ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 12

Tepkiyi durdurma, uygun olmayan davranışın engellenerek yarıda kesilmesi ve bireyin daha uygun bir davranışa yönlendirilerek bu davranışın pekiştirilmesi şeklinde uygulanır. Aşırı düzeltme, bireyin uygun olmayan davranışı sergilemesinin ardından davranışın çevresel etkilerinin aşırı düzeltilmesi ya da davranışın görüldüğü ortamda doğru şeklinin aşırı sergiletilmesidir. İtici uyaran sunma, bireyin istenmeyen davranış sergileme­sinin hemen ardından uygun olmayan davranışın azaltılması ya da ortadan kaldırılması amacı ile itici uyaran sunulmasıdır. Tepkinin bedeli, uygun olmayan davranışı izleyen biçimde, bireyin daha önce elde ettiği belli sayıda yıldız, gülen yüz, para gibi sembollerin sis­tematik olarak geri alınmasıdır. Azarlama ise, uygun olmayan davranışın ardından bireye sözel ya da sözel olmayan bir şekilde uyarıda bulunmak biçiminde gerçekleşir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Mola sandalyesi, uygun olmayan davranış sergilenmesinin ardından odadan ya da etkinlik alanından ayırmadan bireyin o ortamda oturtulmasıdır. Bireyin mola süresince ortamda kalarak uygun davranışları gözlemlemesi hedeflenir ve böylece birey davranışın uygun biçimini öğrenmiş olur. Doğru yanıt B seçeneğidir.

“Duygu, trafik lambalarında yeşil ışık yandığını gördüğünde, yeşil ışık sönmeden önceki 20 saniyelik sürede karşıdan karşıya geçer” örneğindeki davranışsal amaçta, bireyin edindiği bir davranışı olağan hızında ve doğru bir şekilde sergilemeyi öğrenmesi amaçlanmaktadır. Dolayısıyla bu davranışsal amaç öğrenmenin akıcılık aşamasına yönelik yazılmış bir amaçtır ve doğru yanıt B seçeneğidir.

Kendine ön uyaran verme, bireyin istendik davranışı başlatmasıyla sonuçlanacak görsel, işitsel ya da dokunsal bir uyaranı kendisine sunmasıdır. Görsel ön uyaranlar; fotoğraflar, çizimler, çizelgeler, grafikler ve listelerdir. İşitsel ön uyaranlar; zil sesi, alarm ve ses kaydıdır. Dokunsal ön uyaranlar ise; kokusu ve dokusu olan gerçek nesneler ve gerçek nesnelerin üç boyutlu maketleridir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Kendine yönerge verme evde, okulda ve diğer sosyal ortamlarda çok farklı beceri / davranışların öğretiminde kolaylıkla kullanılabilmekte­dir. Ayrıca; etkinlikleri gerçekleştirmek için bireyin yanında ek araç gereç taşımasını gerektirmemesi, öğrenildikten sonra kolaylıkla ve başkalarını rahat­sız etmeden kullanılabilir olması, öğretimi yapılan ifadelerin aynı zamanda kendini pekiştirme ifade­leri içermesi ve bireyin başkalarına bağımlı olma­dan kendisini sözel olarak ve anında pekiştirmeyi öğrenmesi de kendine yönerge vermenin yararları arasında sayılmaktadır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Kendini izleme sürecinde birey, kendi davranışlarına ilişkin veri toplamaktadır ve bu stratejinin öğretimi için bireyin bir beceri ya da davranışı yapmayı öğrenmiş olması gerekmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Kendine yönerge verme, bireye kendi sözel davranışlarını kullanmak ya da kendi performan­sına rehberlik etmek için kendi kendine konuşma öğretimini içeren bir stratejidir. Örnek olayda Selin karşılaştığı sorun karşısında çözüm için kendine yönerge vermiştir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Kendini izleme, bireyin kendisinin hedef davranışı ya da beceriyi gerçekleştirip gerçekleştirmediğini gözlemesi ve bunu kaydetmesidir. Kendini izleme sürecinde kullanılmak üzere geliştirilen araç-gereçler ve kayıt