ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ

Tek basamaklı davranışlar, başlangıcı ve bitişi belirli olan davranışlardır. Örneğin, “İsmin ne?” diye sorulduğunda ismini söyleme ve parmak kaldırma gibi davranışlar tek basamaklı davranışlardır.

Hedef davranışlar bireyin kendisine ve çevresine zarar verdiği, sosyal çevrede kabul edilmeyen ve davranışın tamamen ortadan kaldırılmasının istendiği davranışlar olabilir.

Doğrudan Değerlendirme Teknikleri, Gözlem-Standart Testler/Dolaylı Değerlendirme Teknikleri, Görüşme-Kontrol Listesi

Bireyin gereksinimleri farklı bireyler tarafından değerlendirilerek onların da görüşü alınabilir. Bu amaçla, bireyin yakın çevresindeki kişilerden bir liste hazırlamaları istenebilir. “5+5 Davranış Listesi” olarak isimlendirilen bu listenin bir tarafına bireyin hâlihazırda sahip olduğu ve sergilemeye devam etmesini istedikleri davranışları diğer tarafına ise, bireyde arttırılması ve/veya azaltılmasını istedikleri davranışları yazmaları istenir.

Davranış değişikliği başkalarından gelen olumlu ilgiyi azaltır mı?

Bir davranış bireyin ya da çevresindekilerin güvenliği ve sağlığı için bir tehdit oluşturuyorsa ya da gereklilik ise, bu davranışın müdahale edilecek en öncelikli hedef davranış olarak belirlenmesi gerekir. Örneğin, astım gibi kronik bir rahatsızlık teşhisi alan bir birey için uygun dozda astım spreyi kullanma becerisi bu bireye öğretilmesi gereken ilk hedef davranış olabilir.

Sayı boyutu, davranışın ne sıklıkla oluştuğuna ilişkin bilgi sağlamaktadır.

Davranışın oran boyutu, davranışın gerçekleşme sayısının, gerçekleştiği zaman aralığına oranını ifade etmektedir.

Bekleme süresi boyutu, bireye davranışı gerçekleştirmesi için verilen yönerge ve bireyin o davranışı yapmaya başlaması arasında geçen süreyi ifade etmektedir.

Davranışsal amaç yazarken göz önünde bulundurulması gereken bir diğer konu öğrenmenin aşamalarıdır. Bu aşamalar (a) edinim, (b) akıcılık, (c) kalıcılık ve (d) genelleme olarak sıralanmaktadır.

Gözlem süresince bi­reyin davranışlarına ilişkin gözlenen her türlü bilgi kaydedilir. Ancak gözlem yapan kişinin (gözlemci­nin) davranış olarak ne gözlemliyorsa onu olduğu gibi aktarması çok önemlidir. Eğer gözlemci, bu süre içinde gözlemlediği davranışlara kendi yorumunu ve düşüncesini eklerse o zaman tarafsız bilgi elde etmek mümkün olmaz. Gözlem­cinin görevi, yalnızca gördüklerini ve duyduklarını kaydetmektir. Bireyin davranışlarının bir ortamda, belli bir zamanda, belli kişilerin varlığında bir kez gözlemlenmesi yeterli olmaz. Ayrıca, tutarlı bilgi edebilmek amacıyla gözlemcinin bireyin davranış­larını farklı zaman ve ortamlarda da değerlendirme­si gerekir. Anekdot kaydı yazılıp sonra Öncül-Davranış-Sonuç (ÖDS) kaydına dönüştürülebilir ya da buna gerek olmadan doğrudan ÖDS kaydı da tutulabilir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

