ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 5

Kalıcılık: Öğretim bittikten sonra da bireyin performansını sürdürebilmesi olarak tanımlanır.

Öğrenilen bir beceri ve davranışın kalıcılığının sağlanmasını yani sürdürülmesini kolaylaştıran belli başlı yöntemler bulunmaktadır. Bunlar;

Bir beceri ya da davranışın sergilenme olasılığını artırmak amacıyla ortama hoşa giden bir uyaran ekleme ya da ortamda var olan itici uyaranın ortadan kaldırılması durumuna pekiştirme adı verilmektedir.

Bir çocuk uygun bir davranış yaptıktan sonra çocuğa “Bravo! Çok güzel” gibi sözcükler söylemek ya da “bir parça çikolata” vermek, ortama hoşa giden bir uyaran eklemeye örnek olarak verilebilir.

Öncül, davranış öncesinde davranışın gerçekleştirilmesini kolaylaştıran (ipucu, yönerge gibi) uyaranlardır. Başka bir deyişle bir şey gördüğümüzde, bir durum ya da ihtiyaç ortaya çıktığında buna yönelik olarak harekete geçip davranışı sergilememiz gerekir.

Kalıcılığı planlamadan önce dikkat edilecek noktalardan biri de davranış öncesi (ipuçları) ve davranış sonrası (dönüt) uyaranların kalıcılık aşamasına geçmeden önce geri çekilmiş ya da silikleştirilmiş olması gerekmektedir.

Uyaran önceki bölümlerde de söz edildiği gibi davranışın gerçekleşmesini sağlayan öncül olarak tanımlanır. Uyaran karşısında sergilenen davranışa ise tepki denir.

Akran Aracılı Öğretim: Akran aracılı öğretim yetersizliği olan bireylerle aynı yaşta ya da yaşça büyük, iletişim ve sosyal becerileri güçlü, liderlik özelliğine sahip akranlarının beceri ya da davranışların öğretiminde ve genellemesinde uygulamacılara göre daha esnek biçimde öğretim sunması olarak tanımlanabilir.

Benzetim Ortamı Yaratma: Bir beceri ya da davranışın öğretiminde doğal uyaranlar oldukça önemlidir. Doğal uyaranların kullanılması ise doğal ortamlarda öğretim yapmak ile mümkün olabilir. Ancak beceri ya da davranışı doğal ortamında öğretmek her zaman mümkün olmayabilir. Bu durumda benzetim ortamı yaratmak akıllıca olacaktır. Öğretim ortamına mümkün olduğunca benzeyen ortamı benzetim ortamı olarak tanımlayabiliriz.

Ortamda Uyarlamalar Yapmak

Genellemeyi kolaylaştırmak için beceri ya da davranışın gerçekleştirildiği öğretim ortamlarında düzenleme ve uyarlamalar yapmamız gerekir. Or­tamda uyarlama dört biçimde yapılabilir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır:

(a) Beceri ya da davranışı doğal ortamında gerçek­leştirmek: Öğretilen beceri ya da davranışı yapılan­dırılmış bir öğretim ortamı yerine günlük yaşamda sergileneceği ortamda öğretmektir. Örneğin, bireye çamaşır katlamayı öğretirken bir çamaşırı masa ba­şında katlamayı öğretmek yerine bireyin gardıro­bunun yanında ya da ütü yapılan ortamda çamaşır katlama becerisini çalışmak gerekir. Doğal ortam­da gerçekleştirilen bu çalışma yıkanan ve ütülenen çamaşırlarımızdan bazılarını katlamayı aynı zamanda öğretimi yapılmayan diğer çamaşır­ların katlanması becerisi için genellemede yardımcı olacaktır.

Yetersizliği olan bireylerin en çok zorlandıkla­rı alanlardan biri de öğrendikleri becerileri genel­lemektir. Bu nedenle edinim, akıcılık ve kalıcılık aşamalarında olduğu gibi kazandırılacak bir beceri ya da davranışın genelleme aşaması için de mutlaka bir planlama yapılmalıdır.

Uyuşmayan davranışın ayrımlı pekiştirilmesi, uygun olmayan davranıştan sonra pekiştirecin geri çekilmesi ve uygun olmayan davranışla aynı anda yapılamayacak uygun davranıştan sonra pekiştireci sunulmasıdır.

Bir çocuğun dişlerini fırçalaması uygun bir davranıştır. Ancak dişlerini fırçalama fazla  olduğunda uygun olmayan bir davranış hâline gelir.
Böyle bir durumda davranışın oluşum sıklığını uygun bir düzeye indirmek için düşük oranda yapılan davranışın ayrımlı pekiştirilmesi kullanılır.

Uygun olmayan davranışların azaltılmasında
ya da ortadan kaldırılmasında
kullanılabilecek en ılımlı teknikler pekiştirmeye
dayalı tekniklerdir.

Serbest/esnek öğretimi bir örnekle açıklayacak olursak, tansiyon ölçme becerisi öğretilirken bir tansiyon aletine uygun olarak öğretmek yerine birden fazla tansi­yon aletini kullanabilecek şekilde öğretim yapılır. Bireyin sol koluna tansiyon ölçme bandını tak­ması, kolunu hareket ettirmeden kalp hizasında tutması ve tansiyon aletinin çalıştırması öğretilir. Böylece bireye tansiyon ölçmeye ilişkin en genel basamaklar öğretildiği için bireyin farklı aletler kullanarak tansiyonunu ölçmeyi genelleyebileceği düşünülür. Serbest/esnek öğretim öğretilen beceri ya da davranışların çok ve farklı ortamlara genel­lenmesi gerektiğinde ortaya çıkar.

Mola sandalyesi, uygun olmayan
davranış sergilenmesinin ardından odadan ya da
etkinlik alanından ayırmadan bireyin o ortamda
oturtulmasıdır.

Uyuşmayan davranışın ayrımlı pekiştirilmesi (UDAP), uygun olmayan davranıştan sonra pekiştirecin geri çekilmesi ve uygun olmayan davranışla aynı anda yapılamayacak uygun davranıştan sonra pekiştirecin sunulmasıdır.

Olumlu aşırı düzeltme uygun olmayan davranıştan sonra davranışın uygun biçiminin birden fazla sayıda tekrarlatılması biçiminde uygulanır.

Öncüllere dayalı uygulamalar, uygun olmayan davranışların ortaya çıkma olasılığını en aza indirmek ya da
ortadan kaldırmak üzere, davranışlar ortaya çıkmadan önce davranışın ortaya çıkmasına neden olan olayları
değiştirmek ya da çevreyi, çevresel olayları ve öncülleri düzenlemek biçiminde kullanılan uygulamalardır.

Birinci tip cezada davranışın arkasından olumsuz uyarıcı doğrudan doğruya verilir. Bireyin yaptığı bir davranış  azarlanması buna örnektir.