ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ

Uygun olmayan davranışlar sıklık, süre ve yoğunluk açısından gelişimsel ve kültürel normların dışında kalan, bireyin kendisine ya da diğer bireylere zarar veren, bireyin kendisinin ya da diğer bireylerin öğrenmesine engel olan, sosyal ilişkileri ve etkileşimi olumsuz yönde etkileyen ve uzun süreli devam eden davranışlardır.

Etkinlik dışı davranışlar, etkinliği yarıda bırakmak, durmak, etrafına bakmak, gezinmek ve konuşmak gibi öğretim etkinliklerini ve öğrenmeyi kesintiye uğratan davranışlardır.

Kalabalık fiziksel /çevresel uyaranlardan biridir, psikolojik / sosyal uyaran değil.

Fiziksel Öncüller:

• Yardım • Fiziksel ipuçları • Model olma • Jestler • Araç-gereçler olarak örneklendirilebilir.

Yukarıda verilen örnek yaygın olarak görülen sonuçlardan övgü örneklerinden biridir.

Bazı davranışlar; anında başını o yöne çevirme, şaşırmış bir yüz ifadesine bürünme, gülme ya da gülümseme, sosyal onaylama, fiziksel temasta bulunma, azarlama, kızma ve uyarma gibi sonuçlarla karşılaşır. Bu sonuçlar o davranışı, olumlu pekiştirme yoluyla güçlendirir ve davranışın benzer koşullarda ileride de ortaya çıkma olasılığını arttırır (Cooper vd., 2014; Erbaş, 2017). Başka bir ifadeyle, sergilenen davranış ilgi elde eder.

Davranışların ortaya çıkmasının ve sürmesinin başka bir nedeni de davranışın sonucunda görme, işitme, tatma, koklama ya da dokunma gibi bir duyusal uyaran elde etmektir. Sallanma, çırpınma, giysilerini çekiştirme, el çırpma, ayağını sallama, kulaklarını kapatıp bağırma, parmak emme, gözlerine bastırma, sürekli bir nesneyi koklama, yiyecek olmayan nesneleri yeme, dilini emme ve elini ısırma gibi davranışlar çoğunlukla duyusal uyaran elde etmeyle sonuçlanan davranışlardır.

Davranışların temel işlevlerinden diğeri de kaçmadır. Davranışların bir kısmı da kaçma işlevine hizmet eder ve insanlar bu davranışları sergileyerek bir şeylerden kaçarlar. Örneğin alay edilmesinden kaçmak için arkadaşlarına vurma, etkileşim başlatmadan kaçmak için anlamsız konuşmalar yapma, kendisiyle sohbet edilmesinden kaçmak için görüş alanının dışına çıkma ya da soru yanıtlamaktan kaçmak için bit yetişkinin arkasına saklanma gibi davranışlar sergilenebilir.

Dolaylı değerlendirme teknikleri, görüşmeler, anketler ve dereceleme ölçekleri; doğrudan değerlendirme teknikleri, gözlemler ve ÖDS kayıtları; deneysel değerlendirme tekniği ise öncüllerin ve sonuçların uyarlanmasını gerektiren deneysel analizdir.

Uygun olmayan davranışı sürdüren sonuçları ortadan kaldırmadıkça sadece gözlem ve değerlendirme yapmak uygun olmayan davranışı değiştirmek üzere düşünülen bir müdahale planında etkili bir uygulama olmayacaktır.

Yinelenen Davranışlar şu şekilde sıralanabilir:

Ellerini çırpma, sallanma, dönme, nesneleri döndürme, ekolali.

Gezinme etkinlik dışı davranışlar adı altında sayılmaktadır. Doğru yanıt E şıkkında verilmiştir.

B, C, D, E şıklarında verilen davranışlar etkinlik dışı davranışlardır. A şıkkında verilen 'tekerleği izleme' takıntılı davranışlardan biridir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Gürültü ve parlak ışık fiziksel/çevresel; hastalık ve yorgunluk ise biyolojik/fizyolojik uyaranlardandır. B şıkkında verilen 'kaos ortamı' psikolojik/sosyal uyaranlardan biridir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

C şıkkı dışında verilenler sosyal öncüllerdir. C şıkkındaki 'yardım' fiziksel öncüllerden biridir. Dolayısıyla C şıkkı doğrudur.

D şıkkı dışında verilenlerin hepsi davranış işlevlerindendir. Öncüller, belirli bir kişi, zaman dilimi, ortam, etkinlik, araç-gereç, yönerge ya da görev talebi gibi
davranışın hemen öncesinde gerçekleşen ve davranışların ortaya çıkmasına neden olan durumlar ya da olaylardır. Dolayısıyla D şıkkı doğru yanıttır.

C şıkkında verilen soru sonuçları belirlemek için sorulabilecek bir sorudur. Diğer şıklarda verilen sorular ise öncülleri belirlemeye yöneliktir. Doğru yanıt C şıkkında verilmiştir.

Davranış dereceleme ölçeklerinde çok seçenekli yanıtlardan birini seçmeyi gerektiren sorular kullanılır ve bu yanıtlar bir dereceleme şeklinde azdan çoğa ya da çoktan aza doğru sıralanır. En bilinen ve yaygın olarak kullanılan dereceleme türü, Likert türü derecelemedir. Doğru yanıt D şıkkında verilmiştir.

İşlevsel değerlendirme süreci, bilgi toplama, hipotez geliştirme, hipotezleri test etme ve müdahale planı hazırlama olmak üzere dört basamaktan oluşan bir süreçtir. Davranışların temel işlevlerinden birisi elde etmedir. Bu durumda doğru yanıt B şıkkında verilmiştir.

Pika: Toprak, duvar, kalem ucu ve kireç gibi yiyecek olmayan nesnelerin yenmesidir. Doğru yanıt A şıkkında verilmiştir.

Pek çok davranış istenilen bir yiyeceğe, oyuncağa ya da araç-gerece erişmeyle sonuçlanır. Soruda verilen örnek olayda da çocuğun sergilediği davranış, onun istediği nesneye erişmesini sağlar. Bu durumda doğru yanıt E şıkkında verilmiştir.