ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ

A, B, C ve D seçeneklerinde verilenler sergilendiğinde bireyin ya da çevresindekilerin hayatını olumsuz yönde etkileyen, güvenliğini tehdit eden ya da öğrenmeyi engelleyen davranışlardır. E seçeneğinde verilen davranış ise toplum tarafından kabul gören, sergilendiğinde bireye ve çevresine herhangi bir zarar vermeyen istendik bir davranıştır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Davranış yönetiminin en önemli unsurlarından biri de günlük rutinlerin planlanmasıdır. Rutinler bireyin günlük yaşamda hemen hemen her gün tekrar ettiği, neredeyse alışkanlık haline gelmiş, belirli bir sıraya uygun olarak yerine getirilen eylemlerdir. Soru kökünde verilen davranışlar çocuğun günlük rutinlerinin planlanmasını örneklemektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Etkili uygulamacının sahip olması gereken özellikler şöyle sıralanabilir: Zamanı etkili kullanma, davranışı kontrol altında tutma, uygun davranışa karar verme, öğretimi kaydetme ve geribildirim sunma. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Uygulamalı davranış analizi; insan davranışlarını anlamayı ve değiştirmeyi amaçlayan bir disiplin alanıdır. Uygulamalı davranış analizi her bireyin kendine özgü bir öğrenme şekli olduğunu ve bu nedenle her bireyin aynı yöntemle öğrenemeyeceğini varsayar. Uygulamalı davranış analizinde uygun davranışları arttırmak ve uygun olmayan davranışları azaltmak amacıyla bireye yoğun ve sistematik bir öğretim programı uygulanır. Davranış değişikliğinin sağlanmasının yanı sıra değişikliğin bireyde ve bireyin çevresi üzerindeki uzun süreli etkisi de önemlidir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Bir çalışma, birey ya da bireyler için öncelikli öneme sahip davranışları sosyal olarak anlamlı bir şekilde inceliyorsa bu çalışma uygulamalıdır. Genellenebilirlik; uygulama sonucunda elde edilen davranış değişikliğinin farklı ortamlara, durumlara ve koşullara da genellenebilmesidir. Uygulamalı davranış analizinde analitik olma davranışın gerçekleşmesi ya da gerçekleşmemesinin çevresel koşullarla ilişkili olması durumudur. Etkililik; bir uygulamanın davranışta istendik ölçüde bir değişiklik yaratması şeklinde açıklanabilir. Teknolojiklik ise davranışta değişiklik yaratmak amacıyla gerçekleştirilen uygulama sürecinin baştan sona detaylı olarak açıklanmasıdır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Sönme; önceden pekiştirilen bir davranışın pekiştirilmemesi durumudur. Ceza; bir davranışın ardından ortama itici ve hoşa gitmeyen bir uyaranın eklenmesi ya da ortamdan hoşa giden bir uyaranın geri çekilmesiyle davranışın ileride yapılma olasılığının azaltılmasıdır. Uyaran kontrolü; bireyin kendisine belli bir davranış öncesi uyaran sunulduğunda, bu uyarana tahmin edilebilir, güvenilir ve tutarlı bir biçimde tepkide bulunmasıdır. Olumlu pekiştirme; davranışı izleyen durumda davranışın ileride yapılma olasılığını arttıran uyaranın varlığıdır. Olumsuz pekiştirme ise davranışı izleyen durumda ortamdan bir itici uyaranın kalkması durumudur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Açıkça gözlenebilen davranışlar yürümek, esnemek, konuşmak gibi başkaları tarafından kolaylıkla gözlenebilen, çevreden etkilenen ve çevrede bir etki yaratan davranışlar olarak, açıkça gözlenemeyen davranışlar ise düşünmek, hissetmek, idrak etmek, kalp çarpıntısı ve bir şeyi yapmak istemek gibi sadece davranışı gerçekleştiren kişiler tarafından var olduğu bilinen davranışlar olarak tanımlanır. Buna göre; saymak, söylemek, yazmak ve okumak açıkça gözlenebilen davranışlar iken, bilmek açıkça gözlenemeyen bir davranıştır. Bu nedenle, etkili davranış yönetimi planı hazırlayarak bakıma gereksinimi olan bireylere yeni davranış kazandırmak isteyen bir personel, planda yer alacak davranışı açıkça gözlenebilir biçimde tanımlamak istiyorsa, C seçeneğinde yer alan “bilir” ifadesini kullanmaz.

Yemeklerden önce ellerin yıkanması gerektiğini sözlerle, sembollerle ya da görsellerle ifade eden bir uygulamacı, davranış yönetimi stratejilerinden kurallar koymayı kullanıyordur. Dolayısıyla, doğru yanıt A seçeneğindeki kurallar koyma stratejisidir.

Uygulamacının, çalıştığı bireyin davranışlarını sürekli gözleyerek gerektiğinde davranış yönetimi için yapılması gereken stratejileri kullanıyor ve dikkatini sürekli bireye ve bireyin sergilediği davranışlara yönlendirerek istikrarlı biçimde davranışlara müdahale ediyorsa, uygulamacı davranışı kontrol altında tutma özelliğini kullanıyordur. Bu nedenle doğru yanıt B seçeneğidir.

Uygulamacı, birey davranışı doğru şekilde yerine getirdiğinde sözel olarak “Harika” deyip gülümseyerek doğru davranışı onaylıyor; birey davranışı hatalı yaptığında ise bu davranışı düzeltici tepkiler veriyorsa, uygulamacı geribildirim sunma özelliğini kullanıyordur. Bu nedenle doğru yanıt E seçeneğidir.

