EV ENDÜSTRİSİ - Deneme Sınavı - 2

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü(OECD) genellikle “saklanmış istihdam” kavramını kullanmaktadır. AB yaklaşımına oldukça benzeyen “saklanmış istihdam” yasal nitelikte olan ancak bir veya daha fazla kamu otoritesine bildirilmeyen istihdam olarak tanımlanmaktadır.

İş-Kur’a göre istihdam, ücretli-maaşlı, kendi hesabına çalışan, işveren ya da ücretsiz aile çalışanı olarak bir ekonomik faaliyette bulunan 15 ve daha yukarı yaştaki tüm nüfusu tanımlamaktadır

Sözleşmeli çalışan çıraklar formel istihdamın örneğidir. diğerleri enformel istihdama örnek olarak gösterilebilir.

Tipik istihdam şeklinin dört temel unsuru bulunmaktadır. Bunlar:

İş sözleşmesinin (akit) belirsiz süreli olması,

Gerçekleştirilen çalışmanın tam zamanlı yapılması,

Tek işverene karşı çalışan sorumluluğunun bulunması,

Haksız iş akdinin feshine ya da işten çıkarılmaya karşı çalışanın iş hukuku koruması ve güvencesi altında bulunmasıdır.

Fonksiyonel Esneklik: İşçilerin iş tanımlarının değişen üretim yükümlülüklerine bağlı olarak değiştirilebilmesidir. Fonksiyonel esneklik işletmenin iç hareketliliğini artırıcı önlemleri içermektedir.

Psikolojik Faktörler;

Esneklik ve güvence arasında dengenin sağlanması,

İstihdam üzerindeki yüklerin kademeli bir şekilde azaltılması,

Tüm bireylere eşit istihdam fırsatlarının sağlanması,

Sosyal diyaloğun güçlendirilmesi.

Niteliklerini geliştirerek tam gün süreli işe hazırlama isteği atipik istihdamda çalışan tarafından tercih nedenidir.

Kanuna göre; çalışanın normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli iş sözleşmesidir (İş Kanunu md.13/1). Burada belirtilen “önemli ölçüde daha az” ifadesi, emsal işçinin haftalık işsüresinin 2/3’üne kadar olan çalışmaları, emsal çalışan ise, işyerinde kıdem, nitelik ve becerileri gibi özellikler de dikkate alınarak aynı veya benzeri işte tam süreli çalışanı ifade etmektedir. Bir çalışmanın kısmi süreli çalışma olarak kabul edilebilmesi için, haftalık çalışma süresinin en fazla normal haftalık çalışma süresinin 2/3'ü (30 saat) olması esastır.

Atipik çalışma şekilleri ile ilgili farklı sınıflandırmalar olmakla birlikte, part time (kısmi zamanlı) çalışma, iş paylaşımı, çağrı üzerine çalışma, evde çalışma, tele çalışma, dış kaynaktan yararlanma şeklinde gerçekleştirilen çalışma şekilleridir.

Tipik ya da standart istihdam, çalışanın iş hukuku koruması altında olduğu, genellikle toplu iş sözleşmesi ile çalışma koşullarının belirlendiği bir iş yerinde, sürekli ve tam süreli çalışma biçimi olarak ifade edilmektedir. Tipik istihdamda çalışan tam gün istihdam edilen ücretli, güvenceli ve kariyer olanaklarına sahip merkezde yer alan işgücüdür. Çalışma sürelerinde, klasik bir biçimde sabah başlayıp akşam sona eren tipik çalışma yerine, part time (kısmi zamanlı) çalışma, çağrı üzerine çalışma, iş paylaşımı, evde çalışma, tele çalışma ve dış kaynak kullanımı gibi değişik zamanlı çalışma şekillerinin uygulanması, atipik istihdamda çalışma şekilleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışma hayatında esneklik; çalışma süreleri, çalışma biçimleri, ücret, istihdam edilen işçi sayısı, istihdam edilen işçilerin işlevleri, işletmedeki ürünlerin veya hizmetlerin üretileceği yer ve üretici kişiler gibi konuların belirli sabit kalıplara oturtulmadan, çalışma hayatının taraflarına özellikle işçi ve işverene rahat hareket edebilme serbestisi tanınması olarak da tanımlanabilir. Ev endüstrisinin istihdam türü atipiktir, diğer bir ifadeyle esnek işgücü kullanır ve atipik çalışma şekillerinden evde çalışma şekli yaygındır. Buna göre, B seçeneği tipik, diğerleri atipik isdihdam örnekleridir. Doğru yanıt B’dir.