formları bireyin yaşına, gelişim düzeyine ve yeterliklerine uygun olmalıdır. Örneğin, yetişkin ve okuma yazmayı bilen bir bireyin yardım isteme davranışının artırılmasına yönelik olarak gerçekleştirilen kendini izleme uygulamasında öğrenciden form üzerinde davranışının sayısını işaretlemesi beklenirken, okuma yazmayı henüz öğrenmemiş ve yaşça daha küçük bir çocuğun tuvaletten sonra ellerini yıkama becerisinde kendini izlemesi için her ellerini yıkadıktan sonra kayıt formunda ilgili alana gülen yüz çıkartması yapıştırması istenebilir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Kendini değerlendirme sırasında derecelemeli ölçü araçları, kontrol listeleri ya da grafikler kullanılabilir. Dereceleme ölçekleri bir davranışın ne kadar kaliteli yapıldığını gösteren ölçme araçlarıdır. Bu ölçekler bazı kaynaklarda likert tipi ölçme aracı olarak da adlandırılmaktadır. Kontrol listelerinden daha duyarlı olan bu ölçekler davranışın gösterilme veya gösterilmeme düzeylerini belirtir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Kendini pekiştirme bireyin ölçütü karşılayıp karşılamadığına bağlı olarak hoşuna giden bir ödü­lü seçmesi ya da bir uyaranı kendine sunması ola­rak tanımlanmaktadır. Diğer kendini yönetme stratejileriyle benzer şekil­de bireyin kendini pekiştirmeyi öğrenmesi, başka­larına olan bağımlılığını azaltmaktadır. Kendini pekiştirme, genellikle kendini izleme ve kendini değerlendirme stratejileri ile birlikte kullanılmaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Kendine ön uyaran verme, bireyin istendik davranışı başlatmasıyla sonuçlanacak görsel, işitsel ya da dokunsal bir uyaranı kendisine sunmasıdır. Görsel ön uyaranlar; fotoğraflar, çizimler, çizelgeler, grafikler ve listelerdir. İşitsel ön uyaranlar; zil sesi, alarm ve ses kaydıdır. Dokunsal ön uyaranlar ise; kokusu ve dokusu olan gerçek nesneler ve gerçek nesnelerin üç boyutlu maketleridir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Kendini değerlendirme sırasında derecelemeli ölçü araçları, kontrol listeleri ya da grafikler kullanılabilir. Kontrol listeleri; genel olarak gözlenen bir davranışın ya da becerinin basamaklarını “yapıldı”, “yapılmadı” ya da “var”, “yok” şeklinde işaretlenmesi ile kullanılmaktadır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Bireyin öğretim öncesinde ya da sonrasında hedef davranışı, ölçütü karşılar düzeyde gerçekleştirip ger­çekleştirmediğini kendisinin belirlemesi kendini değerlendirme olarak isimlendirilmektedir. Kendini de­ğerlendirme sürecinde öğrencinin, kendini izleme sırasında topladığı verileri incelemesi ve performansını davranış için belirlenen ölçütü dikkate alarak yorumlaması beklenir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Öğrenme; edinim, akıcılık, kalıcılık ve genelleme olmak üzere dört temel aşamadan oluşur. Temel öğrenme olarak da adlandırılan edinim, bireyin daha önce sergileyemediği bir beceri ya da davranışı belirli bir düzeyde yapabilir duruma gelmesi olarak adlandırılır. Diğer öğrenme aşamalarının ön koşulu kabul edilen edinim gerçekleştirildikten sonra bece­rinin daha hızlı ve kolay yapılmasını sağlayan akıcılık, öğretim sonrasında da sürdürülebilmesini sağlayan kalıcılık ve farklı ortam, zaman, araç gereçlerin varlığında da gerçekleştirilmesini sağlayan genelle­me aşamalarına geçilir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Kalıcılığın sağlanması hem uygulamacılar/ba­kım personeli hem de yetersizliği olan bireyler için oldukça önemlidir çünkü bazı becerilerin