ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ

Seçeneklerde sunulan sorulan meyveyi gösterme, sorulara yanıt verme, “selam” deme ve parmak kaldırma başlangıcı ve bitişi belirli olan tek basamaklı davranışlar iken, bulaşık yıkama birden fazla davranışın bir araya gelmesiyle oluşan zincirleme bir davranıştır. Bu nedenle doğru yanıt D seçeneğidir.

Bireyin kendisine ve çevresine zarar veren ve sosyal çevrede kabul edilmeyen davranışlar, ortadan kaldırılmak istenen davranışlar; bireyin performansında olmasına rağmen yeterli düzeyde sergilenmeyen davranışlar, arttırılmak istenen davranışlar; bireyin performansında olmasına rağmen çok fazla şekilde sergilenen davranışlar, azaltılmak istenen davranışlar; bireyin performansında olmayan ve bireyin nasıl sergileneceğini bilmediği davranışlar, yeni davranışlar; bireyde arttırılmak, azaltılmak, kazandırılmak ya da değiştirilmek istenen davranışlar ise hedef davranışlardır. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

Davranışın öncesinde, davranış sırasında ve davranış sonrasında ne olduğuna ilişkin bir davranış örüntüsü ortaya çıkaran, ayrıca davranışların ve söylemlerin sırasını belirlemeye yarayan davranış değerlendirme tekniği anekdot kaydıdır. İstenmeyen davranışa neden olan etmenlerin belirlenmesinde ortamda oluşan davranışın öncülünün, davranışın gerçekleşme biçiminin ve sonucunun nasıl olduğunun ayrıntılı biçimde betimlenmesiyle gerçekleştirilen ve şekilde görülen davranış değerlendirme tekniğine öncül-davranış-sonuç kaydı, başka bir ifadeyle ÖDS kaydı denir. Bu nedenle doğru yanıt B seçeneğidir. Akademik, bilişsel, sosyal, psikomotor ve öz bakım gibi beceri alanlarında çeşitli soruların ve maddelerin yer aldığı ve bunların doğrudan bireye uygulandığı davranış değerlendirme tekniği, standart testtir. Bireyin güçlü-zayıf yanları, ilgileri veya tercihleri gibi pek çok konuda sözlü ya da yazılı olarak bireye yönelik bilgi toplanan davranış değerlendirme tekniği görüşmedir. “Evet-Hayır”, “X”, “+”, “-” ve “✓” gibi sözcük ya da işaretlerin kullanılmasıyla, bireyin halihazırda sahip olduğu ya da sergilemediği davranışların belirlendiği davranış değerlendirme tekniği ise kontrol listesidir. Dolayısıyla doğru yanıt B seçeneğindeki öncül-davranış-sonuç kaydıdır.

Davranışın öncesinde, davranış sırasında ve davranış sonrasında ne olduğuna ilişkin bir davranış örüntüsü ortaya çıkaran, ayrıca davranışların ve söylemlerin sırasını belirlemeye yarayan davranış değerlendirme tekniği anekdot kaydıdır. İstenmeyen davranışa neden olan etmenlerin belirlenmesinde ortamda oluşan davranışın öncülünün, davranışın gerçekleşme biçiminin ve sonucunun nasıl olduğunun ayrıntılı biçimde betimlenmesiyle gerçekleştirilen ve şekilde görülen davranış değerlendirme tekniğine öncül-davranış-sonuç kaydı, başka bir ifadeyle ÖDS kaydı denir. Bu nedenle doğru yanıt B seçeneğidir. Akademik, bilişsel, sosyal, psikomotor ve öz bakım gibi beceri alanlarında çeşitli soruların ve maddelerin yer aldığı ve bunların doğrudan bireye uygulandığı davranış değerlendirme tekniği, standart testtir. Bireyin güçlü-zayıf yanları, ilgileri veya tercihleri gibi pek çok konuda sözlü ya da yazılı olarak bireye yönelik bilgi toplanan davranış değerlendirme tekniği görüşmedir. “Evet-Hayır”, “X”, “+”, “-” ve “✓” gibi sözcük ya da işaretlerin kullanılmasıyla, bireyin halihazırda sahip olduğu ya da sergilemediği davranışların belirlendiği davranış değerlendirme tekniği ise kontrol listesidir. Dolayısıyla doğru yanıt E seçeneğindeki kontrol listesidir.

