ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 16

Pekiştirme, olumlu, olumsuz ve otomatik pekiştirme olmak üzere üç biçimde sınıflandırılır. Bu nedenle III. ifade yanlış ve ilk iki ifade doğrudur.

Uygun olmayan davranışların azaltılmasında/ortadan kaldırılmasında ya da uygun olan davranışların arttırılmasında genellikle ikincil pekiştireçler kullanılır.

Bu pekiştireçlerde bireylerin hoşuna gidecek etkinlikler uyaran olarak kullanılmalıdır. Örneğin, bireye herhangi bir davranışı yerine getirmesi hâlinde parka gidileceği ya da bilgisayar oynamasına izin verileceği söylenebilir. Birey bu şekilde olumlu güdülenecek ve davranışı yerine getirecektir.

Denemeye dayalı değerlendirme çeşitlerinden Tek Uyaran Sunumu (single stimulus): Bireye farklı duyulara hitap eden uyaranların rastgele bir sırayla sunulması ve bireyin uyaranlara verdiği tepkilerin kaydedilmesidir. Değerlendirme sonunda uyaranlar çok tercih edilenden az tercih edilene doğru sıralanabilmektedir. Bireyin en fazla kabul ettiği, en sık tercih ettiği ya da en uzun süre ilgilendiği uyaranlar etkili pekiştireç olarak belirlenir

Birey sevdiği işleri yaparken pekiştirilmemelidir. Bireyin yapmaktan zevk aldığı ve alışkanlık hâline getirdiği olumlu davranışlar için pekiştireç verilmemelidir.

Yapılan her doğru davranışın pekiştirilmesine sürekli pekiştirme denir. Bu pekiştirme tarifesi, yeni davranışların kazanılmasında ve doğru biçimde sergilenmesinde önemlidir. Örneğin, tuvalet eğitimi verilen bir bireye annesi ya da uygulamacı tarafından her tuvaletini haber vermesinde şeker verilmesi sürekli pekiştirmeye örnek olarak verilebilir.

Sürekli pekiştirmenin en önemli özelliği, öğrenme sürecini hızlandırır ve bireye öğretilmek istenen davranışı bireyin daha çabuk öğrenmesini sağlar ancak kesildiğinde ise davranış gerçekleşmeyebilir. Böyle bir duruma neden olmamak için pekiştirilen davranış kazanıldıktan sonra, pekiştirecin yavaş yavaş geri çekilmesi sağlanmalıdır.

Sabit Oranlı Pekiştirme Tarifesi : Belli bir davranıştan sonra pekiştirmenin yapılmasıdır. Pekiştiricilerin verilmesi, planlanmış belli sayıda davranış gösterilmesine bağlıdır. Örneğin, bir bireyin günde üç kez dişini fırçaladıktan sonra istediği bir etkinliği yapması gibi. Burada üzerinde durulması gereken nokta davranışın gerçekleşme sayısıdır.

Sembol pekiştirme, tek başına sunulduğunda herhangi bir değeri olmayan, ancak başka pekiştireçlerle değiştirilerek kullanıldığında anlam kazanan bir süreçtir. Diğer pekiştireçlerin istenilen etkiyi göstermediği durumlarda sistemli ve tutarlı bir biçimde uygulanan sembol pekiştireçler bireyin motivasyonunu artırmakta, istendik davranışların sürekliliğini ve kalıcılığını sağlamaktadır.

Davranışın tanımından sonra süreçte yer alacak olan semboller seçilmelidir. Semboller, kendi başına anlamı ve pekiştirici etkisi olmayan ancak istenilen şeyleri elde etmek için biriktirilebilen ve istenilen bir pekiştireçle değiş-tokuş edilebilen marka, bilet, pul, jeton, gülen yüz yıldız gibi uyaranlardır. Süreçte yer alacak olan semboller güvenli olmalı ve bireye zarar vermemelidir. Semboller dayanıklı olmalı ve uzun süreli biçimde biriktirilebilmeli, taşınabilmeli ve saklanabilmelidir. Semboller birey tarafından kolayca erişilebilir ya da dışarıdan temin edilebilir olmamalıdır. Semboller birey tarafından arzu edilmiyor olmalıdır çünkü bireyin arzu ettiği ve sahip olmaktan keyif aldığı semboller dönüştürmeyi zorlaştıracağından sistemi olumsuz biçimde etkileyecektir.

Öncüllere dayalı uygulamalar şöyledir:

"Uygun olmayan davranışların azaltılması için uygun davranışların artırılması ya da sürdürülmesi sürecidir" şeklinde tanımlanan kavram ayrımlı pekiştirmedir.

Uygun olmayan davranışın ayrımlı pekiştirilmesi, pekiştirmeye dayalı uygulamalardan biri değildir.

Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranışa ilişkin pekiştirmenin geri çekilmesi yoluyla uygun olmayan davranışın yoğunluğunun ve/veya sıklığının azaltılması sürecidir.

Uygun olmayan davranışların azaltılması ve/veya ortadan kaldırılması sürecinde sönme uygulandığında, birey yetişkinin ya da çevresindekilerin dikkatini elde etmek için davranışının sıklığını ve yoğunluğunu arttırır. Bu durum sönme patlaması olarak adlandırılır.

Birinci tip cezada davranışın arkasından olumsuz uyarıcı doğrudan doğruya verilir. Bireyin yaptığı bir davranış nedeniyle dövülmesi, azarlanması. İkinci tür cezada ise ortamda bulunan olumlu bir uyarıcı ortamdan çekilerek, birey için olumsuz bir durum yaratılır.

Cezaya dayalı teknikler şunlardır:

Tepkinin bedeli, uygun olmayan davranışı izleyen biçimde, bireyin daha önce elde ettiği belli sayıda yıldız, gülen yüz, para gibi sembollerin sistematik olarak geri alınmasıdır.

Bireyi çevresinden ayırmayı gerektirmeyen mola; (a) belirli bir pekiştirecin geri çekilmesi, (b) planlanmış görmezden gelme, (c) mola sandalyesi, (d) koşullu gözlem ve (e) mola kurdelesi olmak üzere beş biçimde sınıflandırılabilir.

Koşullu egzersiz, uygun olmayan davranışın ortaya çıkmasının ardından bireye davranış ile ilgili olmayan koşma, oturup kalkma, ya da kol egzersizi yapma gibi hareketlerin yaptırılmasıdır.