ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 11

Yetersizliği olan bireylerin en çok zorlandıkları alanlardan birisi de öğrendiklerini genelleyebilmeleridir. Genelleme için planlama yapmanın yanı sıra destekleyici stratejiler kullanmak da genellemenin sağlanmasını kolaylaştıracaktır. Genellemeyi destekleyici stratejiler öğret ve umut et, yeterli sayıda ve farklı örnekle öğretim yapma, çoklu örnekler kullanma, serbest/esnek öğretim, akran aracılı öğretim, doğal ortamlarda öğretim, benzetim ortamı yaratma, doğal pekiştireçler kullanma, tahmin edilemez pekiştirme sunma ve genellemeyi öğretme şeklinde sıralanabilir. Doğal öncüller kullanmak kalıcılığı kolaylaştıran etmenlerden biridir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Günlük yaşamda sergilediğimiz beceri ya da davranışların pek çok farklı ortamda sergilendiği düşünüldüğünde, öğretim sırasında ortamı çeşitlendirmek genellemenin kolaylaşmasına katkı sağlayacaktır. Örneğin, bakım desteği alan çocukları meyve-sebze alışverişi için bir gün manava, bir gün büyük bir marketin manav reyonuna, bir başka gün de semt pazarına götürmek ve orada alışveriş yapmayı öğretmek genellemeye katkı sağlayacaktır. Söz konusu örnekte bakım personeli Ali’yi farklı ortamlara götürerek öğretim yapmıştır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Öğrenme; edinim, akıcılık, kalıcılık ve genelleme olmak üzere dört temel aşamadan oluşur. Temel öğrenme olarak da adlandırılan edinim, bireyin daha önce sergileyemediği bir beceri ya da davranışı belirli bir düzeyde yapabilir duruma gelmesi olarak adlandırılır. Diğer öğrenme aşamalarının ön koşulu kabul edilen edinim gerçekleştirildikten sonra bece­rinin daha hızlı ve kolay yapılmasını sağlayan akıcılık, öğretim sonrasında da sürdürülebilmesini sağlayan kalıcılık ve farklı ortam, zaman, araç gereçlerin varlığında da gerçekleştirilmesini sağlayan genelle­me aşamalarına geçilir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

İstendik davranışın bir ya da bir kaç kez tekrarlanması o davranışın kazanıldığı anlamına gelmez. Davranış kalıcı hale gelene kadar tekrar edilmeli ve izlenilmelidir. B, C, D, ve E seçenekleri de istendik davranışın kazandırılmasında yapılması gerekenleri ifade etmektedir. Bu yüzden doğru cevap A'dır.

Davranışta belirli bir doğru tepki olasılığını güçlendiren ve artıran sürece "Pekiştirme" adı verilmektedir. Davranışın gerçekleştirilmesinin hemen ardından, ortama hoşa giden bir uyaranın eklenmesi ya da ortamdan hoşa gitmeyen-itici bir uyaranın çekilmesi yoluyla o davranışın ileride gerçekleşme olasılığının ya da sıklığının arttırılması sürecidir. Bu nedenle Doğru cevap B'dir. Diğer seçenekler birer süreç değildir.

Pekiştirme; Olumlu Pekiştirme, Olumsuz Pekiştirme ve Otomatik Pekiştirme olmak üzere üç şekilde sınıflandırılmaktadır. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Olumlu pekiştirme, bir davranışın yapılma olasılığını artırmak veya sürdürmek amacıyla, o davranışı izleyecek şekilde ortama bir uyaranın eklenmesidir. Doğru cevap D Seçeneğidir. A,B ve C seçenekleri olumsuz ve otomatik pekiştirme ile ilgili doğrulardır. E seçeneğindeki "davranış analizinin en az uygulanan ilkesidir" ifadesi yanlıştır çünkü olumlu pekiştirme davranış analizinin en sık uygulanan ilkesidir. Dolayısıyla doğru seçenek D'dir.

Bireyin içinde bulunduğu durumdan itici uyaranın kaldırılarak davranışın yapılma olasılığını artırma sürecine olumsuz pekiştirme adı verilir. Diğer bir deyişle bireyin hoşuna gitmeyen bir uyarıcının ortamdan çıkarılmasıdır. 

Olumsuz pekiştirme ile ceza genellikle karıştırılmaktadır. Bu iki süreç birbirinden tamamen farklıdır. Cezada davranışın sıklığı azalırken, olumsuz pekiştireçlerde davranışın sıklığını arttırma vardır. D seçeneğindeki "sosyal olmayan davranışlar" ise otomatik pekiştirme yoluyla devam eden davranışlardır. Bu nedenle doğru seçenek C'dir.

