ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 6

Kendini değerlendirme, öğretim öncesinde ya da sonrasında hedef davranışı, ölçütü karşılar düzeyde gerçekleştirip gerçekleştirmediğini bireyin kendisinin belirlemesidir. Öğretmenin temizlikle ilgili bu uygulaması, kendini değerlendirme stratejisinin bir örneğidir. Doğru yanıt D'dir.

Öğrenme; edinim, akıcılık, kalıcılık ve genelleme olmak üzere dört temel aşamadan oluşur. Temel/
ilk öğrenme olarak da adlandırılan edinim, bireyin daha önce sergileyemediği bir beceri ya da davranışı
belirli bir düzeyde yapabilir duruma gelmesi olarak adlandırılır. Diğer öğrenme aşamalarının ön koşulu
kabul edilen edinim gerçekleştirildikten sonra becerinin daha hızlı ve kolay yapılmasını sağlayan akıcılık,
öğretim sonrasında da sürdürülebilmesini sağlayan kalıcılık ve farklı ortam, zaman, araç gereçlerin varlığında da gerçekleştirilmesini sağlayan genelleme aşamalarına geçilir. Böylece öğrenilen beceri ya da davranışın bağımsız olarak sergilenmesi, uygun yer ve zamanda kullanılması sağlanmış olur.

Öğrenilen bir beceri ve davranışın kalıcılığının sağlanmasını yani sürdürülmesini kolaylaştıran belli başlı yöntemler bulunmaktadır Bunlar;

• Yetersizliği olan bireye işlevsel beceriler öğretmek,
• Pekiştireç tarifelerinden yararlanmak,
• Aşırı öğrenme oturumları düzenlemek,
• Doğal öncüller kullanmak,
• Doğal pekiştireçler kullanmak ve
• Sonuçları geciktirmektir.

Kendini pekiştirme, bireyin kendi performansına bağlı olarak kendi kendisine hoşa
giden bir uyaran sunması ya da hoşa giden bir uyaran almasıdır. Soruda verilen örnek, bu stratejinin kullanımına bir örnektir. Doğru yanıt D'dir.

Bir beceri ya da davranışın sergilenme olasılığını artırmak amacıyla ortama hoşa giden bir uyaran ekleme ya da ortamda var olan itici uyaranın ortadan kaldırılması durumuna pekiştirme adı verilmektedir.

Kendini pekiştirme, bireyin kendi performansına bağlı olarak kendi kendisine hoşa
giden bir uyaran sunması ya da hoşa giden bir uyaran almasıdır. Soruda verilen örnek, bu stratejiye bir örnektir. Doğru yanıt C'dir.

Kalıcılıkta karşılaşılabilecek sorunlardan biri de aşırı öğrenme/tekrar oturumları nedeniyle bireyin
beceri ya da davranışa ilişkin bıkkınlık yaşamasıdır. Buna çözüm olarak öğretilmesi hedeflenen beceri
ya da davranışın yaşamın doğal akışı içinde gerçekleşmesi uygun olan zamanlarda çalışılması önerilebilir.

Öğret ve umut et bir beceri ve davranış kazandırılırken genelleme için ayrıca plan yapılmadan, öğretilen beceri ya da davranışın kendiliğinden genellenebileceği inancına dayanan bir stratejidir. Bu stratejinin her beceri ya da davranışın genellemesine hizmet etmeyeceği unutulmamalıdır.

Yetersizliği olan bireylerin en çok zorlandıkları alanlardan biri de öğrendikleri becerileri genellemektir.
Bu nedenle edinim, akıcılık ve kalıcılık aşamalarında olduğu gibi kazandırılacak bir beceri ya da davranışın genelleme aşaması için de mutlaka bir planlama yapılmalıdır. Geneleme için planlama; ortamın analiz edilmesi, uygulamacıların seçilmesi ve ölçme sisteminin planlanması olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır.

Güvenilir bir veri kaydı için; hedeflenen beceri ya da davranışın gözlenebilir ve ölçülebilir olarak  tanımlanması gerekir. Davranışın gözlenebilir ölçülebilir olarak tanımlanması demek herkesin bu tanımdan aynı şeyi anlaması demektir. Örneğin; “Kendi giysilerini bilir” demek yerine “Sorulduğunda kendi giysilerinin hangileri olduğunu gösterir” demek daha ölçülebilir ve gözlenebilir bir ifadedir.  Ölçme sisteminin anlaşılır ve başka uygulamacılar tarafından da kolaylıkla kullanılabilir olması gerekmektedir. “Neyi ölçüyor ya da kaydediyoruz?”, “Kaydettiğimiz davranışları nasıl değerlendiriyoruz?”, “Davranış hangi yönde değişiyor ve bunun anlamı nedir?” gibi soruların cevapları basit, anlaşılır ve uygulanabilir olmalıdır.  Veri kayıt formlarının anlaşılır ve başka uygulamacılar tarafından da kolaylıkla kullanılabilir olması önemlidir. Bireyin davranışını kaydetmek için kullanacağımız tablo ya da grafiklerin kullanımları kolay olmalıdır. Basitçe “artı” ya da “eksi” koymak gibi şekillerle doldurulabilmesi ve  herkesin kolayca anlaması gerekmektedir.

