ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 8

Gözlem--- Bireyi ya gurup içinde ya da bireysel olarak izleyerek bireyin içinde bulunduğu ortamdaki davranışları ve özelliklileri hakkında bilgi edinmek için
kullanılan bir yöntemdir.

Bireyin yaşamındaki önemli kişilerle görüşme aracılığı ile bireyin kendisi ile görüşme gerçekleştirilemediği durumlarda bireyi tanıyan kişilere sorular
sorularak etkili pekiştireçler belirlenmektedir. Bu sorular açık uçlu sorular olabileceği gibi; önceden listelenmiş maddeler arasından kişilerin seçim yapabilmelerine fırsat veren kontrol listelerinden de oluşabilmektedir. Bu kişiler bireyin anne-babası, birincil bakıcıları, büyük anne-babası, kardeşi, akranları,
komşuları ya da öğretmenleri olabilir.

Pekiştirme tarifeleri, olumlu davranışlardan sonra pekiştirecin hangi sıklıkla ve nasıl sunulacağını açıklamak için kullanılmaktadır.

Kendini yönetme; a) kendine ön uyaran verme, b) kendine yönerge verme, c) kendini izleme/kaydetme, d) kendini değerlendirme ve e) kendini pekiştirme olmak üzere beş strateji içermektedir.

Bireyin kendisinin hedef davranışı gerçekleştirip gerçekleştirmediğini belirlemesi ve kaydetmesi kendini izleme/kaydetmedir.
Kendini kaydetme, bireyin kendi davranışlarını incelemeleri ve bu davranışları önceden belirlenen ölçütlere uygun biçimde gerçekleştirip gerçekleştirmediklerini kaydetmeleri sürecinden oluşmaktadır.

Görsel Ön Uyaranlar
• Fotoğraflar (nesne ya da olayların sırasını anlatan)
• Çizimler
• Çizelgeler
• Grafikler
• Listeler

İşitsel Ön Uyaranlar
• Zil sesi (ör. okul zili )
• Alarm (çalar saat, akıllı telefon alarmları)
• Ses kaydı (ses kayıt cihazı, kaset, cd vb.)

Dokunsal Ön Uyaranlar
• Kokusu ve dokusu olan gerçek nesneler
• Gerçek nesnelerin üç boyutlu maketleri

Kendini izleme, bireyin kendisinin hedef davranışı ya da beceriyi gerçekleştirip gerçekleştirmediğini gözlemesi ve bunu kaydetmesidir. Kendini izleme sürecinde birey, kendi davranışlarına ilişkin veri toplamaktadır. Kendini izleme stratejisinin öğretimi için bireyin bir beceri ya da davranışı yapmayı öğrenmiş olması gerekmektedir. Kendini izleme sürecinde kullanılmak üzere geliştirilen araç-gereçler ve kayıt formları bireyin yaşına, gelişim düzeyine ve yeterliklerine uygun olmalıdır.

Kendi kendine konuşma öğretimini içeren bir stratejisi kendine yönerge verme stratejisidir.

Bireyin istendik davranışı başlatmasıyla sonuçlanacak görsel, işitsel ya da dokunsal bir uyaranı kendisine sunması ise kendine ön uyaran vermedir.

Kendini değerlendirme, öğretim öncesinde ya da sonrasında hedef davranışı, ölçütü karşılar düzeyde gerçekleştirip gerçekleştirmediğini bireyin kendisinin belirlemesidir.

Kendini pekiştirme bireyin ölçütü karşılayıp karşılamadığına bağlı olarak hoşuna giden bir ödülü seçmesi ya da bir uyaranı kendine sunması olarak tanımlanmaktadır.. Diğer kendini yönetme stratejileriyle benzer şekilde
bireyin kendini pekiştirmeyi öğrenmesi, başkalarına olan bağımlılığını azaltmaktadır. Kendini pekiştirme, genellikle kendini izleme ve kendini değerlendirme stratejileri ile birlikte kullanılmaktadır.

