ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ

Pekiştirme, olumlu, olumsuz ve otomatik pekiştirme olmak üzere üç biçimde sınıflandırılır. Bu nedenle III. ifade yanlış ve ilk iki ifade doğrudur.

Uygun olmayan davranışların azaltılmasında/ortadan kaldırılmasında ya da uygun olan davranışların arttırılmasında genellikle ikincil pekiştireçler kullanılır.

Bu pekiştireçlerde bireylerin hoşuna gidecek etkinlikler uyaran olarak kullanılmalıdır. Örneğin, bireye herhangi bir davranışı yerine getirmesi hâlinde parka gidileceği ya da bilgisayar oynamasına izin verileceği söylenebilir. Birey bu şekilde olumlu güdülenecek ve davranışı yerine getirecektir.

Denemeye dayalı değerlendirme çeşitlerinden Tek Uyaran Sunumu (single stimulus): Bireye farklı duyulara hitap eden uyaranların rastgele bir sırayla sunulması ve bireyin uyaranlara verdiği tepkilerin kaydedilmesidir. Değerlendirme sonunda uyaranlar çok tercih edilenden az tercih edilene doğru sıralanabilmektedir. Bireyin en fazla kabul ettiği, en sık tercih ettiği ya da en uzun süre ilgilendiği uyaranlar etkili pekiştireç olarak belirlenir

Birey sevdiği işleri yaparken pekiştirilmemelidir. Bireyin yapmaktan zevk aldığı ve alışkanlık hâline getirdiği olumlu davranışlar için pekiştireç verilmemelidir.

Yapılan her doğru davranışın pekiştirilmesine sürekli pekiştirme denir. Bu pekiştirme tarifesi, yeni davranışların kazanılmasında ve doğru biçimde sergilenmesinde önemlidir. Örneğin, tuvalet eğitimi verilen bir bireye annesi ya da uygulamacı tarafından her tuvaletini haber vermesinde şeker verilmesi sürekli pekiştirmeye örnek olarak verilebilir.

Sürekli pekiştirmenin en önemli özelliği, öğrenme sürecini hızlandırır ve bireye öğretilmek istenen davranışı bireyin daha çabuk öğrenmesini sağlar ancak kesildiğinde ise davranış gerçekleşmeyebilir. Böyle bir duruma neden olmamak için pekiştirilen davranış kazanıldıktan sonra, pekiştirecin yavaş yavaş geri çekilmesi sağlanmalıdır.

Sabit Oranlı Pekiştirme Tarifesi : Belli bir davranıştan sonra pekiştirmenin yapılmasıdır. Pekiştiricilerin verilmesi, planlanmış belli sayıda davranış gösterilmesine bağlıdır. Örneğin, bir bireyin günde üç kez dişini fırçaladıktan sonra istediği bir etkinliği yapması gibi. Burada üzerinde durulması gereken nokta davranışın gerçekleşme sayısıdır.

Sembol pekiştirme, tek başına sunulduğunda herhangi bir değeri olmayan, ancak başka pekiştireçlerle değiştirilerek kullanıldığında anlam kazanan bir süreçtir. Diğer pekiştireçlerin istenilen etkiyi göstermediği durumlarda sistemli ve tutarlı bir biçimde uygulanan sembol pekiştireçler bireyin motivasyonunu artırmakta, istendik davranışların sürekliliğini ve kalıcılığını sağlamaktadır.

Davranışın tanımından sonra süreçte yer alacak olan semboller seçilmelidir. Semboller, kendi başına anlamı ve pekiştirici etkisi olmayan ancak istenilen şeyleri elde etmek için biriktirilebilen ve istenilen bir pekiştireçle değiş-tokuş edilebilen marka, bilet, pul, jeton, gülen yüz yıldız gibi uyaranlardır. Süreçte yer alacak olan semboller güvenli olmalı ve bireye zarar vermemelidir. Semboller dayanıklı olmalı ve uzun süreli biçimde biriktirilebilmeli, taşınabilmeli ve saklanabilmelidir. Semboller birey tarafından kolayca erişilebilir ya da dışarıdan temin edilebilir olmamalıdır. Semboller birey tarafından arzu edilmiyor olmalıdır çünkü bireyin arzu ettiği ve sahip olmaktan keyif aldığı semboller dönüştürmeyi zorlaştıracağından sistemi olumsuz biçimde etkileyecektir.