Ekonomik kavram olarak formel, bilinen ve kabul gören, kurallara uygun ve resmi olan anlamına gelmektedir. Formel işgücü piyasası, kentsel alanda endüstri, ticaret ve hizmetler sektöründe sürekli veya geçici işlerde çalışanlar ile kamu kesiminde çalışanları kapsayacak biçimde tanımlanmaktadır. Formel kavramının karşıtı olan enformel kavramı ise, bilinen ve kabul gören geleneklere ve kurallara uygun olmayan, resmi ve klasik gerekliliklerin dışında kalan özelliklere sahip olma durumunu işaret etmektedir. Avrupa Birliği (AB) içerisinde enformel istihdam “bildirilmemiş isdihdam” kavramı ile ifade edilmektedir. Buna göre, yasal nitelikte olan, ancak ulusal gereklere uygun olarak kayıt altına alınmayan, resmî makamlara bildirilmeyen her türlü ücretli faaliyet “bildirilmemiş” veya “enformel istihdam” olarak kabul edilmektedir. Öte yandan, tipik isdihdam normalde formel iken, atipik isdihdam ve part time istihdam formel veya enformel olabilir. Doğru yanıt D’dir.

Atipik istihdamı ortaya çıkaran faktörleri sosyoekonomik, teknolojik ve psikolojik faktörler olarak sınıflandırmak mümkündür. Sosyo-ekonomik faktörler arasında II. Dünya Savaşı sonrası ekonomik ve konjonktürel dalgalanmalar sonucunda zaman zaman üretimi artırma ya da azaltma gerekliliği, küreselleşme, artan uluslararası rekabet, verimlilik artışı ve çok uluslu şirketlerin ortaya çıkması, geleneksel üretim tarzının ortaya çıkardığı “zaman birliği”, “mekân birliği” ve “ürün birliği” kavramlarının ortadan kalkma eğilimine girmeleri sıralanabilir. Teknolojik faktörler arasında iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı değişim de yer alır. Öte yandan, çalışanlar açısından iletişim eksikliği ve işveren açısından denetim eksikliği atipik isdihdamın sakıncaları arasında olup, ortaya çıkaran faktörlerden değildir. Doğru yanıt E’dir.

Bir çalışmanın kısmi süreli çalışma olarak kabul edilebilmesi için, haftalık çalışma süresinin en fazla normal haftalık çalışma süresinin 2/3'ü (30 saat) olması esastır. Doğru yanıt A’dır.

Almanya’da “kapasiteye bağlı değişken iş süresi” (kapovaz) olarak da adlandırılan çağrı üzerine çalışma, önceden yapılan hizmet akdi gereğince, çalışanın işveren tarafından çağrıldığında işyerine gelerek çalışmasıdır. Doğru yanıt D’dir.