ÖDS kaydı, istenmeyen davranışa neden olan etmenlerin belirlenmesinde ortamda oluşan davranışın öncülünün, davranışın gerçekleşme biçiminin ve sonucunun nasıl oldu­ğunun detaylı biçimde betimlenmesiyle gerçekleş­tirilir. Dolayısıyla, ÖDS kaydı belirli bir davranışı gözleyerek değerlendirmek için değil; belli bir istenmeyen dav­ranışın ne zaman ve niçin ortaya çıktığını belirlemek amacıyla tutulur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Bireyin kendisiyle görüşme düzenlemenin mümkün olmadığı durumlarda, anne, baba, bakıcı, kardeş ya da öğretmen gibi bireyi iyi tanıyan yakın çevresindeki kişilerle görüşme gerçekleştirilebilir. Böylece, bireyin gereksinimleri farklı bireyler tarafından değerlendirilerek onların da görüşü alınabilir. Bu amaçla, bireyin yakın çevresindeki kişilerden bir liste hazırlamaları istenebilir. “5+5 Davranış Listesi” olarak isimlendirilen bu listenin bir tarafına bireyin hâlihazırda sahip olduğu ve sergilemeye devam etmesini istedikle­ri davranışları diğer tarafına ise, bireyde arttırılması ve/veya azaltılmasını istedikleri davranışları yazmaları istenir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Görüşme iki biçimde gerçekleştirilir: Formal ve informal. Formal görüşmelerde, sorular belirli ölçütler çerçevesinde görüşme öncesinde belirlenirken informal görüşmelerde, sorular bireyin yanıtlarına göre şekillendirilir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Davranışsal değerlendirme teknikleriyle bireyin davranışlarına ilişkin elde edilen bilgiler sonucunda bireyde birden fazla davranışın değiştirilmesine gerek olduğu görülebilir. Bu durumda, hangi davranışa öncelikle müdahale edileceğine karar vermek gerekir. Dolayısıyla ilk önce bireyde değiştirilmesi hedeflenen davranışlardan bir havuz oluşturulmalı ve bu davranışlar önem sırasına konulmalıdır. Öncelikli davranışlar belirlenirken; bireyin sağlığı ya da güvenliği açısından ve sosyal yönden önemli olmasına, işlevsel olmasına ve daha karmaşık beceriler için önkoşul olma niteliği taşıyor olmasına dikkat edilmelidir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Davranış değiştirmede müdahale aşamasına geçmeden önce davranışsal değerlendirme teknik­leriyle belirlenen hedef davranışlar ilgili bireylerin gerçekte davranışı görmeseler de hayallerinde can­landırabileceği biçimde tanımlanmalıdır. Hedef davranışın tanımlanması: hedef davranışa uygun bir davranış değiştirme programının planlanması ve etkili bir şekilde uygulanması; davranış değiştirme programının etkililiğinin belirlenmesi, olası değişiklik ve aksaklıklarda programa kalındığı yerden devam edilmesi; davranışın gözlenmesi sırasında olası karmaşıklığın ve yanlış anlamaların ortadan kaldırılması; bakım veren kişi, engelli bireyin anne-babası veya çocukları gibi davranış değiştirme programında yer alan kişilerin hedef davranışı tutarlı biçimde gözleyebilmesi ve davranışa ilişkin veri toplamasına imkân tanıması için gereklidir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Ölçülebilir davranışlar sayı, oran, süre, bekle­me süresi ve davranışlar arası süre olmak üzere beş boyutta ele alınmaktadır. Sayı boyutu, davranışın ne sıklıkla oluştuğuna ilişkin bilgi sağlamaktadır. Davranışın oran boyutu, davranışın gerçekleşme sayısının, gerçekleştiği zaman aralığına oranını ifa­de etmektedir. Davranışın süre boyutu, davranışın gerçekleşme süresine ilişkin bilgiler sunmaktadır. Davranışın bekleme süresi boyutu, bireye davranışı gerçek­leştirmesi için verilen yönerge ve bireyin o davra­nışı yapmaya başlaması arasında geçen süreyi ifade etmektedir. Davranışlar arası süre boyutu ise, ger­çekleşen iki davranış arasında geçen süreyi ifade et­mektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Davranışsal amacın birey, koşul, ölçüt ve davranış olmak üzere dört ögesi bulunmaktadır. Davranışsal amaç, bir davranış değiştirme programının bireyselleştirilmesi amacıyla yazılır. Uygulamacının, öğretim sürecinin bireyselleştirilmesini desteklemek amacıyla her bir davranışsal amaçta davranışı değiştirilecek bireyin ismine yer vermesi gerekir. Bir davranışsal amaçta yer alması gereken ikinci öge koşuldur. Koşul, bireyin hedef davranışı hangi durumlar altında sergileyeceğini ifade eder. Davranışsal amaçta yer alan koşul ifadesi bireyin hedef davranışı ne zaman ya da nerede sergileyeceğini, davranışı sergilemek için yardıma ya da herhangi bir araç-gerece ihtiyacı olup olmadığını belirtir. Davranışsal amaçta yer alan ölçüt ögesi ise bireyin davranış değiştirme programı sonlandırıldıktan sonra performans bakımından bireyin performans düzeyini ifade eder. Son olarak davranışsal amaçta bulunması gereken di­ğer öge davranıştır. Davranışsal amaç, hedef davranışı daha ölçülebilir hâle getirmekle kalmayıp bireyin öğretim süreci sonunda kazanımının açık bir şe­kilde tanımlanmasını da sağlar. Doğru yanıt C seçeneğidir.