EV ENDÜSTRİSİ

Amerika Birleşik Devletleri’nde Adil Çalışma Standartları Kanunu’na göre, işin yapıldığı yerin bir önemi bulunmamaktadır. Çalışma Bakanlığı, evde çalışanları bağımsız çalışan olarak kabul etmektedir. Adil Çalışma Standartları Kanunu’na göre evde çalışanlar, işçi olarak kabul edilmekte ve Kanunun sağladığı tüm haklardan yararlandırılmaktadırlar. Çalışma Bakanlığı, Adil Çalışma Standartları Kanunu’nun uygulanması ile ilgili olarak bir düzenleme hazırlamıştır. Bu düzenlemeye göre evde çalışma, işi veren ve bunun yüklerine katlanan işveren için üretimin yapılması şeklinde tanımlanmaktadır. Tanımın sadece malların üretimini içermesi dikkat çekici noktadır. Genellikle hizmet sağlayan, herhangi bir mal üretmeyen günümüzün modern tele çalışanları bu düzenleme kapsamında evde çalışan olarak kabul edilmemektedirler.

Ev endüstrisi kapsamında evde çalışmaya ilişkin olarak Fransız hukukunda evde çalışma, İş Kodu’nda düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre, yalnız başına veya eşi ile bakmakla yükümlü olduğu çocukları veya bir yardımcıyla götürü ücret karşılığında bir veya birden fazla sanayi, ticaret, zanaat veya tarımsal işyeri için doğrudan bu kişiler tarafından veya bir aracı kullanılarak kendisine verilen bir işi yapan kişiler ev çalışanı olarak tanımlanmaktadır. Bu kişiler, İş Kodu’nun işçilere uygulanan hükümlerinden yararlandırılmaktadırlar. Kanun, evde çalışma sözleşmesini iş sözleşmesine benzer kabul etmiştir. Ev çalışanı ile işveren arasında hukuki bağımlılık ilişkisi aranmamakla birlikte Kanun ekonomik bağımlılığın olmasını aramaktadır. Fransız İş Kodu’ndaki düzenlemeye göre, ev çalışanı özel müşterilere hizmet vermemelidir. Aksi durumda, bağımsız bir alt müteahhit olarak değerlendirileceklerdir. Evde çalışan kişinin faaliyetinin düşünsel veya el emeğine dayanıyor olması  anun açısından önem taşımamaktadır. Fransız hukukunda ev çalışması, işçiye benzetilmekle birlikte ürettiği parça başına ücret alması, iş süresinin toplu iş sözleşmeleriyle belirlenmiş olması halinde işçi benzeri olarak değil işçi olarak kabul edilmektedir. Hukuken karma bir durumu ifade eden hallerde entegre mesleki faaliyet, sınırlı veya eksik bağımlılık gibi kavramlara başvurmanın doğru olmayacağı vurgulanmaktadır.

Ev endüstrisinin gelişimi içinde başlangıçta diğer ülkelerde de evde çalışanlara ilişkin kayıtsız kalınmış ve onlarla ilgili doğrudan kanuni düzenlemeler yapılmamıştır. Ancak, 19. yüzyılın başlarında ilk düzenlemelerin yapılmaya başlandığı görülmektedir. Almanya’da 1903 yılında çocukların evde çalışmasını yasaklayan bir kanun çıkarılmıştır. 1913 yılında Kanada’da, 1933, 1938 ve 1940 yıllarında ise Hollanda, Norveç ve Uruguay’da da kanunlar çıkarılmıştır.

İngiltere’de ev endüstrisinde çalışanların korunmasına ve çalışma şartlarının düzenlenmesine ilişkin olarak 1901 yılında Fabrikalar ve Atölyeler Kanunu’nda yapılan değişiklikle iş müfettişleri yerine mahalli yönetim makamı tarafından evlerde çalışanların kayıtlarının tutulması ve ilgili bakanlığın özel emriyle belirlenecek işkollarındaki bütün çalışanlara bu kayıt işlemi zorunluluğu getirilmiştir. Bu tarihten sonra evde çalışanlar özel bir endüstri olarak kabul edilmiştir. Çalışma şartlarının çok kötü ve ağır olması bu endüstriye yönelik düzenlemelerin yapılmasını zorunlu kılmıştır. Çünkü gerek ücretlerin düşüklüğü gerekse iş sağlığı ve güvenliği konusunda diğer endüstrilerde çalışanlara yönelik düzenlemeler yapılarak çalışma şartları iyileştirilmeye çalışılmasına bağlı olarak işverenler kanuni düzenlemelerden kurtulmak amacıyla işlerinin bir kısmını evlerde yaptırmaya başlamışlardır. Bu nedenle de, evlerdeki endüstri nitelikli çalışmalar için kanuni düzenlemeler yapılmadığı zaman fabrikalar ve diğer işyerleri için yapılmış düzenlemeler fazla önem taşımayacaktır. Ancak yapılan bu düzenlemeler, ev endüstrisi kapsamında çalışanların ihtiyaçlarını karşılamaktan ne yazık ki uzak kalmıştır. Ev endüstrisinde çalışanlara yönelik özel düzenlemelerin çok olmaması nedeniyle onlar da diğer endüstrilerde çalışanlara uygulanan kanunlara tabi olmuşlardır. Ancak, ev endüstrisinde çalışanların kayıtlarının tam olarak tutulmaması ve bunların tamamlattırılması yönünde mahallli idarelerin çok fazla çaba harcamamaları nedeniyle ev endüstrisinde çalışanlar genellikle kanuni düzenlemelerin dışında kalmışlardır.

