ETİK - Deneme Sınavı - 17

Hobbes’a göre insanın tüm eylemlerini yöneten ilke, “kendini koruma ve sevme içgüdüsü”dür. Dolayısıyla insanın doğal yapısında başkalarını gözeterek eylemde bulunma eğilimi yoktur. Doğal durumu/yapısı gereği bencil olan insan, diğer insanlarla yaşarken yalnızca kendini düşünür. İnsanda doğal olarak bulunan “kendini koruma güdüsü”, başkasıyla ilişki durumunda bir tehdit ve tehlike oluşturur, yani savaş durumuna yol açar.

Hobbes, kendini koruma içgüdüsü ile hareket eden insanın, barışı sağlamak için insanlararası ilişkiler alanında bazı ilkeleri akıl yolu ile ortaya koyması gerektiğini söyler. Hobbes için insan, doğuştan etik bir varlık değildir; etik ilkeler, türün yararı için, akıl yoluyla ortaya konulur. Etiğe temel olan şey, doğa yasalarının “bilimi”dir. Etik, erdemin ve erdemsizliğin ne olduğunun bilgisi, neyin iyi neyin kötü olduğunun bilimidir. Böylece Hobbes’un insanın doğal durumu düşüncesine dayandırdığı “doğal hukuk” görüşüyle bağlantılı bir etik anlayışını benimsediği belirtilebilir. Hobbes’un bir doğa varlığı olan insanın etik yönünün ne olduğunu belirlemeye çalıştığı ve etiği Bacon gibi dinden bağımsız şekilde ele aldığı görülmektedir.

Ödeve uygun bir eylemin temelinde bir çıkar vardır. Ödevden dolayı yapılan eylemde ise iyi isteme bulunur. Ödeve uygun davranan birinci satıcının istemesini belirleyen bir çıkardır; oysa diğer satıcı ödev böyle gerektiriyor diye müşterilerini kandırmaz.

Kant’a göre saf aklın idelerinden belli başlıları, Tanrı, Ruh, Özgürlük, Evren ya da Sonsuzluk ideleridir. Bunların saf aklın ürettiği ideler olmalarının anlamı ise, bu idelerin yalnızca düşünülen şeyler olmalarıdır.

John Locke (1632-1734), Francis Hutcheson (1694-1747), Hume (1711-1776), Immanuel Kant (1704 - 1804), John Stuart Mill (1806-1873). J.S. Mill 18. ve 19. yüzyıllarda etik anlayışını inceleyen bu ünitede 19. yüzyılda yaşamış filozoflardandır.

Kant ahlâk yasasını üç buyruk şeklinde dile getirir. Bunlar: 1. kesin buyruk, 2. ödev buyruğu, 3. pratik buyruk’tur.

Hume’a göre sempati, insanın yapısında doğal olarak bulunan çok güçlü bir duygudur. Bu duygu, nesnelerle ilgili yargılarımız bakımından olduğu kadar, “ahlâk” konusunda yargıda bulunurken de önemli büyük bir etkiye sahiptir. Kişinin “toplumun” iyiliğini, kendi isteklerinin önüne koymasının, hatta gerektiğinde kendi çıkarına karşı koyabilmesinin nedeni de sempati duygusudur. Sempati duygusu, insanların birbirlerinin acı ve mutluluklarını paylaşmalarını sağlayarak, toplumu bir arada tutar. Bu nedenle Hume için toplum, Locke ve Hobbes’ta olduğu gibi insanın kendini korumak için kurduğu dışsal bir otorite değil, sempatinin doğal bir sonucudur.

Bacon, yaygın anlayıştan farklı olarak, “ahlâk” sorunlarının temeline “bilgi”yi koyan bir bakışla ele almanın önemini vurgulamıştır. Etik konuları dinden ayırarak, insanla ilgili “iyi”nin araştırılmasının doğru olduğunu düşünen Bacon, “iyi” kavramını yararlı kavramı ile birlikte ele almıştır. Buna ek olarak gerçek erdemin topluma yararlı olan eylemlerde bulunduğunu düşünmüş ve “iyi”nin toplumun bütünüyle olan ilişkisine dikkat çekmiştir. Böylece Bacon “ahlâksal” olanın kaynağını, bütünün iyiliğine yönelmiş olan eylemlerle ilişki içinde belirlemeye çalışmıştır.

Soruda yer alan Hobbes’un, “İnsan, her şeyden önce kendi varlığını ayakta tutmaya, koruyup sürdürmeye çalışır; bu, onun ana güdüsüdür; onun bütün eylemlerini belirleyen, bu güdüdür. Bu da insanı doğa nimetlerinden elden geldiğince çok yararlanmaya sürükler." ifadesi dikkate alındığında, doğru cevap D seçeneğidir.

