ETİK

İnsanda doğal olarak etik duyarlık bulunduğunu düşünen Shaftesbury (1671-
1713), “iyi ve kötü”yle ilgili duygunun da bu doğal yapıdan gelen “ahlâk duy(g)
usu”ndan doğduğu görüşündedir. Shaftesbury bu duy(g)unun, insandaki beş duyunun yanında altıncı bir duyu gibi iş gördüğünü düşünür. Doğru cevap D seçeneğidir.

Shaftesbury, Thomas Hobbes’un “kendini koruma güdüsüyle” belirlenmiş insan anlayışının ve kendini sevmenin insanın en temel güdüsü olduğu savına karşı çıkar. Ona göre kendini sevme, iyilikten daha aşağıda duran bir eğilimdir. İnsanda doğal olarak bulunan bir duygudan gelen etik duyarlık, insanın “kendini koruma ve kendini sevme” güdüsünden daha dikkate değer bir yanıdır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Francis Hutcheson’a  göre  eylemlerdeki istemeyi belirleyen şey akıl değil, duygudur. Tıpkı evrendeki uyumun güzelliğini içduyuyla algılamamız gibi erdemli olmayı ve eylemleri tanıyıp onaylamamızı sağlayan etik bir duyu vardır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Erdemlerin ve kötülüklerin, övülen ve yerilen belli “özellikler” olduğunu öne
süren Hume, erdemleri dörde ayırır:

1) Toplumsal erdemler: İyilikseverlik ve adalet,

2) Kendimize yararlı olan özellikler olan erdemler,

3) Bize doğrudan doğruya
hoş gelen özellikler olan erdemler,

4) Başkalarına doğrudan doğruya hoş gelen
özellikler olan erdemler. Bunlar arasında asıl erdem ya da tam erdem olma özelliğinin toplumsal erdemlerde bulunduğunu düşünür.

Doğru cevap E seçeneğidir.

David Hume, kendisinden sonra gelen filozofları, özellikle Jeremy Bentham,
Immanuel Kant ve John Stuart Mill’i etkilemiştir. Öyle ki felsefede ve etikte bir dönüm noktası olan Immanuel Kant, kendisini dogmatik uykularından uyandıranın Hume olduğunu belirtmiştir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

J. S. Mill, toplum sorunlarına, iktisat ve politika konularına, özgürlük ve kadınla ilgili sorunlara eğilmiştir. Bu bakımdan Özgürlük Üzerine ve Kadının Köleleşmesi adlı eserleri dikkate değerdir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

John Locke’a göre insan zihni bir “tabula rasa”dır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Hobbes’a göre “insan, her şeyden önce kendi varlığını ayakta tutmaya, koruyup
sürdürmeye çalışır; bu, onun ana güdüsüdür; onun bütün eylemlerini belirleyen, bu güdüdür. Bu da insanı doğa nimetlerinden elden geldiğince çok yararlanmaya sürükler. Ama bu yüzden de herkes, ister istemez, birbirinin düşmanı
olur ve ‘herkesin herkese karşı savaşı’ (bellum omnium contra omnes) başlar.
Bu durumda ‘insan, insanın kurdu’ (homo homini lupus) olur (Gökberk, 2005:
252). Böylece Hobbes’a göre insanın tüm eylemlerini yöneten ilke, “kendini koruma ve sevme içgüdüsü”dür. Dolayısıyla insanın doğal yapısında başkalarını
gözeterek eylemde bulunma eğilimi yoktur. Doğal durumu/yapısı gereği bencil
olan insan, diğer insanlarla yaşarken yalnızca kendini düşünür. İnsanda doğal
olarak bulunan “kendini koruma güdüsü”, başkasıyla ilişki durumunda bir tehdit ve tehlike oluşturur, yani savaş durumuna yol açar. İnsanın doğal durumu
(status naturalis) aslında bir savaş durumudur. Bunun çözümü ise insanın yurttaşlık durumuna (status civilis) girmesidir (Gökberk, 2005: 253). Bu da yasal
düzenlemeler yapmayı ve “devlet kurmayı” gerektirmektedir. Hobbes, kendini
koruma içgüdüsü ile hareket eden insanın, barışı sağlamak için insanlararası
ilişkiler alanında bazı ilkeleri akıl yolu ile ortaya koyması gerektiğini söyler.
Hobbes için insan, doğuştan etik bir varlık değildir; etik ilkeler, türün yararı
için, akıl yoluyla ortaya konulur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bernard de Mandeville (1670-1733), insanda esas olan ve onu “başarıya” götüren şeyin
“bencillik” olduğunu belirtmiştir. 1714 yılında yazdığı “The Fable of the Bees
or Private Vices made Public Benefits” (Arı Masalı veya Kamu Yararlarına Dönüştürülmüş Özel Kötülükler) başlıklı kitabında insanın etik yanını yadsır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Shaftesbury bu duy(g)unun, insandaki beş duyunun yanında altıncı bir duyu gibi iş gördüğünü düşünür. An Inquiry Concerning
Virtue or Merit (Erdem ya da Liyakatla İlgili Araştırma) adlı eserinde etik ayrımların bu altıncı duyu yoluyla yapıldığını ileri sürer. Doğru cevap C seçeneğidir.