Kendini yönetme stratejileri, engelli bireylerin başkalarına olan bağımlılıklarını azaltmada ve sorumluluk
almalarını sağlamada etkilidir. Bunun yanı sıra, kendilerine olan güven duygularının gelişmesine,
yaşam kalitelerinin artmasına ve öğrenilen beceri ya da davranışların doğal ortamlara genellemesine ve kendi yaşam sorumluluklarını almalarına da katkıda bulunmaktadır.

Kendini yönetme stratejileri, engelli bireylerin başkalarına olan bağımlılıklarını azaltmada ve sorumluluk almalarını sağlamada etkilidir. Alan yazında stratejilerin kullanımının; (a) öğretmen, bakım personeli ya da anne-baba kontrolü olmadığı zamanlarda da bireylerin uygun biçimde davranmalarını sağladığı, (b) kullanımının kolaylıkla öğrenilebildiği, (c) öğretmenin öğretim için ayıracağı süreyi artırdığı, (d) öğretim amaçlarına ulaşmada
geleneksel yöntemlere kıyasla çok daha etkili olduğu, (e) dışsal desteklere olan bağımlılıkları en aza indirerek bağımsızlık düzeyini artırdığı sonucunu ortaya koymaktadır.

Engelli bireylere kendini yönetme stratejilerinin öğretilmesi sürecinde özel eğitim sürecinde görev alan ekip üyelerinin ör. özel eğitim uzmanı, genel eğitim öğretmeni, özel eğitim öğretmeni, doktor, aile, fizik tedavi uzmanı, bakım personeli vb.dir.

Arkadaşlarının yanında kalma, onlarla sohbet etme davranışını kaydeden ve sonunda ölçüte ulaşıp ulaşmadığı konusunda kendini değerlendiren bireyin “Bugün arkadaşlarımın yanında kaldım ve onlarla sohbet
ettim, bir fincan kahve içebilirim.” diyerek bakım personelinden ödülünü talep etmesi kendini pekiştirmedir.

Olumlu pekiştirme, bir davranışın yapılma olasılığını artırmak veya sürdürmek amacıyla, o davranışı izleyecek şekilde ortama bir uyaranın eklenmesidir. Yukarıdaki örnekte bakım personelinin bireyi "aferin" diyerek pekiştirmesi dişini fırçalama davranışını sonraki zamanlarda da yapmasını sağlıyor olmasından dolayı olumlu pekiştirme için bir örnektir. Bu örnekte; sıklığının arttırılması amaçlanan düzenli olarak dişlerini fırçalama davranışında, ortama eklenen hoşa giden uyaran sayesinde davranışın ileride sergilenme olasılığı artmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Olumlu pekiştirme davranış analizinin en önemli ve en yaygın uygulanan ilkesidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bireyin içinde bulunduğu durumdan itici uyaranın kaldırılarak davranışın yapılma olasılığını artırma sürecine olumsuz pekiştirme adı verilir. Diğer bir deyişle bireyin hoşuna gitmeyen bir uyarıcının ortamdan çıkarılmasıdır. Burada televizyon izlememe cezasına son verilmesi bireyin hoşuna gitmeyen bir uyarıcının ortamdan çıkarılması anlamına gelmekte, bu yolla bireyin ödev yapma alışkanlığını artırması amaçlanmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Davranışlar dışarıdan bir bireyin ya da bir nesnenin etkisi olmaksızın kendiliğinden pekiştirme etkisi oluşturabilmektedir. Başka bir ifade ile dışarıdan bir kişi davranış ile ilgilenmeden davranışın kendiliğinden pekiştirme etkisi göstermesi durumu otomatik pekiştirme olarak ifade edilmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bu örnekte istenilen davranış ödevlerin zamanında yapılması, sunulan pekiştireç ise oyun oynamaktır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Birincil pekiştireçler bireyde fizyolojik ihtiyaçların karşılanmasını sağlayan pekiştireçlerdir.  Doğru cevap A seçeneğidir.

Bireye ilgi göstermek, olumlu motive edici sözler kullanmak, sarılmak, öpmek ve olumlu bir şekilde güdülenmesini sağlayacak tepkiler vermek sosyal pekiştireç kapsamında değerlendirilir. Doğru cevap B seçeneğidir.