EVDE YAŞLI BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 5

Şeker hastalığında en temel belirti ve bulgular şunlardır:
• Poliüri: Çok idrar çıkarma,
• Polidipsi: Aşırı susuzluk,
• Polifaji: Aşırı yemek yeme,
• Belirli bir açıklaması olmayan kilo kaybı,
• Görmede bulanıklık,
• Yara ve enfeksiyonların beklenenden daha geç iyileşmesi,
• Uykuya meyilde artış olması.

Açlık plazma glukozu (AKŞ: Açlık kan şekeri) ölçümü: 8 saat ve üzeri aç kalma sonrası kan tahlili yapılır. Tek ölçüm yeterli değildir. Ayrı günlerde yapılmış en az 2 kan tahlili bulunmalıdır. 100mg/dl’den düşük çıkan sonuçlar normal glukoz toleransı olarak değerlendirilir. 100-125mg/dl aralığı diyabet öncesi olarak kabul edilir. 126 mg/dl ve yukarısındaki değerler ise diabetes mellitus olarak tanı alır.

KOAH çoğunlukla ileri yaşlarda görülür. Yaş ilerledikçe KOAH’a bağlı ölüm sıklığı artmaktadır. Erkeklerde daha sık olarak gözlenmektedir. KOAH 1990 yılında tüm dünyada ölüm nedenleri arasında altıncı sırada yer alırken günümüzde dördüncü sırada yer almaktadır ve 2020 yılına kadar ölüm nedenleri arasında üçüncü sıraya yükseleceği tahmin edilmektedir. Türkiye’de 2003 yılında yapılan ulusal hastalık yükü çalışmasına göre KOAH ülkemizde üçüncü ölüm nedenidir (erkeklerde %7.8, kadınlarda %3.5) ve her yıl 26 bin kişinin ölümüne neden olmaktadır. Ülkemizde ve dünyada bu artışın nedenleri arasında; sigara içme oranındaki artış, enfeksiyon hastalıkları ve iskemik kalp hastalıklarının kontrolü ve yaşlı nüfusta meydana gelen artış sıralanabilir. Sigara, hava kirliliği, yaşlılık gibi risk faktörleri son yıllarda hastalığın artış göstermesinde rol oynayan önemli etkenlerdir. Sigara içimi dünyada KOAH için en önemli risk faktörüdür. Diğer önemli risk faktörleri; mesleki maruziyet, sosyoekonomik durum ve genetik yatkınlıktır.

Amfizem, Alveol denilen hava keselerinin duvarlarının yıkımı ile meydana gelen bir hastalıktır. Duvar yıkımı hava boşluklarının anormal ve kalıcı şekilde genişlemesine ve akciğer esnekliğinin kaybolmasına yol açar. Sonuç olarak küçük hava yollarında tıkanmalar meydana gelir.

Ayak bakımında yaşlı ve ailesine aşağıdaki bilgiler verilebilir.
• Her gün ayaklarınızı kontrol edin.
• Parmak aralarınıza bakın
• Küçük çizik, yara, kesik olup olmadığına bakın
• Ayağınızın altını görebilmek için ayna kullanın.
• Ayaklarınızı her gün yumuşak bir sabun ve ılık suyla yıkayın.
• Ayaklarınızı özellikle de parmak aralarınızı özenle kurulayın.
• Ayaklarınızda kuruma veya çatlama varsa tabanlarınıza ve ayağınızın üstüne nemlendirici krem sürebilirsiniz. Parmak aralarınıza sürmemeye dikkat edin.
• Eğer kesik, yara, kızarıklık, sıcaklık artışı veya hassasiyet fark ederseniz derhal doktorunuza danışın.
• Tırnaklarınızı banyodan sonra parmak ucunuzla aynı düzeyde olacak şekilde kesin.
• Tırnaklarınızı derin kesmeyin.
• Tırnaklarınızın köşelerindeki derileri ve tırnak diplerinizdeki etleri kesmeyiniz.
• Eğer tırnaklarınızı kesmekte zorlanıyorsanız bir başka kişiden yardım alınız.
• Ayağınızda nasır varsa kendiniz müdahele etmeyiniz, doktorunuzdan öneri alınız.
• Ayaklarınıza tam uyan ve ayak parmaklarınızı içinde hareket ettirebileceğiniz ayakkabıları alın.
• Açık burunlu ve açık topuklu ayakkabı giymekten kaçının.
• Her gün temiz çorap giyin ve sıkı lastikli çoraplardan kaçının.
• Çıplak ayakla gezmeyin.
• Giymeden önce ayakkabılarınızın içinde bir şey olmadığından emin olun. Küçük bir taş veya tabanda bir kıvrılma, ayaklarınıza zarar verebilir.
• Sıcak cisimlerle ve su ile temas etmeden önce sıcaklığı kontrol ediniz. Farkında olmadan yanıklara maruz kalabilirsiniz.
• Ayağınızı yıkamadan önce suyun sıcaklığını dirseğinizle ölçün.
• Ayaklarınızı ısıtmak için sıcak su torbaları vb. kullanmayınız.
• Ayaklarınızı soba veya elektrikli ısıtıcılarda ısıtmayınız.

