ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 10

Sembol pekiştireçler tek başına değeri olmayan ancak diğer pekiştireçler ile birlikte kullanıldığında anlam kazanan pekiştireçlerdir. Burada, bireye yıldız, kart, jeton gibi araçlar verilir ve bu araçlardan belli miktarda topladığında karşılığında birincil, sosyal ya da etkinlik pekiştireçlerinden biri verilir. Örneğin, on jeton toplayan bir çocuğa parka gitme hakkı verildiği varsayılırsa, birey parka gidip vakit geçirmek için belirli davranışları yerine getirecektir. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

D seçeneği dışındaki seçenekler doğrudur. 

Yiyecek ve içecek gibi birincil pekiştireçler, hedef davranış öğretimi sırasında az aralıklarla ve azar azar verilmeli ki birey için doygunluk hissi oluşmasın ve pekiştireç etkililiğini kaybetmesin. Bu nedenle pekiştireçler küçük miktarlarda sunulmalıdır. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Soruda tanımı yapılan pekiştirme tarifesi "sürekli pekiştirme tarifesidir". Diğer seçenekler ise aralıklı pekiştirme tarifeleridir. 

Sürekli pekiştirme yeni beceri ve kavramların öğretilmesinde etkilidir ancak bireyin pekiştirece doyması sürekli pekiştirmenin sınılılılığıdır. Bunu önlemek için pekiştireç çok küçük parçalara bölünmelidir. Sürekli pekiştirme tarifesi dikkatli bir şekilde planlanmalı ve kullanılmalı, ayrıca hedef davranış tutarlı şekilde sergilenmeye başladığında, sürekli pekiştirme silikleştirilerek yerini aralıklı pekiştirme tarifelerine bırakmalıdır.

Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Temel / ilk öğrenme olarak da adlandırılan edinim, bireyin daha önce sergileyemediği bir beceri ya da davranışı belirli bir düzeyde yapabilir duruma gelmesi olarak adlandırılır. Diğer öğrenme aşamalarının ön koşulu kabul edilen edinim gerçekleştirildikten sonra becerinin daha hızlı ve kolay yapılmasını sağlayan akıcılık, öğretim sonrasında da sürdürülebilmesini sağlayan kalıcılık ve farklı ortam, zaman, araç gereçlerin varlığında da gerçekleştirilmesini sağlayan genelleme aşamalarına geçilir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Kalıcılık, en genel tanımıyla öğretim gerçekleştikten sonra da bireyin performansını devam ettirebilmesidir. Başka bir deyişle bireyin öğretim koşulları (ipucu, pekiştirme vb.) olmadan da öğrendiklerini sergileyebilmesidir. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Kalıcılık; genelleme için bir ön koşul değildir ancak genellemeyi önemli ölçüde kolaylaştırır. Örneğin, kaşık/çatal kullanmayı kalıcı olarak öğrenen birey farklı özelliklerdeki (daha büyük/daha kalın vb.) çatal/kaşığı kullanmayı da daha rahat ve hızlı bir biçimde öğrenebilecektir. E seçeneğindeki "pekiştirme" ise öğrenmenin bir aşaması değildir. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Doğal pekiştireç, beceri ya da davranışın sergilenmesinin hemen ardından ortaya çıkan sonucun pekiştireç görevi görmesidir. Örneğin, fizyoterapistinin verdiği hareketleri yapan bir birey için ağrıların azalması doğal bir pekiştireçtir. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Bir beceri ya da davranışın sergilenme olasılığını artırmak amacıyla ortama hoşa giden bir uyaran ekleme ya da ortamda var olan itici uyaranın ortadan kaldırılması durumuna pekiştirme adı verilmektedir. Pekiştirme tarifesi ise kullanılacak pekiştirmenin hangi sıklıkla olacağını belirlemek olarak açıklanabilir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Beceri ya da davranışın edinimi sırasında kullanılan pekiştireçlerin süre, sıklık ya da yoğunluğunun zamanla ve sistematik bir şekilde azaltılması "pekiştireçlerin silikleştirilmesi" olarak tanımlanabilir.  Örneğin, başlangıçta her doğru tepkide verilen pekiştirecin zamanla üç doğru tepkide bir verilmesi daha sonra da günün sonunda verilmesi gibi. Bu durumda bir becerinin kalıcılığı sağlanırken aynı zamanda aşamalı olarak sürekli pekiştirmeden oranlı ya da aralıklı pekiştirme tarifelerine geçilmesi uygun olacaktır. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

