ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ

Bir davranışın uygun olmayan davranış olarak tanımlanabilmesi için davranışın sergilenme sıklığına bakılmalıdır. Örnekte Selin’in bu davranışları sadece o gün okula gitmek istemediği için gerçekleştirdiği ve bunun onun sıklıkla yaptığı davranışlar olduğunu gösteren bir bilgi olmadığı için, bu davranışların uygun olmayan davranış olarak tanımlanması doğru değildir. Davranışların sadece bir kez ya da çok nadiren ortaya çıkması onların uygun olmayan davranış olarak nitelendirilmesi için yeterli değildir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Uygun olmayan davranışların tanımlaması; davranışı sergileyen bireyin yaşına ve gelişim düzeyine, davranışın sergilendiği bağlama ve ortama, davranışın sergilenme sıklığına, davranışın sergilendiği kültüre ve davranışa tolerans gösteren kişiye göre değişiklik gösterebilir. Ancak davranışı sergileyen bireyin cinsiyeti uygun olmayan davranışın tanımlanmasını etkilemez. Buna göre doğru yanıt B seçeneğidir.

Bakıma gereksinimi olan bireylerin sergiledikleri uygun olmayan davranışları; (a) kendine zarar verme davranışları, (b) başkalarına zarar verme davranışları, (c) nesnelere zarar verme davranışları, (d) alışılmışın dışında yeme davranışları, (d) yinelenen davranışlar, (e) takıntılı davranışlar ve (f) etkinlik dışı davranışlar şeklinde sınıflamak mümkündür. Dış ortamda belirli bir amaca hizmet etmeyen, nesneli ya da nesnesiz olarak tekrarlanan biçimde gerçekleştirilen, motor ya da sözel davranışlar yinelenen davranışlardır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Etkinlik dışı davranışlar, etkinliği yarıda bırakmak, durmak, etrafına bakmak, gezinmek ve konuşmak gibi öğretim etkinliklerini ve öğrenmeyi kesintiye uğratan davranışlardır. Tükürme başkalarına zarar verme davranışıdır. Sallanma yinelenen davranışlara örnektir. Pika, bir aydan uzun süre boyunca gıda olmayan maddeleri yeme alışkanlığıdır ve alışılmışın dışında yeme davranışlarına örnektir. Tekerleği izleme, takıntılı davranışlara örnek olarak verilebilir. Yönergeleri izlememe ise; öğrenmeyi kesintiye uğrattığı için etkinlik dışı davranışlara örnektir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Öncüller, belirli bir kişi, zaman dilimi, ortam, etkinlik, araç-gereç, yönerge ya da görev talebi gibi davranışın hemen öncesinde gerçekleşen ve davranışların ortaya çıkmasına neden olan durumlar ya da olaylardır. Öncüller sözel, jestsel, görsel, yazılı ya da fiziksel uyaranlar şeklinde olabilir. Öncüller sıklıkla, bir davranışın ardından belli bir sonuç geleceğini gösteren işaret olarak işlevde bulunur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Davranışların temel işlevlerinden birisi elde etmedir. İnşanlar hem uygun davranışlar hem de uygun olmayan davranışlar sergileyerek, davranışlarının sonucunda ilgi, nesne/etkinlik ve duyusal uyaran gibi çeşitli uyaranlar elde ederler. Bu örnekte Ali ağlayarak ve kendini yere atarak istediği oyuncağı elde etmiştir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Doğrudan değerlendirme teknikleri; davranışın ortaya çıktığı doğal ortamlarda davranışı tetikleyen öncüllerin, davranışın sürmesini sağlayan sonuçların ve davranışın ortaya çıkma sıklığının ya da süresinin, yapılan gözlemler yoluyla belirlenmesini sağlayan değerlendirme teknikleridir. Doğrudan değerlendirme teknikleri sürekli kayıt ve yaklaşık kayıt şeklinde gerçekleştirilebilir. Doğrudan değerlendirme teknikleri arasında; ÖDS kaydı, işlevsel davranışsal değerlendirme gözlemi, davranış dağılım çizelgesi ya da sıklık ve süre kaydı gibi teknikleri saymak mümkündür. Dolaylı değerlendirme teknikleri ise; bilgi kaynağının davranışlara ilişkin sorulan soruları yanıtlamasını gerektirdiği tekniklerdir. Bu teknikler anket, görüşme ve derecelendirme ölçekleridir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

