EV SİNEMA SİSTEMLERİ

Hareketli görüntünün halka açık ilk gösterimi 1895 yılında olmuştur. Lumiere kardeşler (Auguste ve Louis Lumiere), kendilerinin icatları olan sinematograf ile ilk kez bu tarihte bir filmi insanların izlemesini sağlamışlardır. Bu film sadece görsel bir filmdi ve ses ögesini içermiyordu. Bu tarihten sonra giderek artan bir şekilde dünyada açılan sinema salonlarıyla beraber, sinema filmleri insanların hayatlarında yerlerini almışlardır. İlk dönemlerde sessiz olan filmler, daha sonraları seslendirilmeye de başlamıştır. Böylece sinema görselliğin yanında işitsellik özelliğini de kazanmıştır.

Televizyon kelime anlamı olarak Tele ve Visio kelimelerinin bir araya gelmesiyle oluşur. Tele’nin anlamı uzaktan, Visio’nun anlamı ise görmek anlamına gelmektedir. O halde, kelime anlamı olarak televizyon uzaktan görme demektir. Bu teknoloji görsel bir teknoloji olduğu kadar işitsel de bir teknolojidir.

İlk düzenli televizyon yayınları 1936 yılında İngiltere’de başlamıştır. Özellikle ikinci dünya savaşından sonra televizyon yayınları dünya çapında giderek yaygınlaşmıştır. İlk dönemlerde siyah-beyaz olan görüntüler daha sonraları renklenmiştir. Türkiye’de ilk televizyon yayınları 1968 yılında başlamıştır.

Ev sinema sistemi, sinema-benzeri bir deneyimi evinde yaşamak isteyen insanlar için oluşturulmuş bir sistem olarak tanımlanabilir. Bu sistemi oluşturmak için görüntü ve ses teknolojilerini bir araya getiren bir alt yapı kurulmalıdır. Sonuçta temel olarak ekran ve hoparlörler ev sinema sistemlerinde kilit rolleri oynamaktadırlar. Bunun yanında sesi ve görüntüyü işleyecek ve bunları ekrana ve hoparlörlere yönlendirecek bir görüntü ve ses alıcısına da (A/V receiver) ihtiyaç vardır. Bu açıklamayla beraber ev sinema sistemlerinin üçüncü önemli oyuncusu da ortaya çıkmaktadır: Merkezi bir bağlantı ve dağıtım noktası.

Ev sinema sistemleri, sinemanın önemli bir özelliği olan belli bir zamanını belli bir mekânda geçirme özelliğini değiştirmiştir. Sinemada mekân sinema salonuyken, ev sinema sistemleri bunu evlere taşımıştır. Zaman, sinema filminin başlamasını ve bitişini ifade etmektedir. Sinemada filmin kesin bir başlama zamanı varken, ev sinema sistemlerinde film ya da herhangi bir program istenildiği zaman başlatılabilmektedir. Ev sinema sistemlerinde sadece sinema filmlerinin izlenmesi gibi bir durumun zorunluluğu da yoktur.
Bu sistemlerle televizyon yayınları ve etkileşimli televizyon yayınları da izlenebilmektedir. İstenirse kişilerin kendi yaptıkları kayıtlar da izlenebilir. İstenilenin izlenmesi açısından ev sinema sistemleri geniş bir açılımı da beraberlerinde getirmektedirler. Ev sinema sistemlerinin sağladığı deneyimlerin, bu açıdan da izleyiciler için bir tercih nedeni olmalarını sağlarlar. Bunların yanında evlerde sağlanan rahatlık da önemli bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Kişiler evlerinde ister bir sinema filmi olsun, ister bir televizyon programı olsun, kendilerine en rahat ortamı sağlayan mekânlarda, evlerinde bunları izleme konforuna sahip olmuşlardır. Bu özellikleriyle, ev sinema sistemine sahip olmayı bir ayrıcalık olarak isteyebilecek kişiler olduğu gibi, bir zorunluluk olarak görecek
kişiler de olabilir. Zorunlu olarak gören kişiler iki temelde değerlendirilebilirler. Bunlardan birincisi işten ve modern yaşamın getirdiği zorunluluklardan zaman problemi yaşayan kişiler olarak açıklanabilir. Sinema filmlerini seven, bunun yanında televizyon programlarından da hoşlanan, ancak özellikle film seyretmek için bir sinema salonuna gitmeye zaman bulamayan kişiler bu sınıfın bireylerini oluşturmaktadır. İkincisi ise engellilerdir. Evden çıkma zorluğu yaşayan engelliler için de ev sinema sistemleri bir tercih nedeni olabilir. Felçli olan, bir yatağa bağlı olan insanlar için ev sinema sistemleri hayat deneyimlerini arttırmak için fırsat sağlayıcı olarak görülebilirler. Bir tekerlekli sandalyeye bağlı olan engelliler için sinemaya gitmek değişik bir deneyim olabilir. Ancak bu fırsatı her zaman için yaratamıyorlarsa, bu kişiler de ev sinema sistemlerinden yararlanabilirler.