öğrenil­mesi ve sürdürülmesi ilerleyen zamanlarda daha zor ve karmaşık başka becerilerin öğrenilmesi için gereklidir. Kalıcılık genelleme için bir ön koşul değildir ancak genellemeyi önemli ölçüde kolaylaştırır. Kalıcılığı önemli yapan bir diğer etmen de öğretimin verimliliğini artırmasıdır. Kalıcılık sağlanırsa uygulamacı/bakım personeli bakıma gereksinimi olan engelli bireye daha önceden öğretmiş olduğu beceri ve davranışlara geri dönmek yerine yeni beceri ve davranışların öğretilmesine zaman ayırabilecektir. Son olarak öğrenilen becerilerin kalıcılığı sağlandığında doğal ortamlarda (becerinin gerçekten sergilenmesi gereken yer ve zamanlarda) sergilenme ve başkalarından olumlu tepkiler alma olasılığı artar. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Pekiştireçleri silikleştirme: beceri ya da davranışın edinimi sırasında kullanılan pekiştireçlerin süre, sıklık ya da yoğunluğunun zamanla ve sistematik bir şekilde azaltılması olarak tanımlanabilir. Hem kişinin davranışı sergilemesini sürdürmek hem de pekiştireçlere olan bağımlılığı ortadan kaldırmak için sistematik bir biçimde pekiştirmeyi azaltarak sonlandırmamız gerekmektedir ki kişi ortada bir pekiştireç olsun ya da olmasın ihtiyaç duyulan her durumda davranışı bağımsız olarak sergiler hâle gelmelidir. Pekiştireçleri silikleştirmediğimiz zaman pekiştireç yoksa davranış da bir süre sonra ortadan kalkacağından kalıcılık sağlanamayacaktır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Tepki genellemesi, değiştirilmek istenen hedef davranışla ilişkili olan ve henüz öğretilmemiş olan davranışların sergilenmesi olarak tanımlanmaktadır. Daha açık bir ifadeyle bireyin öğrendiği beceri ya da davranışlara benzer başka beceri ve davranışları da öğretilmeden genelleyerek sergilemeye başlaması şeklinde açıklanabilir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Öğrenilen bir beceri ve davranışın kalıcılığının sağlanmasını yani sürdürülmesini kolaylaştıran belli başlı yöntemler bulunmaktadır. Bunlar; yetersizliği olan bireye işlevsel beceriler öğretmek, pekiştireç tarifelerinden yararlanmak, aşırı öğrenme oturumları düzenlemek, doğal öncüller kullanmak, doğal pekiştireçler kullanmak, dağınık denemelerle öğretim sunmak ve sonuçları geciktirmektir. Genelleme kalıcılığı sağlayan yöntemlerden biri değildir, tam tersi kalıcılık genellemeyi önemli ölçüde kolaylaştırır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Öğrenme; edinim, akıcılık, kalıcılık ve genelleme olmak üzere dört temel aşamadan oluşur. Temel öğrenme olarak da adlandırılan edinim, bireyin daha önce sergileyemediği bir beceri ya da davranışı belirli bir düzeyde yapabilir duruma gelmesi olarak adlandırılır. Diğer öğrenme aşamalarının ön koşulu kabul edilen edinim gerçekleştirildikten sonra bece­rinin daha hızlı ve kolay yapılmasını sağlayan akıcılık, öğretim sonrasında da sürdürülebilmesini sağlayan kalıcılık ve farklı ortam, zaman, araç gereçlerin varlığında da gerçekleştirilmesini sağlayan genelle­me aşamalarına geçilir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Uyaran genellemesi, öğretilmesi hedeflenen beceri ya da davranışın öğretimin gerçekleştiği ortam ya da kullanılan uyaranların dışındaki ortamlarda da ortaya çıkmasıdır. Söz konusu örnekte Sezen bakım personelinden acıktığında elini karnına koyarak acıktığını anlatmayı öğrenmiştir. Bu davranışı bakım personeli dışındaki kişilere de göstermesi -ki bu örnekte annesine göstermiştir- uyaran genellemesi olarak adlandırılır. Doğru yanıt D seçeneğidir.