Bireyde değiştirilmesi hedeflenen davranışın, günlük yaşamda, ev, okul, pazar ya da market gibi toplumsal alanlarda sıklıkla kullanıyor ve kendisine fayda sağlıyor olması, davranışın işlevsel olmasıdır. Dolayısıyla, yalnız başına yaşayan ve bakıma gereksinimi olan bir bireye serbest zamanını değerlendirebilmesi amacıyla televizyon kumandasını kullanmayı öğretmek, onun günlük yaşamda kullanabileceği ve kendisine fayda sağlayabilecek bir davranış olduğundan, bu örnekte, öncelikli hedef davranışın belirlenmesinde dikkat edilmesi gerekenlerden davranışın işlevsel olması üzerinde durulmaktadır ve doğru yanıt C seçeneğidir.

Seçeneklerde yer verilen yaramazlık yapma, saygısız davranma, rahat durmama ve saldırgan davranışlar sergileme gözlenebilir davranışlar değildir. Örneğin yaramazlık yapma; birine vurma, kötü söz söyleme ya da çevresindekileri dağıtma anlamına mı gelmektedir belli değildir. Oysa elindeki nesneyi karşısındakine fırlatma, gözlenebilir bir davranıştır ve herkes tarafından aynı ya da benzer şekilde tasavvur edilmekte, görülmektedir. Diğer dört seçenekteki davranış gözlenebilir olmamasına karşın, son seçenekteki davranış gözlenebilir olduğundan, doğru yanıt E seçeneğidir.

“Ceyda, 12 kez yerinden kalkar.” örneğinde hedef davranışın gerçekleşme sıklığı; “Ceyda, bir ders boyunca ortalama 12 kez yerinden kalkar” örneğinde hedef davranışın gerçekleşme oranı; “Ceyda, yerinden kalkıp 12 dakika boyunca gezinir.” örneğinde hedef davranışın gerçekleşme süresi; “Ceyda, öğretmen kalkmasını söyledikten 10 saniye sonra yerinden kalkar.” örneğinde bekleme süresi; “Ceyda, ders boyunca ortalama 2 dakika bir yerinden kalkar.” örneğinde iki davranış arasındaki süre ölçülür. Dolayısıyla soruda davranışın bir ders boyunca (örn., 40-45 dakika) gerçekleşme oranı verildiğinden, doğru yanıt B seçeneğidir.

“Kemal, sabah okula geldiğinde karşılaştığı kişilere ‘Günaydın’ diyerek selam verir” örneğindeki davranışsal amacın; öğrenci (Kemal), koşul (sabah okula geldiğinde karşılaştığı kişilere) ve davranış (‘Günaydın’ diyerek selam verir) ögeleri örnekte yer almaktadır. Bağlam, davranışın oluşacağı yeri ve zamanı ifade eden durumdur ve davranışsal amacın zorunlu ögelerinden değildir. Örnekteki davranışsal amaçta eksik olan öge ise, süre, sayı ya da doğru gerçekleştirilme yüzdesi gibi davranışın ne düzeyde gerçekleştirileceğini ifade eden ölçüt ögesidir.

Bireyin daha önce sergilemediği bir davranışı doğru biçimde sergileyebilir hale gelmesi, öğrenmenin edinim aşamasını; bireyin edindiği bir davranışı olağan hızında ve doğru bir şekilde sergilemeyi öğrenmesi öğrenmenin akıcılık aşamasını; bireyin edindiği davranışı öğretim süreci sonlandırıldıktan sonra da sergilemeye devam etmesi, öğrenmenin kalıcılık/süreklilik aşamasını; bireyin edindiği davranışı öğretim koşulları dışındaki araç-gereçlerle, ortamlarda ve kişilerin varlığında da sürdürmesi ise, öğrenmenin genelleme aşamasını tanımlamaktadır. Dolayısıyla doğru yanıt, edinim aşamasının yer aldığı A seçeneğidir.

“Duygu, trafik lambalarında yeşil ışık yandığını gördüğünde, yeşil ışık sönmeden önceki 20 saniyelik sürede karşıdan karşıya geçer” örneğindeki davranışsal amaçta, bireyin edindiği bir davranışı olağan hızında ve doğru bir şekilde sergilemeyi öğrenmesi amaçlanmaktadır. Dolayısıyla bu davranışsal amaç öğrenmenin akıcılık aşamasına yönelik yazılmış bir amaçtır ve doğru yanıt B seçeneğidir.

Bireyde olmayan "Yeni davranışların" kazandırılması, bireyde olup da yeterli sıklıkta sergilenmeyen "Davranışların artırılması", bireyin sergilediği davranışın süresi, sıklığı ve yoğunluğu çevresine zarar verdiğinde o "davranışın azaltılması" ve bireyin olumsuz "davranışlarının ortadan kaldırılması" hedef davranış biçimlerine örnektir. 

Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Davranışsal değerlendirme teknikleri "doğrudan" ve "dolaylı" olmak üzere iki gruba ayrılır.