Ev ortamlarında başka amaçlar için de kullanılabilen bu teknolojilerin, ev sinema sistemi için bir araya getirilmelerinde, üç önemli teknoloji ön plana çıkmaktadır. Bunlar:

• Merkezi bağlantı ve ses/görüntü dağıtım aracı olan bir teknoloji
• Görüntü teknolojisi
• Ses teknolojisi

olarak ayrılmaktadırlar.

Bir alıcı ön panelindeki düğmeleri ile kontrol edilebilir. Yine ön
panelinde bulunan dokunmatik ekranı ile de kontrol edilebilir. Bunların yanında ayrıca uzaktan kumandalar da kullanıcıların oturdukları yerden onları kontrol etmelerine yardımcı olur. Bazı alıcılar ise kullanıcının sahip olduğu diğer teknolojiler aracılığıyla kontrol edilebilir. Örneğin, yeterli özelliklere sahip bir cep telefonu dahi uzaktan kumanda aracı olarak kullanılabilir. Bu cep telefonunun uzaktan kontrol panelini ekranına yansıtabilmesi ve istenen komutlar için alıcıyla bağlantı kurması yeterli özellikleri açısından önemlidir. Bazı alıcı modelleri ise kişisel bilgisayarlar ve internet aracılığıyla kontrol edilebilirler. Bunun için alıcı da bir IP (Internet Protocol-Internet Protokolü) adresinin olması önemlidir.
Bu sayede kişisel bilgisayarın ekranından uzaktan kontrol sağlanabilir. Bu kontrol, özellikle alıcının başka bir odada olması durumunda kullanıcılara büyük kolaylıklar sağlayabilir.

Ev sinema sistemi kurmak isteyen kişilerin ilk tercih etmesi gereken teknolojileri ekranlar oluşturmaktadır. Bir görüntü teknolojisi alınmak istendiğinde birden fazla seçeneğin olduğu fark edilecektir. Bu seçeneklerin iki özellik üzerine yoğunlaştığı da ifade edilebilir. Birincisi görüntülerin izleneceği ekranın kullandığı teknolojidir. İkincisi ise ekranın büyüklüğüdür ve ilerleyen konularda görüleceği gibi, ev sinema sisteminin ekranının evin hangi bölümüne yerleştirileceğine göre ebatlarının da değişimi söz konusudur. Bu ebatların değişimi en iyi izleme deneyimi açısından önem kazanmaktadır.

Görüntü oranı, televizyon ekranının yatay ölçülerinin dikey ölçülerine oranı olarak açıklanabilir. Televizyon ekranları için iki önemli görüntü oranı vardır. Bunlar 4:3 ve 16:9 görüntü oranlarıdır. 4:3 kareye daha yakın bir dikdörtgen içindeki görüntü alanını ifade ederken, 16:9 daha uzun bir dikdörtgen alandaki görüntüyü ifade eder. 2010’lu yıllar açısından gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkelerdeki yayınlar ve ekran boyutu açısından 4:3’ün geçmişi, 16:9’un ise şimdiyi ve geleceği temsil ettiği belirtilebilir. 

CRT televizyonlar, içlerinde bulundurdukları tüpten dolayı, aynı ekran oranlarına sahip LCD (Liquid Crystal Display-Sıvı Kristal Ekran) ya da Plazma televizyonlara göre oldukça ağırdırlar. (Bunun yanında, LCD ya da Plazma ekranların ulaştığı büyüklüklere ulaşmaları da zordur.) Tüpün büyüklüğüne göre ekranın arka tarafına doğru genişliği de artar. Bu nedenle oda içinde konumlandırıldıklarında hacim olarak oldukça geniş bir alanı kapsarlar. Belirtilen nedenler doğrultusunda, kullanıcıların bütçeleri el verdiği ölçüde, dijital televizyon teknolojilerine yönelmeleri ev sinema sistemleri açısından daha doğru gözükmektedir.

