Bakıma Gereksinimi Olan Bireylerde Davranışa İlişkin Veri Toplama Süreçleri

Etkili davranış yönetimi sürecinde; bireyin hangi davranışlara gereksinimi olup olmadığını doğru bir şekilde belirlemek, hedef davranışı işlevsel olarak tanımlamak, hedef davranışa ilişkin uygun ölçütü belirlemek ve ölçütün uygun olup olmadığını değerlendirmek, müdahale öncesinde, sırasında ve sonrasında hedef davranışı kayıt etmek ve aynı zamanda toplanan verileri analiz edip yorumladıktan sonra verilere dayalı olarak müdahalede bir uyarlama yapılıp yapılmayacağına karar vermek için doğrudan gözlemlere dayalı olarak ve düzenli bir şekilde veri toplanmaktadır.

Uygulamacı davranışını gözlemek istediği bireyi belirlemeli ve bireyin kendisinden ve yakın çevresinden bilgi toplamalıdır.

Hedef davranışa yönelik ölçme ve izleme süreci, müdahale öncesinde hedef başlama düzeyi verilerini toplamakla başlar. Başlama düzeyi verileri, müdahale öncesi üst üste gözleme dayalı veri toplamayı gerektirir. Bu verilerin toplanması yapılacak müdahalenin etkililiğinin değerlendirilebilmesi ve uygun ölçütün belirlenebilmesi için bir standartın sağlanmasına imkân verir. Böylece davranışı üzerinde çalışılacak bireyin var olan performansına ilişkin de bilgi sahibi olunmalıdır.

Hedef davranışa ilişkin veri toplama sistemleri; belirlenen gözlem süresi içerisinde görülen davranışın yazılı kaydının tutulduğu ve analiz edildiği anekdot kaydı raporları, davranışın sonuçlarının somut olarak gözlendiği ve kaydedildiği kalıcı ürün kayıtları ve davranışa örnek oluşturabilecek bir durumun meydana geldiği ve davranışın farklı boyutlarının kaydedildiği kayıt teknikleri olmak üzere üç farklı şekilde ele alınmaktadır.

Davranış sıklık, oran, süre, bekleme süresi, hız, şiddet ve biçim olmak üzere yapısına göre farklı şekilde gözlemlenebilir ve kaydedilebilir.

Davranışın sıklığı, bireyin davranışı belirlenen gözlem süresi içinde sergileme sayısı olarak tanımlanabilir. Örneğin, bireyin belirlenen gözlem süresi içerisinde yere kaç kez tükürdüğü sayılabilen bir davranış olduğu için davranışın sıklığı kaydedilebilir.

Davranışın oranı, bireyin belirlenen gözlem sürelerinde sergilediği davranışın sayısının veya süresinin gözlem sürelerine bölünerek davranışın oranının hesaplanması olarak tanımlanabilir. Örneğin, bireyin belirlenen gözlem süresi içerisinde yere kaç kez tükürdüğü gözlem süresine bölerek davranışın oranı kaydedilebilir.

Davranışa yönelik kayıt teknikleri, gözlemsel kayıt teknikleri, kalıcı ürün kaydı ve öğretimsel kayıt teknikleri olmak üzere üç başlık altında toplanmıştır.

Öğretimsel kayıt teknikleri uygulamacı tarafından yapılan öğretimler sırasında veri toplamak için kullanılmaktadır. Ayrık deneme kaydı ve beceri analizi kaydı öğretimsel kayıt teknikleri içerisinde yer almaktadır.

Gözlemsel kayıt tekniklerinden biri olan zaman örneklemi kaydı, hedef davranışın belirlenen her bir zaman aralığı sonunda sergilenip sergilenmediğine ilişkin veri toplamak için kullanılan yaklaşık kayıt tekniklerinden biridir.

Gözlemsel kayıt tekniklerinden biri olan olay kaydı, başlangıcı ve sonu kolaylıkla gözlenebilen, kısa bir zaman diliminde meydana gelen ve sayılabilecek hızda olan hedef davranışın belirli bir zaman dilimde kaç kez meydana geldiğini kaydetmeye izin veren kayıt kesin kayıt tekniklerinden biridir

Öğretimsel kayıt tekniklerinden ayrık deneme kaydı, uygulamacı tarafından belirlenen ön uyaranların varlığında kısa bir zamanda sergilenen, başlangıcı ve sonu kolaylıkla ayırt edilebilen tek basamaklı davranışların sergilenme sıklığına ilişkin veri toplamak için kullanılan kayıt tekniğidir.

Öğretimsel kayıt tekniklerinden beceri analizi kaydı, birden fazla tek basamaklı davranışın bir araya gelerek oluşturduğu zincirleme davranışların sergilenmesine yönelik performansın değerlendirilmesinde davranışa ilişkin veri toplamak için kullanılan kayıt tekniğidir.

Çok fırsat tekniğinde bireyin beceri analizinde yer alan basamaklara ilişkin performansını değerlendirmek için uygulamacı bireye her bir beceri basamağı için ayrı fırsat sunar ve bireyin tüm basamaklar içinden hangi basamaklara doğru tepki verip vermediğini değerlendirir.

Grafiği oluşturan ögeler içerisinde “x ekseni”, “y ekseni”, “eksen başlıkları”, “veri noktası” ve “veri çizgisi” bulunmaktadır.

Veri çizgisi, veri noktalarının bir çizgi ile birleştirilerek veri noktalarının hangi yönde ilerlediğini gösteren görsel bir çizgidir. Veri çizgisi artan yönde bir ilerleme gösteriyorsa davranışın arttığını, azalan yönde bir ilerle gösteriyorsa davranışın azaldığını veya sabit yönde bir ilerleme gösteriyorsa davranışın değişmediğini göstermektedir.

Uygulamacı davranış değiştirme süreci içinde kendinden kaynaklanan hataları göremeyebilir. Ancak sürece yabancı bir gözlemcinin dâhil olması uygulamacıdan kaynaklanan hataların tarafsız bir şekilde gözlenmesine ve sürece zamanında müdahale edilmesine yardımcı olur. Bağımsız bir gözlemcinin sürece dahil edilmesi daha güvenilir verilerin toplanmasını sağlar.

Güvenirlik, değiştirilmek istenen davranışa ilişkin sürekli toplanan verilerin yaklaşık olarak aynı nicel sonuçları vermesidir.

Gözlemciler arası güvenirlik, davranış değiştirme sürecinde iki farklı gözlemci tarafından birbirlerinden bağımsız olarak gözlenen ve kaydedilen hedef davranışın aldığı değerin, iki gözlemci arasında kararlılık göstermesi olarak tanımlanabilir.

Gözlemciler arası güvenirlik katsayısının %80 ve üzerinde olması, iki farklı gözlemcinin gözlemlerinin arasında uzlaşma olduğunu gösterir.