HbA1c ölçümü, kan tahlili ile değerlendirilir. HbA1c, kandaki glukozun eritrositlerde bulunan hemoglobin ile etkileşmesi sonucu oluşur. Kanda oksijen taşınmasını sağlayan bir proteindir. Kan glukoz düzeyi arttığı oranda HbA1c de artar. Son 3 aylık dönemdeki kan glukoz düzeyini anlamamıza yardımcı olur. %6,5 ve daha büyük değerler ölçülmesi durumunda diabetes mellitus teşhisine ulaşılır. HbA1c ölçümü için günümüzde kullanılan testler tamamen standardize olmadığı için bu tetkikin diabetes mellitus tanısında kullanımı net değildir. HbA1c diyabet teşhisi konmuş hastaların takibinde de öneme sahiptir. Uygulanan tedavinin başarısı ile ilgili bilgi vermektedir. HbA1c 6 - 7 ise hasta rahatsızlığını iyi kontrol ediyor. HbA1c % 7 - 8 iste hasta kan glukozunu orta düzeyde kontrol ediyor. HbA1c % 8 - 9 ise hasta şekerini kötü kontrol ediyor. HbA1c %9 ve üzeri ise hasta rahatsızlığını kontrol edemiyor, risk çok yüksek anlamına gelir.

Oral glukoz tolerans testi (OGTT): Açlık kan şekeri ölçümü için örnek alındıktan sonra 250 ml su içerisinde 75 gram glukoz eritilir. OGTT uygulanacak kişiye içirilir. 2 saat sonra kan şekeri ölçülür. 140 mg/dl’den küçük bir değer çıkarsa normal kabul edilir. 140-199 mg/dl aralığı diyabet öncesi olarak değerlendirilir. 200 mg/dl ve daha büyük değerler ise diabetes mellitus olarak yorumlanır. Bu tahlil için de yine tek ölçüm yeterli değildir. Farklı bir günde ikinci bir ölçüm ile sağlaması yapılmalıdır.

Mikrovasküler komplikasyonlar: Mikrovasküler komplikasyonlar deyiminin pratik anlamı; diyabet hastalarının gözlerinde, böbreklerinde ve sinir sisteminde meydana gelen değişikliklerdir, yani; retinopati, nefropati, nöropatidir.
• Diyabetik Retinopati: Optimal glukoz ve kan basıncı kontrolü sağlanmalıdır. Tip 2 diyabette tanıda göz dibi muayenesi yapılmalıdır. Tanıdan sonra her yıl göz dibi muayenesi yapılmalıdır.
• Diyabetik Nefropati: Glukoz ve kan basıncı kontrolü sağlanmalıdır. Mikroalbuminüri yılda bir ölçülmelidir. Serum kreatinin yılda bir ölçülerek GFR hesaplanmalıdır.
• Diyabetik Nöropati: vücudunun herhangi bir sistemini tutabilir. Özellikle alt ekstremiteleri tutan duyusal noropati infeksiyon ve iskemi ile birlikte en önemli ayak amputasyonu nedenidir.

Ülkemizde KBH sıklığının kadınlarda, yaşlılarda, bazı coğrafik bölgelerde (Marmara ve Güneydoğu Anadolu) ikamet edenlerde, kırsal bölgede yaşayanlarda, hipertansiyon ve diyabet hastalığı olanlarda daha sık görüldüğü belirlenmiştir

Genel olarak KBH’ nın en sık görülen nedenleri şeker hastalığı (diabetes mellitus), tansiyon yüksekliği (hipertansiyon), nefritler (glomerülonefritler, intersitiel nefritler vs), ürolojik nedenler (idrar yolu taşları ve idrar yolu tıkanmaları) ve kistik böbrek hastalıklarıdır.

Belirtileri;
• Halsizlik, çabuk yorulma ve enerji kaybı
• Konsantrasyon bozukluğu
• İştahsızlık
• Uyku bozuklukları
• Geceleri kas krampları
• Ayak ve bacakta şişlik olması
• Özellikle sabahları göz çevresinde şişlik olması
• Ciltte kuruluk ve kaşıntı
• Özellikle geceleri daha sık idrar çıkmadır.

Evde bakım ile ilgili hazırlıkları ve uygulaması İç İşleri Bakanlığınca gerçekleştirilen yasal düzenleme 5215 sayılı Büyükşehir Belediyeler Kanunu'dur. Kanun yaşlı, düşkün, özürlü ve dar gelirlilere sosyal yardım verilmesi zorunlu kılınmıştır. Uygulamada belediyeler genelde ücretsiz olarak ulaşım hizmetleri, evde sonda uygulama, kan alma, tansiyon takibi, serum takma, enjeksiyon, basınç ülseri bakımı gibi hemşirelik hizmetleri yanında sosyal hizmetler de verebilmekle birlikte, bu uygulamaları standardize edecek veya denetleyecek bir sistem yoktur. Belediyeler kendi uygun gördükleri hizmetleri kendi uygun gördükleri şekilde vermektedirler.