LCD ekranlar nasıl çalışır ve görüntü üretirler sorusu gündeme geldiğinde likit (sıvı) kristallerin işleyişi açıklanmalıdır. Likit kristaller ışık düzenleyiciler olarak açıklanabilirler. Bunun için çok küçük olan transistörler tarafından uyarılmaları gerekir. Işık ekranın arkasındaki bir arka ışık tarafından sağlanır. Bazı televizyon setlerinde floresan arka ışıklandırma kullanılır. Diğerlerinde ise LED (Light Emitting Diode- Işık Yayıcı Diyot) arka ışıklandırma için (LCD-LED TV) kullanılır. LED arka ışıklandırma daha geniş bir renk yelpazesi sunar. Bunun yanında siyah renk seviyesini de daha koyu bir şekilde verebilir. Siyaha olduğu kadar daha hassas bir beyaz renk seviyesine de ulaşabilir. Ayrıca daha fazla parlaklık ve daha düşük güç tüketimi de LED teknolojisi ile sağlanabilir.

Dış görünüş açısından plazma televizyonlar LCD televizyonlarla büyük bir benzerlik gösterirler. Ancak teknoloji olarak belirtilen
televizyonlardan ayrılırlar. Gaz plazma teknolojisi, neon gazlarla dolu olan ve ışık geçiren küçük tüplerle görüntü üretir. Elektrik akımıyla uyarıldığı zaman, gaz mor ötesi (ultraviyole) ışını üretir ve bu hücrenin renkli fosfor kaplamasını harekete geçirir. Plazma televizyonlarda ekran ince bir cam sandviç gibidir ve bu da en hafif düz ekranların plazma ekranlar olmasını sağlar.

İlk nesil plazma televizyonlardaki pikseller (küçük ışık noktacıkları) arasındaki boşluklar LCD televizyonlara göre daha fark edilebilir durumdaydılar. Bu istenmeyen durum, gaz dolu olan kanalların tekrar tasarlanması ve daha iyi hale getirilmesiyle engellenmiştir. Son dönem Plazma televizyonlar ışığı daha iyi yönlendirebilmektedirler. Bunun yanında gaz hücrelerindeki sızmalar da üreticiler tarafından çok azaltılmıştır. Ayrıca, hücrelerdeki derinliğin arttırılmasıyla, parlaklık ve renk oranları da yükseltilmiştir; çünkü derinlik sayesinde, renk sağlayan daha fazla fosfor hücrelere doldurulabilmiştir. Bu özellikleriyle ev sinema sistemleri kullanıcıları için ikinci bir seçenek olarak kendilerini göstermektedirler.

Televizyon ekranlarında 3. boyutu oluşturmak için birden fazla yöntem kullanılmaktadır. Frame sequential (ardışık frame yapısı) bunlardan biridir. Bu yöntemde birbirini takip eden görüntüler
izleyicinin sağ ve sol gözleri için gösterilir ve 3. boyut yanılsaması oluşturulur. Aktif gözlükler ise bir diğeridir. Bu gözlüklerde bir beslemeye, pile ihtiyaç vardır. Görüntüler kızılötesi (infrared) ya da radyo frekansı ile 3 boyutlu televizyondan gözlüklerdeki alıcıya senkronize edilmiş bir şekilde ulaştırılır ve 3 boyutlu izleme oluşturulur. Bir gözlüğün camlarında farklı renklerin kullanılmasıyla da 3. Boyut (anaglyphic) oluşturulabilir. Burada her bir cam için kullanılan renkler kırmızı ve cyan’dır. Cyan yeşil ve mavi ışığın eşit oranda karıştırılması olarak açıklanabileceği gibi, kırmızı dışındaki tüm renklerin toplamı olarak da açıklanabilir. Polarizasyon (kutuplaştırma) yönteminde pasif (besleme gerektirmeyen) polarize
gözlükler kullanılır. Son olarak Autostereoscopy yönteminde ise gözlüğe de ihtiyaç yoktur. İzleyici çıplak gözle görüntüleri 3 boyutlu olarak izleyebilir. Bu teknolojilerden hangisini seçeceği ise ev sinema sistemi izleyicisinin kendi tercihine kalmıştır. 

Dönemin ses teknolojileriyle izleyicinin ya da dinleyicinin 360-derece ses ile kuşatılması mümkündür. Surround ses bu durumu ifade etmek için kullanılmaktadır. İzleyici ya da dinleyiciyi ortama daha iyi katabilmek için her hoparlörden seslerin bazılarının az ya da hiç, diğerlerinin ise daha baskın gelmesi olarak da surround ses ifade edilebilir. Sonuçta, her hoparlörden ayrı derecede (baskın, az ya da hiç) ses gelmesi durumu vardır.  Bunun için ses bilgilerinin kayıt sırasında şifrelenmesi (encoding) ve bu şifrelenmiş ses bilgisinin, hoparlörlere, şifreleri çözülerek (decoding) yollanması gerekmektedir. Bu sayede, örneğin bir filmde karakterin arkasında olan bir olayın sesinin, izleyicinin de arkasından gelmesi sağlanmaktadır.

