ETKİLİ DAVRANIŞ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 8

Davranışın sergilenmesine dayalı olarak sınıflamaya göre kayıt teknikleri; gözlemsel kayıt teknikleri, kalın ürün kaydı ve öğretimsel kayıt teknikleri şeklinde sınıflandırılmaktadır. Gözlemsel kayıt tekniklerinin kapsamında serbest ve kontrollü olmak üzere olay kaydı, süre ve bekleme süresi kaydı olmak üzere süre kaydı, bütüncül ve parçalı olmak üzere zaman aralığı kaydı ile anlık ve planlanmış etkinlik olmak üzere anlık zaman örneklemi kaydı bulunmaktadır. Kalıcı ürün kaydında yalnızca kalıcı ürün kaydı bulunmaktadır. Öğretimsel kayıt teknikleri kapsamında ise beceri analizi kaydı ve ayrık deneme kaydı bulunmaktadır. Buna göre; beceri analizi kaydı ve ayrık deneme kaydı öğretimsel kayıt teknikleridir ve D seçeneğinde doğru şekilde listelenmiştir.

Tükürme davranışı, kendiliğinden ortaya çıkan bir davranış olduğu için kontrollü olay kaydı ile değil serbest olay kaydıyla; ismi söylendiğinde tepkide bulunma davranışı, bir ön uyaranın varlığına bağlı olarak ortaya çıktığı için serbest olay kaydı ile değil kontrollü olay kaydıyla; “Yemeğini ye” dedikten sonra yemeye başlama davranışı, yönerge ya da ön uyaran sunulduktan sonra hedef davranış başlayana kadar geçene süreyi belirlemeyi gerektirdiği için anlık zaman örneklemi kaydı değil, bekleme süresi kaydı; altı parçalı adam çizme davranışı için ardında kalıcı ürün bıraktığı için arık deneme kaydıyla değil, kalıcı ürün kaydıyla kaydedilir. Ağlama gibi azaltılmak istenen ve başlangıcı ile bitişi arasında belli bir süre geçen davranışların kaydından ise parçalı zaman aralığı kaydı, bütüncül zaman aralığı kaydı ya da süre kaydı gibi kayıt teknikleri kullanılabilir. Soruda veriler seçenekte yalnızca parçalı zaman aralığı kaydı yer alsa da ağlama davranışı için verilen kayıt tekniği doğru olduğundan, doğru yanıt C seçeneğidir.

Kütüphanede gezinme davranışı süresi kaydedilecek bir davranıştır ancak başlangıcı ve bitişi kesin olan davranışlar için süre kaydı tutulmaktadır. Süre kaydı gözlem süresi boyunca tutulmakta iken uygulamacının kayıt tutmak üzere gün içinde yalnızca 10-15 dakikası bulunmaktadır. Üstelik süre kaydı seçenekler arasında da yer almamaktadır. Serbest olay kadı, sayılabilen davranışlar için tutulan gözlemsel bir kayıt tekniği iken, ayrık deneme kaydı yine sayılabilen davranışlar için öğretim sırasında tutulan öğretimsel kayıt tekniğidir. Kalıcı ürün kaydı ardında bir ürün bırakan davranışlar için, bekleme süresi kaydı ise davranışın başlaması için sunulan ya da ortaya çıkan işaretle davranışın gerçekleşmesi arasındaki sürenin belirleneceği durumlarda tutulan kayıt tekniğidir. Parçalı zaman aralığı ise bir davranışın sayısını ya da süresi belirlemede rahatlıkla kullanılabilen ve uygulamacının 10-15 dakika zaman ayırarak yerine getirebileceği bir kayıt tekniği olduğundan doğru yanıt, C seçeneğindeki parçalı zaman aralığı kaydıdır.

Hedef davranışa ilişkin toplanan verileri grafiğe dönüştürmek; uygulamacının verileri daha kolay yorumlamasını, uygulamanın etkili olup olmadığına ilişkin daha kolay karar vermeyi, uygulamanın davranış üzerinde nasıl bir değişim yarattığını görmeyi, hedef davranışa ilişkin zamanında karar almayı ve davranışla ilişkili olarak ortak bir dil oluşturmayı sağlar. Tüm maddeler verileri grafiğe dönüştürmenin yararlarındandır. Bu nedenle doğru yanıt E seçeneğidir.

Bir grafikte X ekseni, hedef davranışına ilişkin verilerin ne zaman toplandığını gösteren gün, zaman ya da oturuma ilişkin bilgi verirken; Y ekseni, sayı, süre ve oran gibi hedef davranışın gerçekleştirilme düzeyine ilişkin bilgi verir. Eksen başlıkları, X ve Y eksenlerinin grafikte aldıkları başlıkları, veri noktası ise hedef davranışın her bir oturumda ya da zamanda aldığı değeri gösterir. Dolayısıyla verilen bilgilerden I ve II numaralı bilgi hatalı iken III ve IV numaralı bilgiler doğrudur. Bu nedenle doğru maddeleri gösteren seçenek D seçeneğidir.