Olumlu pekiştirme, bir davranışın yapılma olasılığını artırmak veya sürdürmek amacıyla, o davranışı izleyecek şekilde ortama bir uyaranın eklenmesidir. Olumsuz pekiştirme, bir davranışın yapılma olasılığını artırmak veya sürdürmek amacıyla, ortamdan hoşa gitmeyen, itici bir uyaranın kaldırılmasıdır. Otomatik pekiştirme ise, dı­şardan bir kişi davranış ile ilgilenmeden davranışın kendiliğinden pekiştirme etkisi göstermesi duru­mudur. A ve D seçenekleri cezaya, B seçeneği olumsuz pekiştirmeye, C seçeneği olumlu pekiştirmeye, E seçeneği ise otomatik pekiştirmeye örnektir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Olumlu pekiştirme, bir davranışın yapılma olasılığını artırmak veya sürdürmek amacıyla, o davranışı izleyecek şekilde ortama bir uyaranın eklenmesidir. Olumsuz pekiştirme, bir davranışın yapılma olasılığını artırmak veya sürdürmek amacıyla, ortamdan hoşa gitmeyen, itici bir uyaranın kaldırılmasıdır. Otomatik pekiştirme ise, dı­şardan bir kişi davranış ile ilgilenmeden davranışın kendiliğinden pekiştirme etkisi göstermesi duru­mudur. A ve E seçenekleri olumlu pekiştirmeye, B ve D seçenekleri olumsuz pekiştirmeye, C seçeneği ise otomatik pekiştirmeye örnektir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

İstendik davranışı oluşturmaya ve / veya oluşan bir davranışın sıklığını artırmaya ya­rayan, bireylerin tercih ettikleri ya da hoşlandıkları uyaranlara pekiştireç adı verilmektedir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Birincil pekiştireçler bireyde doy­gunluk ya da yoksunluk yaşanmasına neden olabilir. İkincil pekiştireçler ise, birincil pekiştireçler gibi doyum ya da doyumsuzluk yaratmaz. Birincil pekiştireçler yiyecek- içecek gibi bireyde fizyolojik ihtiyaç­ların karşılanmasını sağlayan pekiştireçlerdir. İkincil pekiştireçler ise, kendi içinde sosyal, nesnel, etkinlik ve sembol pekiştireçler olmak üzere dört biçimde sınıflandırılır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Etkinlik pekiştireci, bireylerin hoşuna gidecek etkinliklerin uyaran olarak kullanılmasıdır. Örneğin, bireye herhangi bir davranışı yerine getirmesi hâlinde parka gidileceği ya da bilgisayar oynama­sına izin verileceği söylenebilir. Birey bu şekilde olumlu güdülenecek ve davranışı yerine getirecek­tir. A seçeneği etkinlik pekiştirecine, B seçeneği sosyal pekiştirece, C ve D seçenekleri nesnel pekiştirece, E seçeneği ise sembol pekiştirece örnektir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Söz konusu örnekte Ayşe öğretmenin verdiği ilk pekişrireç mavi kurdele sembol pekiştirireçtir. Daha sonra 6 ve üzerinde mavi kurdeleye sahip öğrencilerine verdiği oyuncak ise nesnel pekiştirece örnektir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Bireye ilgi göstermek, olumlu motive edici sözler kullanmak, sarılmak, öpmek ve olumlu bir şekilde gü­dülenmesini sağlayacak tepkiler vermek sosyal pekiştireç kapsamında değerlendirilir. A ve C seçenekleri etkinlik pekiştirecine, B ve E seçenekleri nesnel pekiştirece, D seçeneği ise sosyal pekiştirece örnektir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Pekiştirme oldukça kapsamlı ve sistematik çalışmayı gerektiren bir süreçtir. Bu nedenle hem pekiş­tireçleri seçerken hem de kullanırken dikkat edilme­si gereken noktalar vardır. Bunlar: Pekiştireçler bireyin yaşına, ilgilerine ve isteklerine uygun olmalıdır. Pekiştireç sadece istenilen davranışın gerçekleşme aşamalarında ya da davranıştan hemen sonra verilmelidir. Birey için zararlı yiyecek ve nesneler pe­kiştireç olarak kullanılmamalıdır. Öğretimi gerçekleşmiş hedef davranışlar için pekiştireçler azaltılmalıdır. Birey sevdiği işleri yaparken pekiştirilmemelidir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Söz konusu örnekte Murat öğretmen her öğrencisini davranış sayısına ya da zaman aralığına bakmaksızın istenilen davranıştan hemen sonra pekiştirmektedir. Burada sınıftaki her öğrenci olumlu davranışı gösterdiği her seferinde sürekli pekiştirilmektedir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Söz konusu örnekte Ahmet’in annesi üç gün boyunca dişlerini düzenli fırçalayan Ahmet’i parka götürmektedir. Burada sabit bir süre söz konusudur. Doğru yanıt D seçeneğidir.