Ses teknolojileri kendi içlerinde bir gelişim çizgisine sahiptirler. Ses sistemleri belirtilirken iki rakam kullanılır (5.1 gibi). Örneğin, 5.1 terimi, sesin beş ana kanal (sağ, sol, merkez, sağ surround ve sol
surround) ve bir LFE kanalı (Low Frequency Effects-Düşük Frekans Efektleri) kullanılarak kaydedildiği anlamına gelir. LFE kanalı bas seslerin çıktığı kanal olarak da adlandırılabilir ve subwoofer hoparlörler bu sesleri en iyi şekilde verirler.

2.0 ses sistemi: Bu sistem stereo ses sitemi olarak da adlandırılır. Bir sağ ve bir de sol hoparlör vardır ve ses bilgileri bunlara ayrı ayrı iletilir. LCD, Plazma gibi televizyonlarda bu sistem cihazın içine
yerleştirilebilmektedir. Ancak hoparlörlerin birbirinden uzaklığı televizyonun boyu ölçüsünde olabilmektedir. Daha uzak mesafeli yerleşimler istenirse, harici hoparlörlerin kullanılması gerekmektedir.
5.1 ses sistemi: Gerçek anlamda surround sesin başladığı sistemlerdir. Ön tarafta sol, merkez ve sağ olmak üzere üç tane hoparlör vardır. Yan tarafta da sağ ve sol hoparlörler (surround hoparlörler) konumlandırılırlar. Ayrıca bir de subwoofer sisteme dâhildir. Bu sistemdeki her bir hoparlör film izleme deneyiminin ayrı bir parçasını düzenler. Ön merkez hoparlör konuşmaları verir. Surround hoparlörler ise istenilen ortamın sağlanmasını ve efektler için kullanılırlar. Bas sesler ise subwoofer ile verilir.
6.1 ve üstü ses sistemleri: Bazı ses sitemlerinde surround hoparlör sayısı 2’den fazla olabilir. Bunlar, ek surround hoparlörlerdir ve arka surround hoparlörleri olarak adlandırılırlar. Eğer arka surround
hoparlörü bir adet ise (bu hoparlör 5.1 sisteme eklenir), sistem 6.1 olarak adlandırılır. Eğer iki adet arka surround ses hoparlörü varsa, bu durumda sistem 7.1 olarak adlandırılır. Subwoofer sayısı da bir değil iki adet ise, ses sistemi diğer hoparlör sayılarına bağlı olarak 6.2 ya da 7.2 olarak adlandırılır.

Surround efektler bu hoparlörler aracılığıyla verilir. Bu hoparlörlere arka (rear) hoparlörler de denilebilir. Bunun nedeni konum olarak ön sağ, sol ve merkez hoparlörlerin karşısında olmalarıdır. 6.1 ve 7.1 gibi sistemlerde izleyicilerin iki yanında ve arka taraflarında bu
hoparlörler bulunur. 5.1 sistemlerde ise sadece yan surround hoparlörler vardır.

Kelime anlamı olarak pes sesleri veren alçak titreşimli hoparlör olarak açıklanabilir. Ayrıca, derin alçak frekanslı hoparlör olarak da isimlendirilebilir. İnsan kulağının duyamadığı seslere subsonik sesler denilir ve subwoofer’ın bu sesleri de üretebildiği söylenebilir. İnsan kulağı 16 ve 20000 Hz arasındaki sesleri duyabilir. Hz (Hertz) ise saniye başına düşen devir sayısı ya da frekanstır. Bas adı verilen düşük frekanslı sesler ise 200 Hz ve daha altı seslerdir. Subwoofer ile duyulabilen, örneğin 140 Hz Bir ses verileceği gibi, duyulamayan 10 Hz ses de üretilebilir. Bu durumda kişilerin bu sesi duymaktan çok hissedebileceği de ifade edilebilir. Bu seslerin ise titreşimleri hissedilmektedir. Dolayısıyla subwoofer, duyulabilen bas sesleri verebilen, bunun yanında duyulamayan bas sesleri titreşim
ile izleyicilere, dinleyicilere hissettirebilen hoparlör olarak açıklanabilir.

Ev sinema sistemleri kurulurken, buna sahip olacak kişilerin
evlerindeki ya da izleme ortamlarındaki alan büyüklükleri üç farklı seçim başlığı altında incelenebilir:

• Sınırlı alanlar için ev sinema sistemlerinin seçimi
• Orta büyüklükteki alanlar için ev sinema sistemlerinin seçimi
• Özel alanlar için ev sinema sistemlerinin seçimi