Kontrollü olay kaydı için gözlemciler arası güvenirlik formülü “Görüş birliği/Görüş birliği + Görüş ayrılığı X 100” şeklindedir. Gözlemcilerin tuttukları kayıtlara göre gözlemcilerin görüş birliği sayıları 18, görüş ayrılığı sayıları 2’dir. Buna göre, yapılacak gözlemciler arası güvenirlik hesaplaması; “18/18 + 2 X 100” şeklindedir. Hesaplama sonucunda güvenirlik katsayısı %90 bulunacağından, doğru yanıt B seçeneğidir.

Uygulama güvenirliği formülü “Gözlenen uygulamacı davranışı sayısı/Planlanan uygulamacı davranışı sayısı X 100” şeklindedir. Uygulamacının tuttuğu kayda göre gözlenen uygulamacı davranışı 9, planlanan uygulamacı davranışı 12’dir. Buna göre, yapılacak uygulama güvenirliği hesaplaması; “9/12 X 100” şeklindedir. Hesaplama sonucunda güvenirlik katsayısı %75 bulunacağından, doğru yanıt E seçeneğidir.

Kendine zarar verme davranışları, bireyin kendisinde fiziksel yaralanma, kalıcı doku hasarı, kemik kırılması, organ parçalanması ya da ölüm gibi sonuçlar doğuran davranışlardır. Başkalarına zarar verme davranışları, bireyin çevresindeki diğer kişilerde fiziksel ya da psikolojik hasara neden olan, fiziksel ya da sözel saldırganlık davranışlarıdır. Alışılmışın dışında yeme davranışları, bireyin alışılmışın dışındaki yiyecekleri yeme, yeme davranışında seçici ya da isteksiz davranma, yiyecekleri reddetme ve çok az ya da çok fazla miktarda yeme davranışlarıdır. Yinelenen davranışlar, dış ortamda belirli bir amaca hizmet etmeyen, nesneli ya da nesnesiz olarak tekrarlanan biçimde gerçekleştirilen, motor ya da sözel davranışlardır. Etkinlik dışı davranışlar ise, etkinliği yarıda bırakmak, durmak, etrafına bakmak, gezinmek ve konuşmak gibi öğretim etkinliklerini ve öğrenmeyi kesintiye uğratan davranışlardır. Soruda verilen bir film repliğini sürekli tekrar etmek, yinelenen sözel bir davranış olduğundan doğru yanıt D seçeneğidir.

Örnek olayda Can’ın astım krizi nedeniyle uykusuz kalması davranışa zemin hazırlayan uyaran, öğretmenin Can’dan ilk paragrafı okumasını istemesi davranışın öncülü, Can’ın bağırıp kitabı çöpe fırlatması Can’ın problem davranışı, öğretmenin kitabı Ceyda’ya okutması ise Can’ın problem davranışının sonucudur. Buna göre örnek olayda, davranışın ortaya çıkmasından daha önce gerçekleşen ve davranışın ortaya çıkma olasılığını arttıran bir içsel durum olarak Can’ın astım krizi nedeniyle uykusuz kalması, davranışa zemin hazırlayan uyarandır ve doğru yanıt A seçeneğidir.

Örnek olayda Can’ın astım krizi nedeniyle uykusuz kalması davranışa zemin hazırlayan uyaran, öğretmenin Can’dan ilk paragrafı okumasını istemesi davranışın öncülü, Can’ın bağırıp kitabı çöpe fırlatması Can’ın problem davranışı, öğretmenin kitabı Ceyda’ya okutması ise Can’ın problem davranışının sonucudur. Buna göre örnek olayda, görev talebi şeklinde davranışın hemen öncesinde gerçekleşen ve davranışın ortaya çıkmasına neden olan olay, öğretmenin Can’dan ilk paragrafı okumasını istemesidir. Öğretmenin Can’dan ilk paragrafı okumasını istemesi öncül olduğundan, doğru yanıt C seçeneğidir.

Örnek olayda Can, bağırarak paragrafı okumak istemediğini söyleyip önündeki kitabı çöpe doğru fırlatmış ve Can’ın bu problem davranışının ardından, öğretmeni ondan talep ettiği görevi/etkinliği geri çekmiştir. Bu problem davranış sayesinde Can yerine getirmek istemediği bir etkinlikten kurtulmuş, başka bir ifadeyle etkinlikten kaçmıştır. Bu nedenle sorunun doğru yanıtı C seçeneğinde yer alan etkinlikten kaçma işlevidir.

