ETİK

Etiğin pratikle ilişkisi, teorik bir etkinlik olarak görülen felsefede zaman zaman tartışma konusu olmuştur. Etiğin doğrudan ya da dolaylı olarak pratikle ilgili olduğu düşünülerek kimi zaman etik, başka bazı disiplinlerle birlikte, “pratik felsefe” başlığı altına yerleştirilmiş; bilgi felsefesi, mantık, varlık felsefesi gibi disiplinlerden oluşan “teorik felsefe”nin karşısına konulmuştur. Felsefenin hangi alanı tarafından ortaya konulmuş olursa olsun, felsefi bilginin aynı temel özelliklere sahip olduğu göz ardı edilerek, teorik ve pratik felsefe gibi bir ayrıma gidilmiş, felsefenin her durumda bir “theoria” etkinliği olduğu göz önüne alındığında, böylece “teorik teori” ve “pratik teori”den söz edilir olmuştur.

Akademik bir disiplin olur. Etiğin yükselişe geçtiği bir dönemdir. Etik konulara ilgi artar. Günlük yaşamda daha fazla ilgi çeker. Mesleki etikten ilk kez söz edilmeye başlanır.

20. yüzyılla birlikte önem kazanan etik türleri; değerler etiği, meta-etik, uygulamalı etik ve meslek etikleridir.

20. yüzyılla birlikte önem kazanan etik türleri; değerler etiği meta-etik, uygulamalı etik ve meslek etikleridir.

Ölüm cezası bir intikam gibi görülmemelidir. Cezalandırma intikam almaya değil, suçu önlemeye, suçluları rehabilite etmeye yöneltmelidir. Ölüm cezasıyla öldürülen kişinin öğreneceği bir şey yoktur. Kişinin rehabilite edilmesi yerine yok edilmesi seçilmektedir. Ölüm cezasına karşı çıkanların en önemli tezi, bunun bir insan hakkı ihlali olması, kimsenin- bu kişi cinayet işlemiş de olsa- öldürülmesinin meşru görülemeyeceği, bunu devletin yapmasının ise daha ciddi bir sorun oluşturduğudur.

Meslek etikleri 20. yüzyılla birlikte önem kazanmıştır. Meslek sayısı kadar etikten söz etmek mümkün, hatta aynı meslek içinde farklı türden etkinliklere uygun “etikler”den söz etmek de mümkündür. Nitekim bunun örnekleriyle de karşılaşmaktayız. Ama tüm bu “etikler”, yaygın kullanılan adıyla “meslek etikleri” arasında ortaklıklar ya da kesişmeler olmadığı anlamına gelmez. Tüm meslek etikleri önemlidir.

Bugün “pratik etik” ya da “uygulamalı etik” denince akla, ölüm cezası, işkence, kürtaj, ötenazi, genetik araştırmalar, işkence gibi günümüzün öne çıkan kimi önemli etik sorunların ele alan etik çalışmaları gelmektedir. Bu anlayışın arkasında etiğin aslında “teorik” olduğu, kimi kuramlar veya bilgiler ortaya koyan bir alan olduğu varsayımı yatmaktadır.

20. yüzyılla birlikte önem kazanan etik türleri; değerler etiği meta-etik, uygulamalı etik ve meslek etikleridir.

Çözümleme, bir şeyi öğelerine ayırmadır, ayrıştırmadır. Etikte çözümleme, etik terimlerin anlamlarını açığı çıkarma, etik terimlerin ne anlama geldiğini ortaya koymadır.

“Değerler etiği”nin arka planında yer alan Kant kadar önemli ikinci bir görüş ise
Fenomenoloji akımıdır. Değerler etiği denince akla gelen iki filozofun, Fenomenolojik düşünce geleneğinden gelen Max Scheler ve Nicolai Hartmann’ın etik ve değer görüşlerine bakıldığında, bunu açık bir biçimde görmek mümkündür.

“Kant’ın etik öğretisinin eleştirisi”, Scheler’in Etikte Formalizm ve İçerikli Değerler Etiği kitabında iki ana amacından birisidir. Bu eleştiriden hareketle gitmek istediği yer ise -ki bu onun esas amacıdır-felsefi etiğin temellendirilmesidir.

Scheler, değer görüşünde hem Fenomenolojinin “kesin bilgiye ulaşma” idealini sürdürür hem de değerleri bilinç aktları (edimleri) olarak görür.

Değerler “taşıyıcıları” bakımından üç gruba ayrılabilirler:

(1) Kişi değerleri,
(2) vital değer(ler) ve (3) “şey”lerin taşıdığı değer(ler)

“Hartmann etiğinde, değerin ve değerlerin a priori bilinmesi anlamına gelen değer duygusunun sınırını, değer bilincinin darlığı yasasıyla birlikte “değer körlüğü” ve “değer yanılsaması” oluşturur. ... Değer yanılsaması ‘değerin yanlış tanınmasıdır. Değer yanılsaması değer duygusuna bağlı değildir, aksine yalnızca değer duygusunun iş görmemesine bağlıdır’

İnsanın “değerler ortaya koyabildiği için” “değerli bir varlık olduğu” bilgisel kabülüne dayanan etik görüşünde ise Kuçuradi, kişiyi, kişinin eylemini merkeze
alan bir etik görüşü ortaya koyar. Etiğinin nesnesi kişi ve onun eylemleridir.

‘Meta’, ‘üst’, ‘öte’ anlamlarına gelir; meta-etik ise etik yargılar vermek yerine,
etik terimler ve yargılar üzerinde duran etik anlamına gelmektedir.

G. E. Moore, Principia Ethica’da savunduğu görüşü: “Etiğin doğrudan ödevi bilgidir, praksis değildir”