EV ENDÜSTRİSİ

Ev endüstrisi kapsamında genellikle dikiş, kışlık gıda üretimi, çocuk bakımı gibi ileri teknoloji gerektirmeyen, basit, elle yapılan işler ağırlıklı olmakla birlikte teknoloji alanında yaşanan birçok gelişmeyle birlikte tüm çalışma hayatında olduğu gibi ev endüstrisinin niteliğinde de değişiklik olmuştur.

Çalışmanın, klasik çalışma modellerinde iş görme ediminin yapıldığı yer olan fabrika veya iş yerinin dışındaki bir yer olarak evde yapılmasıdır.

ILO’nun yaptığı tanıma göre evde çalışma; kendi evinde veya işverenin iş yeri dışında kendi seçtiği diğer yerlerde, ücret karşılığında, donanım, malzeme veya kullanılan diğer girdilerin kimin tarafından sağlandığına bakılmaksızın işveren tarafından belirlenen mal veya hizmetin üretimi için yapılan çalışma olarak tanımlanır.

Ev merkezli çalışan işverenler, kendileri ücret karşılığında çalışan işçileri istihdam etmektedirler. Burada iş yeri sınırları olarak karşımıza ev çıkmaktadır. Bu kişiler, evin bir kısmında yaşamakla birlikte temizlik gibi işler için işçi çalıştıran otel sahipleri veya lokantacılar olabilirler.

Ev merkezli çalışanlar kendi içlerinde heterojen bir grup oluşturur. Bu gruplar:

• Evde çalışan küçük mal üreticileri, başkalarını istihdam etmemekle birlikte mallarının veya hizmetlerinin nihai kullanıcıları ile doğrudan ilişki içindedirler.
• Ev merkezli çalışanlar grubu içinde yer alan evde çalışan işçiler ise ürünlerini üçüncü kişilere veya tedarikçilere ücret karşılığında teslim etmektedirler. Evde çalışan işçiler, iş yeri veya firma tarafından evde istihdam edilmektedirler.

Fason çalışma, alt işverene-aracıya çalışma veya bağımlı çalışma olarak da adlandırılmaktadır. Ulusal veya uluslararası bir şirket için çalışan alt işveren veya aracıya parça başına ücret esasına dayanılarak evde iş yapılmaktadır. Alınan iş, işi verenin istediği zaman ve nitelikte üretilmektedir. Burada ürün, tamamlanmış veya henüz tamamlanmamış olarak işin yapılmasını isteyen kişiye yani işverene, aracıya veya alt işverene teslim edilmektedir.

İş yeri organizasyonu içinde yapılacak bir işi firmalar, iş yeri giderlerini azaltmak, çalışanların daha verimli çalışmalarını sağlamak gibi çeşitli nedenlerle işçilerin evde yapmalarını tercih edebilir ancak bu durum teknolojinin gelişmesine bağlı olarak çalışma hayatının esnekleşmesinin bir sonucudur. Bu sebeple iş yeri organizasyonu içinde olmakla birlikte evden yapılan çalışmaları ev endüstrisi kapsamında yapılan çalışma olarak kabul edilmemektedir.

Gelişmiş ülkelerde teknolojik imkanlar kullanılarak hizmet sektöründe ev endüstrisi kapsamında evde çalışmada artış olduğu görülmektedir. Yaşanan teknolojik gelişmelerle birlikte "uzaktan iletişim", "uzak/ayrı çalışma", "mesafe çalışması", "uzaktan çalışma", "elektronik evde çalışma" ve "tele çalışma" adı verilen yeni çalışma şekillerinin ev endüstrisinin yeni işleri olmuştur.

Ev endüstrisi kapsamında evde çalışanlar işe gidip gelmek için yolda zaman kaybetmemekte, işe yetişme stresi yaşamamakta, yol masrafı ortadan kalkmakta, ikametgah yerinin serbest bir şekilde belirlenmesi mümkün olmakta, işe gitmek için hazırlanma zamanı kişinin kendisine kalmakta, kişi evde istediği giysi ile daha rahat çalışma imkanı elde etmekte ve giyim masrafı da azalmaktadır.

İşlerin evde yapılmasının işverenler açısından en önemli olumlu yönü, iş yeri maliyetlerinin azalmasıdır. İşverenlerin bazı işleri ev endüstrisinde yaptırmaları, onları iş ve sosyal güvenlik hukuku mevzuatında getirilmiş olan çalışanların sigortalı yaptırılması, çalışma süresi sınırı, kıdem tazminatı, izin hakkı gibi bazı kanuni yükümlülüklerden kurtulmasına imkan sağlar.

Ev endüstrisi ile çalışma hayatında yer almayan ve iş gücü piyasasının dışında kalmış olan kişilerin iş gücü piyasasında yer almaları mümkün olur. Dolayısıyla, ev endüstrisi işsizlikle mücadelede yardımcı olmaktadır. Ev endüstrisinde çalışmasının işsizliği azaltmasının yanı sıra işsizliğe bağlı olarak kişilerin gelir elde edememeleri ve buna bağlı olarak oluşabilecek sosyal patlamaların da önüne geçilir.