Seçeneklerde yer alan “oyuncağı almak için arkadaşına vurma” davranışının olası işlevi nesne elde etme, “arkadaşlarını güldürmek için küfretme” davranışının olası işlevi ilgi elde etme, “salıncakta sallanmak için ağlama” davranışının olası işlevi etkinlik elde etme, “keyif almak için ileri geri sallanma” davranışının olası işlevi duyusal uyaran elde etme, “ıspanak yememek için yemeğini dökme” davranışının olası işlevi ise nesneden kaçmadır. Dolayısıyla E seçeneğindeki davranışın olası işlevi elde etme değil, kaçma olduğundan doğru yanıt E seçeneğidir.

Açıkça gözlenebilen davranışlar yürümek, esnemek, konuşmak gibi başkaları tarafından kolaylıkla gözlenebilen, çevreden etkilenen ve çevrede bir etki yaratan davranışlar olarak tanımlanır. Örneğin yüksek sesle konuşmak bireyin çevresindekileri de doğrudan etkileyebileceği bir davranıştır. Açıkça gözlenemeyen davranışlar ise düşünmek, hissetmek, idrak etmek, kalp çarpıntısı, bir şeyi yapmak istemek gibi sadece davranışı gerçekleştiren kişiler tarafından var olduğu bilinen davranışlar olarak tanımlanır. D seçeneğindeki "bir konuyu anlamak" da açıkça gözlenemeyen bir davranıştır. Tek başına düşünmek de gözlenemeyen bir davranış olmakla birlikte "sesli düşünmek" açıkça gözlenebilir bir davranıştır. Bu nedenle doğru seçenek D'dir.

Doğru cevap B'dir. Çünkü, yüzüne gelen güneş ışığı rahatsız ettiği için kalkıp perdeyi kapatmak, bir yerden bir yere hareket ederek mekân değiştirmek, susadığında çevresinde bulunan sudan içmek organizmanın çevreyle etkileşimlerinin birer örneğidir.

Kurallar koyma, günlük rutinleri planlama, geçişleri planlama ve adil eşleme etkili davranış yönetimi için yapılması gereken stratejilerdendir. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

Çocuklar oyun oynamak, hareket etmek ve sürekli bir şeylerle meşgul olmak isterler. Bu nedenle bekleme sırasında yaptıkları davranışlar belirli bir amaca yönelik olmadığı için problem davranışa daha çok yaklaşan bir tablo ortaya çıkar. Çocuk beklerken onunla konuşmak, ne için beklediğini anlatmak, yapılmakta olan işlerden bahsetmek ve mümkünse onun da bu işlerin küçük bir parçasına katılmasını sağlamak bu süreçte ortaya çıkacak problem davranışları azaltmada oldukça yardımcı olacaktır. Bu nedenle gün içindeki etkinlikler arası geçişlerin çok iyi planlanması gerekmektedir. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

Etkili bir uygulamacı davranışları kontrol altında tutmalıdır. Uygulamacı çalıştığı bireyin davranışlarını sürekli gözleyerek gerektiğinde davranış yönetimi için yapılması gereken unsurları (kurallar koyma, günlük rutinleri ve geçişleri planlama vb.) kullanmalıdır. Davranışları gözlemlemek ve özellikle davranış
değiştirme uygulamasının başlarında davranış her ortaya çıktığında istikrarlı bir biçimde planladığınız biçimde müdahale etmek önemli olduğundan uygulamacının dikkatli bir gözlemci olması gerekmektedir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Uygulamalı davranış analizi; Gözlenebilen davranışlara odaklanır, değiştirilmesi planlanan davranışlar hem uygulama öncesinde, hem sırasında hem de sonrasında kaydedilir, davranış analizinin çalışma alanı hem klinik alanlar hem de eğitimdir, edimsel koşullama kuramından esinlenmiştir.
C seçeneğindeki "Her bireyin aynı yöntemle öğrenemeyeceğini varsayar" uygulamalı davranış analizinin doğru bir özelliğidir. Bu sebeple doğru seçenek C'dir.

Davranışsallık ilkesine göre değiştirilmesi planlanan davranış tam olarak gözlenebilir ve ölçülebilir olmalıdır. Eğer bir davranış gözlenebilir ve ölçülebilir biçimde tanımlanırsa davranışı değiştirmekte ve güvenilir veriler elde etmekte bir sorun olmayacaktır. Gözlenemeyen bir davranışın kaydedilmesi de zorlaşacak ve uygulamacının doğru ve kesin veriler elde etmesine engel olacaktır. 

Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Uygulamalılık ilkesine göre bir çalışma birey ya da bireyler için öncelikli öneme sahip davranışları sosyal olarak anlamlı bir şekilde inceliyorsa bu çalışmaya uygulamalıdır diyebiliriz. Amaç bilimsel bir kurama katkı sağlamaktan ziyade toplumsal gelişime katkı sağlamak olmalıdır.

Bu nedenle doğru cevap C'dir.