İngiltere’de Lordlar Kamarası üyelerinden seçilen bir komite, ilk olarak 1890 yılında ev endüstrisi kapsamında evde yapılan çalışmaları hedefleyerek yetersiz ücret, uzun çalışma süreleri ve sağlıksız çalışma koşullarıyla ilgili bir araştırma yapmışlardır.  Araştırmanın sonucunda komitenin tavsiyeleri üzerinde 1891 yılında Atölyeler ve Fabrikalar Kanunu  çıkarılmıştır.  Bu Kanunda m.27’ye göre işverenler, ev endüstrisi kapsamında iş yaptırdıkları kişilerin bir listesini tutmak zorundadırlar. 1895 yılına kadar işverenlerin bu listeyi müfettişlere gönderme zorunluluğu bulunmuyordu. Ancak, bu tarihten sonra listenin müfettişlere gönderilmesi zorunluluğu getirilmesinin yanı sıra çalışanların sağlığını tehlikeye sokacak yerlerde çalışmalarına izin verilmesi durumunda işverenlerin cezalandırılması da kabul edilmiştir. İşverenler tarafından kızıl ve çiçek hastası insanların yaşadığı yerlerde giyecek imali, temizlenmesi veya tamir edilmesi gibi işlerin yapılmasına izin verilmesi durumunda da işverenler cezalandırılacaklardır.

Klasik liberal düzende, işçi ve işverenler istedikleri şartlarla sözleşme özgürlüğü çerçevesinde sözleşme yapabiliyorlardı. Emek arzının çok yüksek olmasına karşılık fabrikalarda makinelerle üretimin yapılmasına bağlı olarak emek talebi çok yüksek değildi. Bunun sonucunda işverenler, işçileri istedikleri şartlarla çalıştırıyorlardı. Bu dönemde, ücretler çok düşmüş, kadınlar ve çocuklar çalışma hayatında yer almış ve çalışma koşulları çok kötüleşmiştir.

Ev endüstrisinde, kadın ve çocukların ağırlıklı çalıştıkları görülmektedir. Ancak, ev endüstrisinde küçük el sanatı mahiyetindeki işlerin fabrikalarda yapılan üretimle rekabet edememesi sonucunda bu kişiler önemli güçlüklerle karşılaşmışlardır.18. yüzyılda İngiltere ve İskoçya’da, demirden imal edilen ve mekanik bir şekilde işletilen iplik makineleri ve mekanik dokuma tezgahlarının keşfi ve bunların fabrikalarda kurulmasıyla birlikte ev endüstrisi kapsamında çalışanların durumlarında kötüleşme yaşanmaya başlamıştır. Çünkü iplik makinesi ile el veya çıkrık ile iplik eğirenlerin yaptığı iş daha kolay, çabuk ve daha iyi bir şekilde yapılmıştır. Bunun sonucunda da ev endüstrisi kapsamında iplik eğirmek suretiyle geçimlerini sağlayan birçok kişi zor duruma düşmüştür. Kadınlar ve genç kızların özellikle kış aylarında şehirlerde ve köylerde yaptıkları iplik eğirme işi ortadan kalkmıştır. Ev endüstrisi kapsamında evlerde dokumacılıkla geçinen kişiler, geçimlerini temin etmeye çalışsalar bile sonunda pes etmişlerdir.