Evde bakım hizmetleri sunumu hakkında yönetmeliğe göre Evde bakım “Hekimlerin önerileri doğrultusunda hasta ya da bakıma muhtaç kişilere, aileleri ile yaşadıkları ortamda, sağlık ekibi tarafından rehabilitasyon, fizyoterapi, psikolojik tedavi de dahil tıbbi ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde sağlık ve bakım ile takip hizmetlerinin sunulması” şeklinde tanımlanmaktadır.

Evde bakım hizmet sistemlerinin üç önemli bileşeni bulunmaktadır. 1-Bakımın sunumu (aile, kamu sektörü, özel şirketler veya çeşitli kombinasyonları), 2-Finansmanı (vergiler, cepten ödeme, özel sigorta, sosyal sigorta veya kombinasyonları)
ve 3-Gereksinim değerlendirmesi (bakım sunumu ve finansmanın birlikte değerlendirilmesi).

Evde bakım verilen bireyin var olan sağlık sorununun uygun ve yeterli tedavisinin sağlanması, komplikasyonların önlenmesi koruyucu bakım kapsamındadır. Evde koruyucu bakım hizmetleri, kişinin durumunun stabilize olmasından sonra fonksiyonlarının en üst düzeyde tutulmasını, sakatlıkların önlenmesini, sağlığın ve iyilik halinin sürdürülmesini sağlar. Sağlıklı çevre bilinci oluşturulması amacıyla danışmanlık verilmesi ve hasta eğitimi hizmetleri, aile içi dinamiklerin yakından izlenmesi ve desteklenmesi de koruyucu evde bakım hizmeti kapsamındadır.

Kişisel bakım (tıraş, banyo, tuvalet ihtiyacı vb.), yemek yedirilmesi, elbise bakımı, yatağın hazırlanması, gezdirme, alışveriş yapma ve meşguliyet tedavisi ve  hastaneye götürülmesi ve resmî işlemlerin takibi evde uzun süreli bakım hizmetlerine dahildir ancak evde tetkik, tahlil ve röntgen evde kısa süreli sağlık bakımı/evde tanı ve tedavi edici bakım hizmeti ile ilişkilidir.

Evde bakım yaşlıların hastane enfeksiyonu, yatak yaraları, düşme gibi hastane ile ilişkili sorunlarla karşılaşmasını azaltır. Ayrıca gereksiz hastane kullanımı ve maliyeti de azaltır. Bireyin çevresinden kopmadan hizmet almasını sağlar ve dolayısıyla yaşam kalitesini artırır.

Ev ortamında açığa çıkan atıkların yok edilmesi, bakım personeli açısından bir problem oluşturmaktadır. Evde ileri teknolojik cihazların olması, bireyin kendini hasta hissetmesi ihtimali ve özel yaşamına müdahale edilmesi ile ilgili endişeler ise hasta/yaşlı bireyin kendisi ile ilgili olumsuzluklar arasında sayılmaktadır. Ancak bakım sürecinin aile üzerine yaptığı baskı, aile açısından sayılabilecek olumsuz bir durumdur.

Evde bakım hizmetlerinin örgütlenmesi bakımından karşılaşılan problemlerin sebepleri hizmetin bir çok ülkede yeni bir hizmet olması, dış etkenlere açık bir süreç olması, ayrıntılı bir eğitim ve yakın denetim gerektirmesidir. Ancak evde bakım hizmeti verilirken birbiri ile iç içe geçmiş farklı uygulamalar söz konusu olması, örgütlenme problemlerinin kaynaklarından değil, bakım veren personel ile ilgili bir sorundur.

Sağlık alanındaki bilimsel ve teknolojik gelişmeler; hastalıkların erken tanı ve tedavisi ile azalan ölüm hızı, sağlığı koruyucu ve geliştirici önlemler, yeterli ve dengeli beslenme olanaklarının artması, bulaşıcı hastalıklara bağlı ölümlerin azalması, sağlık eğitimi yoluyla bireylerin kendi sağlıklarının sorumluluklarını üstlenmesi, sağlıklı yaşam tarzının desteklenmesi ve benimsenmesi doğuştan beklenen yaşam süresinin uzamasına, dolayısıyla yaşlı nüfusun artmasına yol açmaktadır.

Birleşmiş Milletler; bir ülkedeki yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %8-%10 arasında olması durumunda o ülke nüfusunun yaşlı, %10’nun üzerinde olması durumunda ise çok yaşlı anlamına geldiğini belirtmektedir.