Genelleme yeni kazanılmış olan bir beceri ya da davranışın daha önce öğrenilmemiş bir uyaranın varlığında da gerçekleştirilmesidir. Başka bir deyişle, bireyin öğrendiği beceri ya da davranışı öğretim koşulları dışındaki farklı kişilerle, farklı araç gereçlerle, farklı ortamlarda ve/veya farklı zamanlarda, kısacası günlük yaşamında da sergileyebilmesidir. Bu nedenle davranışın gerçekleşmesini farklı ortamlara taşımak isteyen bir personelin genelleme planlaması yapması gerekmektedir.

Örneğin, bir beceri ya da davranış başka beceri ya da davranışların öğrenilmesi için ön koşul görevi görüyorsa bu durumda bu beceri ya da davranış için ölçüt %100 olarak belirlenebilir. Bir bireyin giysilerinde bulunan düğmeleri tek başına çözebilmesi ve ilikleyebilmesi gibi beceriler için bu oran %100 olmalıdır. Çünkü düğmeli giysilerini giyebilme ve çıkartabilmeyi öğrenmesi için düğme çözme ve ilikleme becerilerini tam olarak yapabiliyor olması gerekir.

Bazen öncüllerin gerçekleşebilmesi için doğal ortamlarda da uyarlamalar yapmak gerekebilir. Örneğin, “Olumsuz bir durum yaşadığında yardım isteme” becerisinin kalıcılığını sağlamak istediğimiz bir birey düşünelim. Bunun için doğal öncülleri kullanacaksak bazı uyarlamalar yapmamız gerekebilir. Kişinin ilacını uzanamayacağı bir yere koymak ve yardım istemesi için beklemek buna örnek olarak verilebilir.

Kalıcılığın sağlanması hem uygulamacılar/bakım personeli hem de yetersizliği olan bireyler için oldukça önemlidir çünkü bazı becerilerin öğrenil­mesi ve sürdürülmesi ilerleyen zamanlarda daha zor ve karmaşık başka becerilerin öğrenilmesi için gereklidir. Daha açık bir ifadeyle karmaşık bir be­cerinin öğrenilmesi için öncelikle temel düzeydeki basit becerilerin öğrenilmesi ve kalıcılığının sağ­lanması gerekir.

İşlevsel beceriler gün­lük yaşamda kullanılma olasılığı yüksek olan ve bire­yin işine yarayan becerilerdir. İşlevsel becerilerin gün­lük yaşamda kullanılma olasılığı yüksek olduğu için birey doğal olarak çok kez pekiştirilme şansı yakalar.

Davranı­şın ardından pekiştireç vermeyi aniden kesmemiz durumunda kişi de davranışı sergilemeyi kesebilmektedir. Hem kişinin davranışı sergilemesini sürdürmek hem de pekiştireçlere olan bağımlılığı ortadan kaldırmak için sistematik bir biçimde pekiştirmeyi azaltarak sonlandırmamız gerekmekte­dir ki kişi ortada bir pekiştireç olsun ya da olmasın ihtiyaç duyulan her durumda davranışı bağımsız olarak sergiler hâle gelmelidir. Pekiştireçleri silik­leştirmediğimiz zaman pekiştireç yoksa davranış da bir süre sonra ortadan kalkacağından kalıcılık sağlanamayacaktır.

Ayakkabı giyme becerisinin kalıcı­lığını sağlamayı hedefliyorsak bu beceriyi bağlama uygun olmayan zamanlarda çalışmak yerine dışarı çıkılacağı zaman çalışmak, bireyin bıkkınlık duy­gusu yaşamasına engel olacaktır.

Edinim aşaması tamamlandıktan sonra davra­nışın öğretim koşulları dışında gündelik hayatın içerisinde ihtiyaç duyulan zamanlarda ve yerlerde de sürdürülmesi için mutlaka kalıcılık planlanma­sı yapılmalıdır.

Kalıcılık aşamasına geçmeden önce Kalıcılığı planlamadan önce dikkat edilecek noktalardan biri de davranış öncesi (ipuçları) ve davranış sonrası (dönüt) uyaranların kalıcılık aşa­masına geçmeden önce geri çekilmiş ya da silikleştirilmiş olması gerekmektedir. Davranış öncesi uyaranlar denildiğinde bireyin davranışı sergilemeye baş­laması için kendisine sunulan ipuçları kastedilmektedir.

Temel/ ilk öğrenme olarak da adlandırılan edinim, bireyin daha önce sergileyemediği bir beceri ya da davranışı belirli bir düzeyde yapabilir duruma gelmesi olarak adlandırılır.