Bakıma Gereksinimi Olan Bireylerde Davranış İşlevinin Belirlenmesi: İşlevsel Değerlendirme

Davranış; bireyin fiziksel dünyada değişiklikler meydana getiren herhangi bir hareketi, eylemi ya da işlevidir.

Toplumun gereklilikleriyle ve/veya toplumdaki bireylerin beklentileriyle uyumlu olan ve kabul edilebilir davranışlardır.

Bireyin kendisine ya da başkasına zarar veren, bireyin kendisinin ya da başkasının öğrenmesini engelleyen, sosyal ilişkileri ve etkileşimi olumsuz yönde etkileyen, uzun süreli, gelişimsel ve kültürel normların dışındaki davranışlardır.

Kendine zarar verme, başkalarına zarar verme, nesnelere zarar verme, alışılmışın dışında yeme, yinelenen, takıntılı ve etkinlik dışı davranışlardır.

Toprak, duvar, kalem ucu ve kireç gibi yiyecek olmayan nesnelerin yenmesidir.

Davranışa zemin hazırlayan uyaranlar, açlık, susuzluk, hastalık, yalnızlık, ayrılık, ölüm ve uykusuzluk gibi davranışın ortaya çıkmasından daha önce ya da davranışla aynı anda gerçekleşen ve davranışın ortaya çıkma olasılığını arttıran ya da azaltan, içsel durumlar ya da çevresel etmenlerdir.

Öncüller, belirli bir kişi, zaman dilimi, ortam, etkinlik, araç-gereç, yönerge ya da görev talebi gibi davranışın hemen öncesinde gerçekleşen ve davranışların ortaya çıkmasına neden olan durumlar ya da olaylardır. Davranışa zemin hazırlayan uyaranlar davranışın ortaya çıkma olasılığını arttırırken, öncüller davranışın ortaya çıkmasına neden olur, davranışı tetiklerler.

Davranışa zemin hazırlayan uyaranların ve öncüllerin yanı sıra davranışların ortaya çıkmasını etkileyen diğer bir uyaran, sonuçlardır. Sonuçlar, davranışın hemen ardından ortaya çıkan ve davranışların ileride gerçekleşme olasılığını arttıran ya da azaltan olaylar ya da durumlardır.

Davranışların elde etme ve kaçma olmak üzere iki temel işlevi vardır.

İnsanlar hem uygun davranışlar hem de uygun olmayan davranışlar sergileyerek, davranışlarının sonucunda ilgi, nesne/etkinlik ve duyusal uyaran gibi çeşitli uyaranlar elde ederler.

insanlar ilgi, nesne/etkinlik ve duyusal uyaran gibi uyaranlardan kaçmak için çok farklı davranışlar sergilerler.

İşlevsel değerlendirme, uygun olmayan davranışlar ile bu davranışların ortaya çıkmasına neden olan öncüller ya da uygun olmayan davranışlar ile bu davranışları sürdüren sonuçlar arasındaki ilişkiyi ortaya koymak üzere gerçekleştirilen bir bilgi toplama sürecidir.

İşlevsel değerlendirmede, davranışı tanımlamak, davranışı kontrol eden öncülleri ve sonuçları ortaya koymak ve davranışın işlevini belirlemek üzere ayrıntılı bilgi toplanır. Bu süreçte bilgi toplamak amacıyla; dolaylı değerlendirme teknikleri, doğrudan değerlendirme teknikleri ve deneysel değerlendirme tekniği olmak üzere üç tür değerlendirme tekniğinden söz edilebilir.

İşlevsel değerlendirme sürecinin ilk basamağı, bireyin kendisiyle ya da öğretmen, anne-baba, terapist ve bakım personeli gibi çevresindeki önemli kişilerle görüşme yapma, anket uygulama ve davranış dereceleme ölçekleri doldurma gibi dolaylı değerlendirme tekniklerini kullanarak bilgi toplamadır. Dolaylı değerlendirme teknikleri, bilgi kaynağının davranışlara ilişkin sorulan soruları yanıtlamasını gerektirdiği için bilgi verici teknikler olarak da adlandırılmaktadır.

Görüşmelerin amacı, bireyin kendisinden ya da davranışların ortaya çıktığı bağlamda bulunan kişilerden, davranışların ortaya çıkma nedenlerini, davranışların ulaştığı sonuçları ve davranışları etkileyen çevresel olayları belirlemeye yönelik bilgi toplamaktır. İyi bir görüşmede, bilgi toplanan kişilerden, çıkarım ya da yorum yapmaksızın, açık ve tarafsız bilgiler almaktır.

Anketler, bilgi alınacak kişiye yöneltilecek soruların liste şeklinde sunulduğu bir bilgi toplama tekniğidir ve görüşmelere göre daha yapılandırılmıştır.

Dereceleme ölçekleri, bireyin performansını belli ölçütlere göre derecelendirerek değerlendirmek için kullanılan araçlardır.

Doğrudan değerlendirme teknikleri, davranışın ortaya çıktığı doğal ortamlarda davranışı tetikleyen öncüllerin, davranışın sürmesini sağlayan sonuçların ve davranışın ortaya çıkma sıklığının ya da süresinin, yapılan gözlemler yoluyla belirlenmesini sağlayan değerlendirme teknikleridir.

Deneysel değerlendirme tekniği, başka bir ifadeyle işlevsel davranışsal analiz, dolaylı ve doğrudan değerlendirme teknikleri aracılığıyla toplanan bilgilere dayalı olarak geliştirilen ve uygun olmayan davranışların işlevlerine ilişkin hipotezlerin sınandığı süreçtir.

İşlevsel değerlendirme süreci, bilgi toplama, hipotez geliştirme, hipotezleri test etme ve müdahale planı hazırlama olmak üzere dört basamaklı bir süreçten oluşur.