İnsanlar görme, işitme, tatma, koklama ya da dokunma gibi itici ya da hoşa gitmeyen duyusal uyaranlardan kaçmak ya da kaçınmak için bazı davranışlar gerçekleştirirler. Örneğin, kaşıntıyı hafifletmek için zehirli sarmaşık döküntüleri üzerine kalamin losyonu sürmek, kulak enfeksiyonun yarattığı ağrıyı azaltmak için kafayı duvara vurmak ya da gürültüden kurtulmak için kulakları kapatmak duyusal uyarandan kaçmak için gerçekleştirilen davranışlardır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

İşlevsel değerlendirme süreci; bilgi toplama, hipotez geliştirme, hipotezleri test etme ve müdahale planı hazırlama olmak üzere dört basamaktan oluşan bir süreçtir. Bu sürecin üçüncü basamağı, davranışların işlevine ilişkin geliştirilen hipotezlerin test edilmesidir. Hipotezlerin test edilmesi için test oturumları düzenlenmesi ve deneysel süreç içinde işlevsel davranışsal analiz yapılması gerekir. Bu süreç yalnızca deneyimli uzmanlar tarafından gerçekleştirilebileceği için öğretmen, anne-baba ya da bakım personeli gibi uzman olmayan kişilerin hipotezleri test etmek üzere deneysel analizden kaçınması ve bunun yerine kapsamlı gözlemler yaparak hipotezleri test etmesi uygun olacaktır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Uygun olmayan davranışların işlevlerini belirlemek üzere kullanılan deneysel değerlendirme tekniği, baş­ka bir ifadeyle işlevsel davranışsal analiz, dolaylı ve doğrudan değerlendirme teknikleri aracılığıyla toplanan bilgilere dayalı olarak geliştirilen ve uygun olmayan davranışların işlevlerine ilişkin hipotezlerin sınandığı süreçtir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Kendine zarar verme davranışları, bireyin kendisinde fiziksel yaralanma, kalıcı doku hasarı, kemik kırılması, organ parçalanması ya da ölüm gibi sonuçlar doğuran davranışlardır. Başkalarına zarar verme davranışları, bireyin çevresindeki diğer kişilerde fiziksel ya da psikolojik hasara neden olan, fiziksel ya da sözel saldırganlık davranışlarıdır. Alışılmışın dışında yeme davranışları, bireyin alışılmışın dışındaki yiyecekleri yeme, yeme davranışında seçici ya da isteksiz davranma, yiyecekleri reddetme ve çok az ya da çok fazla miktarda yeme davranışlarıdır. Yinelenen davranışlar, dış ortamda belirli bir amaca hizmet etmeyen, nesneli ya da nesnesiz olarak tekrarlanan biçimde gerçekleştirilen, motor ya da sözel davranışlardır. Etkinlik dışı davranışlar ise, etkinliği yarıda bırakmak, durmak, etrafına bakmak, gezinmek ve konuşmak gibi öğretim etkinliklerini ve öğrenmeyi kesintiye uğratan davranışlardır. Soruda verilen bir film repliğini sürekli tekrar etmek, yinelenen sözel bir davranış olduğundan doğru yanıt D seçeneğidir.