Ev endüstrisinde çalışanın, iş ve sosyal güvenlik hukuku mevzuatının koruyucu hükümlerinden yararlanamaması sonucunda kıdem tazminatı, izin hakkı, sigortalılık vb. haklardan yararlanamamaları söz konusu olmaktadır.

Ev endüstrisinde işin evde yapılmasının işveren açısından ortaya çıkardığı en büyük olumsuzluk, işin işverenin gözetim ve denetimi dışında yapılmasıdır. İş yeri organizasyonun oluşturulması, örgüt kültürünün oluşturulması gibi örgütsel yapıda ortaya çıkabilecek diğer sorunlar da bulunmaktadır.

Ülke ekonomisi açısından ortaya çıkan en önemli olumsuzluk, kayıt dışılıktır. Hem vergi gelirleri açısından hem sosyal sigorta açısından ev endüstrisinde kayıt dışı çalışma yaygın olarak görülmektedir. Kayıt dışı çalışmanın yaygın olması devletin vergi gelirlerinde azalmaya neden olup, kamu harcamalarının karşılanabilmesi için doğrudan ve dolaylı vergilerin artması gibi sonuçlar yaratır.

Kanuni düzenlemelerden yararlanamamalarının sonucu olarak ev endüstrisinde çalışanlar, kıdem tazminatı, izin hakkı, sigortalılık vb haklardan faydalanamazlar. Sigortasız çalıştıklarından herhangi bir riskle karşılaştıkları zaman ortaya çıkan zararın sosyal güvenlik sistemi tarafından karşılanması söz konusu olmayacak, ortaya çıkan zarara bağlı gelir azalışı ve gider artışını kendileri üstleneceklerdir.

Ev endüstrisinde çeşitli ücret türleri uygulanmaktadır. Bunlar parça başına, götürü ücreti ve zamana göre ücretten oluşur. Parça başına ücret türünde parça sayısı, uzunluk, ağırlık ve büyüklük gibi birimler esas alınarak işçinin alacağı ücret belirlenir. Götürü ücret ise yapılan işin sonucuna göre hesaplanan bir ücret türüdür. Uygulamada götürü ücret, birimin belirlenmesinin zor olduğu veya birbirine benzemeyen ve genellikle devamlılık göstermeyip bir süre sonra biten işlerde işin sonucuna göre ücret kararlaştırıldığı zaman söz konusu olmaktadır. Zaman göre ücret ise ücretin saat, gün, hafta veya ay gibi çalışılan süreye bağlı olarak ödenmesidir.

Erkek egemen toplumlarda kadınlar kamusal alanın değil de özel alanın bir parçası olarak görülür. Bu sebeple ailenin yeniden üretimini gerçekleştirebileceği alan olan evin içinde yapılan çalışma, kadınlardan beklenen toplumsal rolleri yerine getirebileceği bir durumu oluşturur.

Küreselleşme ile birlikte üreticiler üretim faaliyetlerini iş gücünün daha ucuz olduğu ülkelere taşımaya başlamıştır. Bu durum iş gücü piyasasında rekabetin artmasına yol açmış, maaşlar göreceli olarak düşerken, iş güvenceleri ve sendikalaşma oranları giderek azalmıştır. Bunun sonucunda tam zamanlı işlerin sayısı azalırken yarı zamanlı işlerde ve ev endüstrisi gibi alanlarda çalışan sayısı artmıştır. İşverenler, maliyetlerden kaçınmak için üretim sürecini dışsallaştırarak fason üretime daha çok yer vermeye başlamışlardır.

Küreselleşme sürecinde üreticiler herhangi bir malı firmanın bulunduğu ülkede üretmek yerine iş gücünün daha güvencesiz ve korunaksız bundan dolayı da daha ucuz olduğu yerlerde üretmeye başlamışlardır. Üreticiler, üretim sürecini fason olarak gerçekleştirerek üretim maliyetlerini azaltmaya gitmişlerdir. Ancak dışsallaştırılan üretim sonucunda üretim çoğu kez iş ve sosyal güvenlik hukuku mevzuatı açısından işverenleri yükümlülükten kurtaran ancak kayıt dışılığı arttıran bir süreç oluşturmuştur.

Teknoloji alanında yaşanan gelişmelerle birlikte bazı işler yok olurken bazı yeni piyasalar ve yeni işler de ortaya çıkmaktadır. Yok olan işler genellikle düşük vasıflı işler olurken ortaya çıkan işler daha yüksek vasıf gerektiren işler olmaktadır. Dolayısıyla, teknolojik ilerlemeler vasıflı iş gücü üzerinde olumlu etkiler yaratırken vasıfsız iş gücü üzerinde olumsuz etkiler ortaya çıkarmaktadır.