Erdemlerin ve kötülüklerin, övülen ve yerilen belli “özellikler” olduğunu öne
süren David Hume, erdemleri dörde ayırır: 1) Toplumsal erdemler: İyilikseverlik ve adalet, 2) Kendimize yararlı olan özellikler olan erdemler, 3) Bize doğrudan doğruya
hoş gelen özellikler olan erdemler, 4) Başkalarına doğrudan doğruya hoş gelen
özellikler olan erdemler. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kant, felsefe tarihindeki  vazgeçilemez yerini özellikle üç büyük eseriyle sağlamıştır. Bunlar Saf Aklın Eleştirisi, Pratik Aklın Eleştirisi ve Yargıgücünün Eleştirisi’dir. Doğru cevap E seçeneğidir.

John Stuart Mill  toplum sorunlarına, iktisat ve politika konularına, özgürlük ve kadınla ilgili sorunlara eğilmiştir. Bu bakımdan Özgürlük Üzerine ve Kadının Köleleşmesi adlı eserleri dikkate değerdir.

Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesinde de Kant, bu ahlâk yasasını üç buyruk
şeklinde dile getirir ve bunlara “kesin buyruk”, “ödev buyruğu” ve “pratik buyruk”
adını verir. Doğru cevap C seçeneğidir.

18. yüzyıl, felsefe tarihinde “aydınlanma dönemi” veya “felsefe yüzyılı” olarak adlandırılan bir dönemdir. Bunun nedeni 18. yüzyılda ilkin İngiltere’de başlayıp daha sonra Fransa’da ve ardından da Almanya’da görülen düşünce hareketidir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Hobbes’a göre insanın tüm eylemlerini yöneten ilke, “kendini koruma ve sevme içgüdüsü”dür. Dolayısıyla insanın doğal yapısında başkalarını gözeterek eylemde bulunma eğilimi yoktur. Bu durumda ‘insan, insanın kurdu’  olur. Doğru yanıt B seçeneğidir.

İnsanın etik boyutu konusunda uç bir düşünceyi ortaya atan Bernard de Mandeville (1670-1733), insanda esas olan ve onu “başarıya” götüren şeyin “bencillik” olduğunu belirtmiştir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

18. yüzyılda felsefe tarihinde genel olarak felsefenin bütünü bakımından tam bir dönüm noktası olan Immanuel Kant (1704 - 1804), aynı zamanda etik tarihi bakımından da önemli bir dönüm noktasıdır. Çalışmalarıyla etiğe yön vererek etiği yeniden bağımsız bir bilgi alanı haline getiren düşünür Kant'tır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

19. yüzyılda James Mill’in oğlu olan John Stuart Mill (1806-1873), Locke ve Hume’un başlattığı çizgiyi izlemiştir. Babası tarafından eğitilen ve çok küçük yaşlarda geniş bilgi donanımı edinen J. S. Mill, toplum sorunlarına, iktisat ve politika konularına, özgürlük ve kadınla ilgili sorunlara eğilmiştir. Özellikle kadının insan hakları sorununa eğilerek kadının hukuk, siyaset ve kültür alanlarında eşitliğini savunması önemlidir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Shaftesbury’nin bencil içgüdüler ile özgeci içgüdüler arasında kesin bir ayrım yapması, etik duyarlığı sağlayan duy(g)uyu (moral sense) eylemlerin değerlendirilmesinde bir ölçüt olarak ele alması ve bir kişi için iyi olan ile herkes için iyi olan arasında bulduğu uyum, kendisinden sonra gelen filozofları önemli oranda etkilemiştir. Doğru yanıt A seçeneğidir.