Pekiştireçler, Birincil ve İkincil pekiştireçler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Bu nedenle doğru seçenek A'dır.

Birincil pekiştireçler bireyde fizyolojik ihtiyaçların karşılanmasını sağlayan pekiştireçlerdir ve fizyolojik ihtiyaçlarla ilişkili olması nedeniyle öğrenme yolu ile bireyin hayatında değildir. A, B, C, ve D seçenekleri ikincil pekiştireçlerdir. Bu nedenle doğru seçenek E'dir.

Doğru cevap D'dir. Birey sevdiği işleri yaparken pekiştirilmemelidir. Bireyin yapmaktan zevk aldığı ve alışkanlık hâline getirdiği olumlu davranışlar için pekiştireç verilmemelidir.

Çift Uyaran Sunumu, bireye iki farklı uyaranın eş zamanlı olarak sunulması ve bunun sonucunda bireyin uyaranlardan birini seçmesidir. Çift uyaran sunumunda, öncelikle birey için etkili olabileceği düşünülen uyaranlar belirlenir, daha sonra bu uyaranlar arasından ikişer uyaran eşlenerek çiftler oluşturulur. Oluşturulan bu çiftler deneme sırasında bireye sunulur ve bireyin seçtiği uyaran önceden hazırlanmış olan kayıt formuna kaydedilir. Bu nedenle Doğru cevap C'dir.

Belli bir davranıştan sonra pekiştirmenin yapılmasıdır. Pekiştiricilerin verilmesi, planlanmış belli sayıda davranış gösterilmesine bağlıdır. Örneğin, bir bireyin günde üç kez dişini fırçaladıktan sonra istediği bir etkinliği yapması gibi.
Soruda da bireyin sergilediği 4 doğru davranıştan sonra kendisine pekiştireç sunulmasına karar verilmişse bu Sabit Oranlı Pekiştirme Tarifesi'dir. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Pekiştirme, davranışın arkasından gelen ve davranışın sıklığını, olma olasılığını artıran bir olaydır. Davranışın ardından gelen doğru bir pekiştirme, davranışın sürmesine hizmet eder. Bir diğer ifadeyle, pekiştirme, hoşa giden bir uyarıcının ortama sokulması veya hoşa gitmeyen bir uyarıcının ortamdan çıkartılması işlemidir. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Pekiştirme, olumlu, olumsuz ve otomatik pekiştirme olmak üzere üç biçimde sınıflandırılır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Bireyin içinde bulunduğu durumdan itici uyaranın kaldırılarak davranışın yapılma olasılığını artırma sürecine olumsuz pekiştirme adı verilir. Diğer bir deyişle bireyin hoşuna gitmeyen bir uyarıcının ortamdan çıkarılmasıdır. 

Olumsuz pekiştireçle ilgili olarak B, C, D, ve E seçeneklerindeki  ifadelerin tersi bir durum söz konusudur. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Otomatik pekiştirme aracılığı ile ortaya çıkan davranışlar sosyal ortamlardan bağımsız bir şekilde ortaya çıkmaktadır; çünkü davranışın işlevine bireyin kendisi dışında başka bir bireyin dâhil olması söz konusu değildir. Bireyin tırnaklarını kesmesi ya da yemeğini tatlandırmak için yemeğine tuz koyması otomatik pekiştirmeye örnek olarak verilebilir. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

E seçeneği dışındaki seçenekler ikincil pekiştireçlerdir. Birincil pekiştireçler bireyde fizyolojik ihtiyaçların karşılanmasını sağlayan pekiştireçlerdir ve fizyolojik ihtiyaçlarla ilişkili olması nedeniyle öğrenme yolu ile bireyin hayatında değildir. Yiyecek ve içecekler, bireylere davranış kazandırmada ve olumsuz davranışlarını azaltmada oldukça etkili birincil pekiştireçlerdir. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

D seçeneğindeki "yiyecek" birincil türde bir pekiştireçtir. Birincil pekiştireçler zaman içinde pekiştireç olma özelliğini kaybetmezler. Örneğin; aç kalmış bir insan için ekmek her zaman bir pekiştireç olma özelliği taşır. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Otizmli bireylerde ve zihin yetersizliği olan bireylerde sosyal ve etkinlik pekiştireçleri pek işe yaramaz. Bu yüzden nesnel pekiştireçler kullanmak gerekir. Çocuğun hoşuna gidecek kıyafetler, kitaplar, resimler, oyuncaklar ve diğer nesneler pekiştireç olarak kullanılabilir. Bu nedenle doğru cevap C'dir.