Örnek olayda Can’ın astım krizi nedeniyle uykusuz kalması davranışa zemin hazırlayan uyaran, öğretmenin Can’dan ilk paragrafı okumasını istemesi davranışın öncülü, Can’ın bağırıp kitabı çöpe fırlatması Can’ın problem davranışı, öğretmenin kitabı Ceyda’ya okutması ise Can’ın problem davranışının sonucudur. Buna göre örnek olayda, davranışın ortaya çıkmasından daha önce gerçekleşen ve davranışın ortaya çıkma olasılığını arttıran bir içsel durum olarak Can’ın astım krizi nedeniyle uykusuz kalması, davranışa zemin hazırlayan uyarandır ve doğru yanıt A seçeneğidir.

Örnek olayda Can’ın astım krizi nedeniyle uykusuz kalması davranışa zemin hazırlayan uyaran, öğretmenin Can’dan ilk paragrafı okumasını istemesi davranışın öncülü, Can’ın bağırıp kitabı çöpe fırlatması Can’ın problem davranışı, öğretmenin kitabı Ceyda’ya okutması ise Can’ın problem davranışının sonucudur. Buna göre örnek olayda, görev talebi şeklinde davranışın hemen öncesinde gerçekleşen ve davranışın ortaya çıkmasına neden olan olay, öğretmenin Can’dan ilk paragrafı okumasını istemesidir. Öğretmenin Can’dan ilk paragrafı okumasını istemesi öncül olduğundan, doğru yanıt C seçeneğidir.

Örnek olayda Can, bağırarak paragrafı okumak istemediğini söyleyip önündeki kitabı çöpe doğru fırlatmış ve Can’ın bu problem davranışının ardından, öğretmeni ondan talep ettiği görevi/etkinliği geri çekmiştir. Bu problem davranış sayesinde Can yerine getirmek istemediği bir etkinlikten kurtulmuş, başka bir ifadeyle etkinlikten kaçmıştır. Bu nedenle sorunun doğru yanıtı C seçeneğinde yer alan etkinlikten kaçma işlevidir.

Seçeneklerde yer alan “oyuncağı almak için arkadaşına vurma” davranışının olası işlevi nesne elde etme, “arkadaşlarını güldürmek için küfretme” davranışının olası işlevi ilgi elde etme, “salıncakta sallanmak için ağlama” davranışının olası işlevi etkinlik elde etme, “keyif almak için ileri geri sallanma” davranışının olası işlevi duyusal uyaran elde etme, “ıspanak yememek için yemeğini dökme” davranışının olası işlevi ise nesneden kaçmadır. Dolayısıyla E seçeneğindeki davranışın olası işlevi elde etme değil, kaçma olduğundan doğru yanıt E seçeneğidir.

Uygun olmayan davranışın tanımlaması, (a) davranışı sergileyen bireyin yaşına ve gelişim düzeyine, (b) davranışın sergilendiği bağlama ve ortama, (c) davranışın sergilenme sıklığına, (d) davranışın sergilendiği kültüre ve (e) davranışa tolerans gösteren kişiye göre değişiklik gösterir. Dolayısıyla C seçeneğindeki "davranışın sergilendiği zamana" bunlar içerisinde yer almaz. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

Takıntılı davranışlar, bireyin kendine özgü ritüeller geliştirme, aynılığı koruma, olağan dışı nesnelere ya da etkinliklere bağlanma, değişikliklerde ve geçişlerde güçlük yaşama şeklindeki davranışlarıdır. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Pika; toprak, duvar, kalem ucu ve kireç gibi yiyecek olmayan nesnelerin yenmesidir. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

A, B, C, D, seçenekleri öncül değil davranışa zemin hazırlayan uyarandır. E seçeneğindeki "İlgisizlik" ise bir çeşit sosyal öncüldür. Bu nedenle doğru seçenek E'dir.

Öncüller, belirli bir kişi, zaman dilimi, ortam, etkinlik, araç-gereç, yönerge ya da görev talebi gibi davranışın hemen öncesinde gerçekleşen ve davranışların ortaya çıkmasına neden olan durumlar ya da olaylardır. Öncüller sözel, jestsel, görsel, yazılı ya da fiziksel uyaranlar şeklinde olabilir. Bu nedenle doru seçenek B'dir.