Bazı beceri ya da davranışların doğru olarak sergilenmesi için %80 kabul edilebilir bir ölçüt iken bazı beceri ya da davranışlar için bu oran %100 olmalıdır. Örneğin, bir beceri ya da davranış başka beceri ya da davranışların öğrenilmesi için ön koşul görevi görüyorsa bu durumda bu beceri ya da davranış için ölçüt %100 olarak belirlenebilir. 

Bu nedenle doğru seçenek E'dir.

Genelleme iki şekilde sağlanmaktadır. Bunlar uyaran genellemesi ve tepki genellemesidir. Uyaran genellemesi, öğretilmesi hedeflenen beceri ya da davranışın öğretimin gerçekleştiği ortam ya da kullanılan uyaranların dışındaki ortamlarda da ortaya çıkmasıdır. Tepki genellemesi ise değiştirilmek istenen hedef davranışla ilişkili olan ve henüz öğretilmemiş olan davranışların sergilenmesi olarak tanımlanmaktadır. 

Bu nedenle doğru seçenek A'dır.

Genellemeyi kolaylaştırmanın dört temel yolundan söz edilir. Bunlar; ortamda uyarlamalar yapmak, davranış öncesi uyaranlarda uyarlamalar yapmak, davranışta uyarlamalar yapmak ve davranış sonrası uyaranlarda uyarlamalar yapmaktır. Fakat D seçeneğindeki  "davranışlar sırasında uyarlamalar yapmak" bunlar arasında yer almamaktadır. Bu nedenle doğru seçenek D'dir.

Öğretilen beceri ya da davranışların çok ve farklı ortamlara genellenmesi gerektiğinde ortaya çıkan öğretim "serbest/esnek öğretimdir". Serbest/esnek öğretimde beceri ya da davranış kazandırılırken öğretim koşulları mümkün olduğu ölçüde sınırlanmadan öğretim gerçekleştirilir. Örneğin, tansiyon ölçme becerisi öğretilirken bir tansiyon aletine uygun olarak öğretmek yerine birden fazla tansiyon aletini kullanabilecek şekilde öğretim yapılır.

Bu nedenle doğru seçenek B'dir.

Uygun olmayan davranışları azaltmak ve ortadan
kaldırmak için pek çok uygulama kullanılmaktadır.
Bu uygulamalar en ılımlıdan en az ılımlıya
doğru; ayrımlı pekiştirme (diğer davranışların
ayrımlı pekiştirilmesi, karşıt davranışların ayrımlı
pekiştirilmesi, düşük oranlı davranışların ayrımlı
pekiştirilmesi), sönme, tepkinin bedeli, mola ya da
aşırı düzeltme biçiminde yer almaktadır.

Öncüllere dayalı uygulamaların önemli bir bölümünü
güvenlik önlemleri alma oluşturmaktadır.Makas, bıçak ve yapıştırıcı gibi araçların, bireylere zarar verebilecek nesnelerin kolay ulaşılamayan yerlerde tutulması gerekir.

Alışılagelmiş etkinliklerin belli sıra ile yapılmasıdır.
Rutinler uygun olmayan davranışların ortaya
çıkmasını önleyebilmektedir.

Ayrımlı pekiştirme, uygun olmayan davranışların azaltılması için
uygun davranışların artırılması ya da sürdürülmesi sürecidir.

DDAP’ı uygulamasını planlamadan önce uygun
olmayan davranışın ve tepkiler arası sürenin belirlenmesine
dikkatedilmelidir (Cooper vd., 2007).

Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranışa ilişkin pekiştirmenin geri çekilmesi yoluyla uygun olmayan davranışın yoğunluğunun ve/veya sıklığının azaltılması sürecidir (Alberto ve Troutman, 2009; Cooper vd., 2007).

Tepkinin bedelinin davranışları azaltmak amacıyla
kullanılabilmesi için bireyin daha önce belirli sayıda
sembol pekiştireç kazanmış olması gereklidir
(Alberto ve Troutman, 2009; Cooper vd., 2007).