan eder. Başka bir deyişle, “cesur hipotezler ortaya at, sonra onları acımasızca sına!” diyen Popper’da hipotez oluşturma süreci, tümevarımsal yöntemin mekanik işleyişine değil de bilim adamının yaratıcı imgelemine bağlı olmak durumundadır. O, saf gözlem diye bir şey olmadığını ileri sürerken hipotezin ilişkisizmiş gibi görünen olgular arasında yasalı ilişkiler arayan, problem çözme gayreti içindeki yaratıcı imgelemin cesur önerisi olduğunu söyler. Popper’in gözünde bilim adamının yaratıcı zekâsının ön plana çıkmasını sağlayan spekülasyon ve muhayyile gücü, formelleştirilebilir veya birtakım kurallara indirgenebilir bir şey değildir. Öyleyse, Popper için bilginin gelişimi, bireysel ve öngörülemez kavrayışla ilgili bir konu olduğu için, birtakım kurallara indirgenemeyen bazı cesur hipotezlerin önerilmesiyle başlar. Onun bu bağlamda önerdiği yöntem bir tür deneme-yanılma yöntemidir. Bilimde çıkış noktasının, tıpkı günlük hayatta olduğu gibi, bir problem veya problematik bir durum olduğunu söyleyen Popper’a göre, bunu çözüm denemeleri takip eder. Her hipotez ya da teori, problemi çözme yönünde bir denemedir.

Mantıkçı pozitivizmin doğrulanabilirlik ölçütüyle Popper’in öne sürdüğü yanlışlanabilirlik ölçütü bir araya getirildiğinde bir önerme için şu dört ihtimaIden bahsedilebilir

I. Doğrulanabilir ama yanlışlanamaz.

II.Doğrulanamaz ama yanlışlanabilir.

III.Hem doğrulanabilir hem yanlışlanabilir.

IV.Ne doğrulanabilir ne de yanlışlanabilir.

Gerçek ve bilimsel bir sınamada, hipotezi yanlışlayacak karşı ya da negatif örnekler bulmaya çalışılır. II. öncül yanlış olduğundan doğru cevap D'dir.