Bir çalışmanın birey ya da bireyler için öncelikli öneme sahip davranışları sosyal olarak anlamlı bir şekilde incelemesi, uygulamalılıktır. Değiştirilmesi planlanan davranışın gözlenebilir ve ölçülebilir terimlerle ifade edilmesi, böylece davranışın kaydedilmesinin kolaylaşması ve güvenirliğin artması, davranışsallıktır. Davranışın gerçeklemesi ya da gerçekleşmemesinin çevresel koşullarla ilişkili olması analitikliktir. Uygulamacının nasıl bir uygulama süreci yürüttüğünü detaylı olarak açıklaması böylece aynı uygulama sürecinin bir başkası tarafından da kolaylıkla anlaşılabilir ve yinelenebilir olması, teknolojikliktir. Bir uygulamanın davranışta istendik ölçüde bir değişiklik yaratması ise etkililiktir. Dolayısıyla, soruda sorulan özellik uygulamalı davranış analizinin davranışsallık özelliğidir ve doğru yanıt B seçeneğidir.

Bir çalışmanın birey ya da bireyler için öncelikli öneme sahip davranışları sosyal olarak anlamlı bir şekilde incelemesi, uygulamalılıktır. Değiştirilmesi planlanan davranışın gözlenebilir ve ölçülebilir terimlerle ifade edilmesi, böylece davranışın kaydedilmesinin kolaylaşması ve güvenirliğin artması, davranışsallıktır. Davranışın gerçeklemesi ya da gerçekleşmemesinin çevresel koşullarla ilişkili olması analitikliktir. Uygulamacının nasıl bir uygulama süreci yürüttüğünü detaylı olarak açıklaması böylece aynı uygulama sürecinin bir başkası tarafından da kolaylıkla anlaşılabilir ve yinelenebilir olması, teknolojikliktir. Bir uygulamanın davranışta istendik ölçüde bir değişiklik yaratması ise etkililiktir. Dolayısıyla, soruda sorulan özellik uygulamalı davranış analizinin analitiklik özelliğidir ve doğru yanıt D seçeneğidir.

Uygulamalı davranış analizinin basamakları; (a) hedef davranışı belirleme ve tanımlama, (b) öğretimsel amaçları belirleme, (c) hedef davranışı ölçme ve kaydetme, (d) performans düzeyini belirleme, (e) uygulamayı planlama ve gerçekleştirme, (f) davranış değişikliğini kaydetme ve (g) uyarlama yapma ve uygulamanın etkililiğini değerlendirme şeklindedir. Bu nedenle, hedef davranışı belirleme ve tanımlama basamağından sonra öğretimsel amaçları belirleme basamağına geçilir. BU nedenle doğru yanıt A seçeneğidir.

Uyarana bağlı olarak gelişen eylem, tepkidir. Davranışın ardından sunulan ve davranışın ileride yapılma olasılığını artıran olay ya da durumlara pekiştirme denir. Bireyin tepkisinden önce davranışın gerçekleşme olasılığını artırmak için planlı olarak sunulan yardım, ipucudur. Bir tepkiye neden olan nesne ya da olaylara uyaran adı verilir. Önceden pekiştirilen bir davranışın artık pekiştirilmemesi ise, sönmedir. Bir çocuk elleri kirlendiğinde ellerini yıkıyorsa, bu örnekteki “ellerin kirlenmesi” el yıkama eylemine neden olan bir durum olduğu için uyarandır ve doğru yanıt D seçeneğidir.

Davranışın ardından sunulan ve davranışın ileride yapılma olasılığını artıran olay ya da durumlara pekiştirme denir. Bireyin tepkisinden önce davranışın gerçekleşme olasılığını artırmak için planlı olarak sunulan yardım, ipucudur. Bir davranışın ardından ortama itici ve hoşa gitmeyen bir uyaran eklenmesi ya da ortamdan hoşa giden bir uyaran geri çekilmesiyle davranışın ileride yapılma olasılığını azaltan olay ya da durumlara ceza denir. Önceden pekiştirilen bir davranışın artık pekiştirilmemesine sönme adı verilir. Davranışı izleyen durumda ortamdan bir itici uyaranın kalkması ve böylece davranışın ileride görülme olasılığının artması ise olumsuz pekiştirmedir. Verilen örnekteki anne, önceleri ağladığında çocuğuna istediği yiyeceği vermesine rağmen, daha sonra ağladığında bile istediği yiyeceği vermemekte, başka bir anlatımla önceden pekiştirdiği ağlama davranışını artık pekiştirmemektedir. Buna doğru yanıt, E seçeneğindeki sönmedir.

Bireyin yaş grubunu, fiziksel ve psikolojik özelliklerini göz önünde bulundurmak, davranış yönetimi öncesinde davranışa neden olan etmenleri gözlemlemek, bireyin kişiliği yerine davranışlarına odaklanmak, davranışlara verilecek tepkilerde tutarlı olmak v beklentileri gerçekçi düzeylerde oluşturmak bakım personeline etkili davranış yönetiminde sunulabilecek önerilerdendir. Bu durumda C seçeneğinde verilen bireyin davranışları yerine kişiliğine odaklanmak seçeneği yanlıştır, aksine bakım personeli kişilik yerine davranışlarına odaklanmalıdır.