Dolaylı değerlendirme teknikleri ise bireyin yaşadığı olaylara/durumlara göre öznel değerlendirmelere ilişkin hazır kaynaklardan bilgi sağlanan tekniklerdir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Doğrudan Değerlendirme Teknikleri: Gözlem & Standart Testler

iken; 

Dolaylı Değerlendirme Teknikleri: Görüşme & Kontrol Listeleridir. 

Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Anekdot kaydı, davranışın/davranışların öncesinde, davranış sırasında ve sonrasında ne olduğuna ilişkin bir davranış örüntüsü ortaya çıkarır. Dolayısıyla, anekdot kaydı, bireyin olaylar/durumlar karşısında davranışlarının ve söylemlerinin gerçekleşme sırası hakkında bilgi veren bir kayıt tekniğidir. 

Anekdot kaydında, bir taraftan birey gözlenirken bir taraftan da ortamda bireyin davranış öncesine ve sonrasına ilişkin bilgiler kaydedilir.

Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Bireyin kendisiyle görüşme düzenlemenin mümkün olmadığı durumlarda, anne, baba, bakıcı, kardeş ya da öğretmen gibi bireyi iyi tanıyan yakın çevresindeki kişilerle görüşme gerçekleştirilebilir. Böylece, bireyin gereksinimleri farklı bireyler tarafından değerlendirilerek onların da görüşü alınabilir. Bu amaçla, bireyin yakın çevresindeki kişilerden bir liste hazırlamaları istenebilir. “5+5 Davranış Listesi” olarak isimlendirilen bu listenin bir tarafına bireyin hâlihazırda sahip olduğu ve sergilemeye devam etmesini istedikleri davranışları diğer tarafına ise, bireyde arttırılması ve/veya azaltılmasını istedikleri davranışları yazmaları istenir.

Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Kontrol Listeleri; uygun bir hedef davranış belirlemek amacıyla kullanılabilen bir dolaylı değerlendirme tekniğidir. Kontrol listeleri, kolaydan zora sıralanan belirli davranışların tanımlarını ve bu davranışların hangi koşullar altında gerçekleştiği ile ilgili bilgiler içermektedir. Kontrol listelerinde “Evet-Hayır”, “X”, “+”, “-“ve “✓” gibi kelime ya da işaretlerin kullanılmasıyla bireyin hâlihazırda sahip olduğu ya da sergileyemediği davranışlar belirlenebilir. Böylece, kontrol listeleri aracılığıyla arttırılmak veya azaltılmak istenen uygun bir hedef davranışa karar verilebilir.

Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Bireyde değiştirilmesi hedeflenen davranışın işlevsel olup olmadığı sorgulanmalıdır. Davranışın işlevselliği, davranışın günlük hayatta ev, okul, pazar ya da market gibi toplumsal alanlarda sıklıkla kullanıyor ve kendisine fayda sağlıyor olması anlamına gelir. Örneğin, yalnız başına yaşayan ve bakıma gereksinimi olan bireye televizyon kumandasının nasıl kullanılacağını öğretmek, birey için boş zamanını değerlendirebilmesi amacıyla işlevsel bir davranış olabilir. 

Bu nedenle doğru cevap C'dir.

Gözlenebilir ifadeler kullanılarak yazılan bir davranış, davranış değiştirme programını uygulayan kişiye davranışın gerçekleşip gerçekleşmediğine, davranışın ne zaman gerçekleştiğine ve davranışın gerçekleşme sıklığına ilişkin veri toplayabilmesine fırsat tanır. Davranışı tanımlarken öznel betimlemelerden kaçınılmalı, davranışın yalnızca nasıl ve ne zaman sergilendiği yazılmalıdır. Bu koşulu karşılayan tek ifade ise A seçeneğidir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Ölçülebilir davranışlar sayı, oran, süre, bekleme süresi ve davranışlar arası süre olmak üzere beş boyutta ele alınmaktadır. Öncül davranışlarla ilgili bir kavram olmakla birlikte bir davranış boyutu değildir. 

Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Edinim, bireyin bir davranışı gerçekleştirebilmek amacıyla gerekli basit koşulları öğrendiği aşamadır. Bu aşamada, birey daha önce sergileyemediği bir davranışı doğru biçimde sergileyebilir hâle gelmektedir ancak davranışı olağan hızında akıcı bir şekilde yerine getirememektedir. Öğrenmenin ilk basamağı olarak edinim, bireyin başkalarına olan bağımlılığının azalması, yaşam kalitesinin artması ve güvenliği açısından önemlidir. "Akıcılık, Kalıcılık, Genelleme" sonraki aşamalardır. Otomatikleşme ise davranışsal amaç yazma açısından bir aşama değildir. 

Dolayısıyla doğru cevap E'dir.