Çalışmada esneklik ve zaman tasarrufu sağlama, işyerinden uzakta bağımsız çalışabilme, ulaşım ve giyim maliyetinde tasarruf sağlama tele çalışmanın avantajları arasındadır. Öte yandan, takım çalışmasının zorlaşması çalışanlar için dezavantajlardan birisidir. Doğru yanıt D’dir

Tele-çalışma uygulamalarında en yaygın kullanılan şekli olan ev eksenli tele çalışma, çalışanların işlerini düzenli bir şekilde, elektronik iletişim araçlarını kullanarak, evden yapmalarıdır. Bu çalışma şeklinde bilgisayar donanımı evde bulunmakta, ev ile işletme merkezi arasında bağlantı kurulmakta ve kişiler kendi evlerinde çalışmaktadırlar. Bu nedenle işlerinde ofise gerek yoktur. Ev eksenli çalışmada çalışanlar işlerini evden yaparlar, dolayısıyla trafiğe çıkmaları gerekmez. Ev eksenli çalışmada çalışanlar işyerleri ile elektronik posta, fax makinesi, telefon, bilgisayar gibi iletişim araçları yardımı ile bağlantı kurarlar. Ev eksenli çalışmada çalışanların her gün evde olması gerekmez. Ancak, çalışmanın düzenli olarak yapılması gerekliliği vardır. Doğru yanıt E’dir.

Dış kaynaktan yararlanmada, işletmeler, maliyetleri düşürmek ve uzman olmadıkları, rekabet güçlerinin zayıf oldukları konulardaki işleri daha güçlü ve uzman olan firma ya da kişilere yaptırarak istihdama katkı sağlamaktadırlar. Örneğin, tekstil sektöründe desen, tasarım, iplik, dokuma, nakış; metal endüstrisinde saç kesme ve bükme, kaba torna; diğer endüstri dallarında kimyasal analizler, boya, kablo işlerinde dış kaynaktan yararlanma yoluna gidilmektedir. Doğru yanıt B’dir.

Evde kendi hesabına çalışanların çalışma ilişkileri Borçlar Kanunu kapsamında ve “İstisna Akdi” olarak değerlendirilmektedir. Doğru yanıt A’dır.

Ev endüstrisinde istihdamın özelliklerinden birisi, ev endüstrisinin istihdam türünün atipiktir olmasıdır ve atipik çalışma şekillerinden evde çalışma şekli yaygındır. Ev eksenli çalışanlar genelde hiçbir sendikaya ya da kuruma kayıtlı değildir. Bu nedenle sektörün büyüklüğünü tahmin etmek çok zordur. Ev endüstrisinde çalışan kişi aynı zaman diliminde bazen işveren bazen aracı bazen de çalışan olarak farklı roller de olabilir. Evde çalışanlar sosyal güvenceden ve iş güvencesinden yoksundurlar. Ancak ev endüstrisinde çalışanlar doğrudan işveren kontrolü altında değildir. Doğru yanıt C’dir.

Enformel sektörde çalışanları örneklerle şöyle
sıralayabiliriz (Ev-eksenli Çalışan Kadınlar Çalışma Grubu, 1999: 12):
• Az topraklı çiftçiler,
• Mevsimlik tarım işçileri,
• Esnaf tipi olarak da adlandırabileceğimiz 2-3 kişiyi geçmeyen küçük (mikro) işletmelerin
sahipleri ve çalışanları,
• Sokak satıcıları (seyyar satıcılar, işportacılar),
• Kapıdan pazarlamacılar,
• Ücretsiz aile işçileri dahil her türlü ücretsiz çalışanlar,
• Sözleşmesiz çalışan çıraklar,
• Gündelikçi temizlikçiler,
• Yevmiyeliler (örneğin işçi pazarında yevmiyeli iş arayanlar),
• Parça başı ya da götürü işler bularak çalışanlar,
• “Çile atölyeleri” de denilen küçük işyerlerinde iş geldikçe çalışanlar,
• Tamir-bakım hizmetlerindeki dükkanların iş çıktığı takdirde çağırarak işe gönderdikleri kişiler,
• Götürü iş alanların işi yetiştirmek için geçici olarak çalıştırdığı kişiler,
• Çöp ayıklayıcılar ve toplayıcılar,
• Pazarcılar ve yanlarında çalıştırdıkları kişiler,
• Sipariş alarak ya da kendi adına evde satılabilir şeyler üretenler,
• Aracılardan parça başı iş alıp evde çalışanlar, vb.