Lonca sisteminde, bir grup veya sınıf farkından çok bir çıkar birliği söz konusudur. Çırak olarak mesleğe başlayıp belirli aşamalardan geçildikten sonra kalfalığa yükselme ve sonrasında usta olduktan sonra bağımsız olarak faaliyette bulunmaktadırlar. Bir meslek örgütüne girmek, girenler açısından önemli bir durum arz etmektedir. Çünkü bu kişilerin ileride meslek sahibi olmaları ve faaliyette bulunabilmeleri mümkün olmaktadır. Loncaların içinde usta, kalfa ve çıraklar meslek mensubu olarak birarada bulunmakla birlikte örgütün idaresi ustalardadır. Kalfa ve çırakların örgütün idaresinde herhangi bir rolleri bulunmamaktadır. Kalfa ve çıraklar, her zaman ustanın gözetimi altında olup onun aile üyesi gibi yetiştirilmektedirler. Sanayi Devrimi’nden önce de var olan dokumacılar gibi küçük esnaf ve sanatkarlar ham yünden olan kumaşlarını evlerinde bulunan el tezgahlarında dokuyarak işlerini genellikle evlerinde yapmaktadırlar. Ayrıca demircinin demirhanesi, fırıncının fırını, ağaç işlerini yapan kişilerin çalıştıkları yer hep evleriydi. Bu kişilerin yanlarında çalışan çıraklar da ifade ettiğimiz gibi ustalarıyla birlikte kalır ve birlikte yaşarlardı.

Ev endüstrisinin gelişim sürecinde 10. yüzyıldan 15. yüzyılın sonuna kadar geçen dönemde, feodal düzen söz konusudur. Bu dönemde, feodal bey ya da derebeyi olarak adlandırılan kişinin yüksek bir tepeye kurulmuş şatosunun etrafında bulunan arazi o topraklar üzerinde yaşayan kişiler ve aile üyeleri tarafından işletilmektedir. Bu düzende köylüler, derebeyinin etki ve otoritesi altında olup, görevleri o topraklar üzerinde çalışmaktır. Ancak, toprağın mülkiyetine sahip olmayıp sadece kullanım hakkına sahiptirler. Şatoda, askerler beslenir ve bu askerler derebeyinin topraklarını korurlardı. Tehlikenin büyüklüğüne bağlı olarak şato civarında yaşayanlar, şatoya sığınır ve gerektiğinde derebeyi ile toprakları savunurlardı. Bu dönemde şatoda, askerlerin dışında sanatkarların da çalıştığı bilinmektedir. Derebeyi düzeninde, halkın ve sanatkarların hiçbir özgürlüğü yoktur. Bu dönemde, tarımla uğraşan ve köylerde yaşayanların dışında kalan nüfus şehirlerde el sanatlarıyla uğraşmaya başlamışlar ve aile ekonomisi içinde yapılan üretimden farklı olarak pazara, satış amacı olan üretim yapılmaya başlanmıştır. Şehirlerde, el sanatlarındaki uzmanlaşma sonucu küçük sermaye ve basit aletlerle evlerde yapılan üretimde yoğunlaşmanın ortaya çıkması bu dönemin bir özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu dönemde şehirlerde sanatkarlardan oluşan, atölye çalışmasının yapıldığı yeni bir grup ortaya çıkmıştır. Bu grubun kökeninin malikanelerde çalışan sanatkarlarda aramak gerektiği ifade edilmektedir.

1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanunu uzun bir süre uygulandıktan sonra 2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türk Borçlar Kanunu’nda “Evde Hizmet Sözleşmesi” başlığı altında bazı hükümlere yer verilmiştir.

çalışma ilişkileri açısından 10. yüzyıla kadar geçen dönemde üretim aile ekonomisi ve kölelik sistemi çerçevesinde gelişmiştir ve doğru cevap E olmaktadır.

16.yüzyıl ile 18.yüzyıl arasında aynı şehirde faaliyette bulunan ve aynı mesleği icra edenlerin biraraya gelerek oluşturdukları meslek örgütlerine lonca adı verilir ve doğru cevap D şıkkıdır.

evde çalışanların korunmalarını amaçlayan kanun hak olarak İngiltere'de kabul edilmiştir ve doğru cevap C seçeneğidir.

almanyada evde çalışma kanunu 1951de çıkarılmıştır ve doğru cevap B şıkkıdır.

ILOnun evde çalışma hakkındaki sözleşmesi 1996 yılında kabul edilmiştir ve doğru cevap A seçeneğidir.

Kanada da evde çalışanlar ile normal işçiler aynı statüde bulunmaktadır ve doğru cevap E seçeneğidir.

gözden geçirilmiş analığı koruma sözleşmesi 1952 yılında kabul edilmiştir ve doğru cevap A şıkkıdır.

1856 yılında çıkarılan ve toprakların bir bölümünün ilk defa özel mülkiyete bırakılmasına olanak veren düzenlemeye arazi kararnamesi denir ve doğru cevap B şıkkıdır.

türkiyede çalışma hayatına yönelik ilk düzenleme dilaver paşa nizamnamesi olup doğru cevap C seçeneğidir.

cumhuriyet döneminde ev endüstrisi kapsamında dokumacılık alanı daha yaygın olup doğru cevap D seçeneğidir.