18. yüzyılda etik sorunlara eğilen filozofların, genel olarak şu soruyu yanıtlamaya çalıştıkları görülür: insanda bulunan etik duyarlığın temeli nedir? Francis Hutcheson ve Shaftesbury, bunun temelinde bir duygunun bulunduğunu düşünmüşlerdir. İnsanın etik boyutunun ya da etik varlık olduğunun ifadesi olan bu duygu (moral sense), insanı iyiye, güzele ve doğruya yöneltir. Yine insanları dürüstlüğe, yardımseverliğe yönelten, ödev bilinci, kişisel sorumluluk, insan sevgisi kazandırabilen, etik sorunlara duyarlı yapan, ‘iyi’yi ‘kötü’den ayırt edebilmeyi sağlayan şey, insanda doğal olarak bulunan işte bu duygudur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Shaftesbury’e göre; kendini sevme, iyilikten daha aşağıda duran bir eğilimdir. İnsanda doğal olarak bulunan bir duygudan gelen etik duyarlık, insanın “kendini koruma ve kendini sevme” güdüsünden daha dikkate değer bir yanıdır. Shaftesbury, insanda bulunan bu doğal özelliğin, uyumlu ve orantılı olan şeyleri tanıyıp, beğenmemizi sağlayan “estetik duy(g)uya” yakından benzediğini düşünür. Bu duy(g)u, “yaşama sanatındaki iyi beğeni diye adlandırılabilir ve öteki beğeni biçimleri gibi eğitimle geliştirilebilir”. Shaftesbury’e göre, erdemli olan kimse, bir sanatçı gibi, iyi olanı güzelliğinden tanır

Hutcheson'un, erdemli olmayı ve eylemleri tanıyıp onaylamamızı sağlayan etik bir duyunun varlığından söz eder. Bu ifade dikkate alındığında, insan eylemlerini belirleyicisinin akıl değil duyular olduğu sonucuna ulaşabiliriz. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kant’a göre özgürlük her şeyden önce bir “düşünce”dir. Bu, “özgürlük nedir” sorusuna verilen bir yanıt olma bakımından, özgürlüğün ilkin ve özünde yalnızca bir “fikir, yani “saf aklın” düşündüğü bir “düşünce”, Kant’ın deyişiyle bir “ide” olması demektir. Kant’ın ifadesiyle saf aklın ürettiği ideler olmalarının anlamı şudur: Bu ideler yalnızca düşünülen şeylerdir. Bunlara yalnızca düşünmede var olan kavramlar da denebilir. Bunların özelliği, yalnızca düşünülen kavramlar ortaya koyabilen “saf aklın ideleri” olmaları ve deney alanında karşılıklarının olmamasıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kant'a göre; ödeve uygun bir eylem ile ödevden dolayı yapılan bir eylem arasında görünüşte hiçbir fark yoktur. Aralarındaki fark bu eylemlerin temelindeki istemede ya da niyette bulunur. Ödeve uygun bir eylemin temelinde bir çıkar vardır. Ödevden dolayı yapılan eylemde ise iyi isteme bulunur.

John Stuart Mill, Bentham’ın faydacılık ilkesini aydınlanma düşünürlerinin kültür mirasını da dikkate alarak etik sorunlara “toplumsal” koşullarla ilgi içinde çözüm getirebilecek bir etik görüş geliştirmeye çalışmıştır. Bu amaçla o da, insan için asıl amacın mutluluk olduğunu düşünmüş, istenen bir şeyin herkesin mutluluğunun bir parçası olduğu ya da bu mutluluğun bir aracı olduğu durumda arzu edilir/istenir olduğunu söyleyerek, kişi ile toplum arasındaki ilişkiyi göz önünde bulunduran ve etik sorunlara bu ilişki temelinde çözüm bulmak isteyen bir çaba içinde olmuştur. Doğru cevap A seçeneğidir?

"Aydınlanma" kavramının içeriğini ve aydınlanmanın insan için önemini en özlü şekilde dile getiren filozof Immanuel Kant'tır. Kant'a göre aydınlanma: "insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olmama durumundan kurtulmasıdır".

Mill, insanın ulaşmak istediği hazları düşünce hazları ve beden hazları olarak ikiye ayırmış ve düşünce bakımından gelişmiş insanların gereksinimlerinin de çeşitleneceğini ve böyle insanların mutluluğa kavuşmasının daha zor olacağını belirtmiştir. Mill'in faydacılığında mutluluk arzu edilen biricik şeydir. Erdemse, aslında hazza götürdüğü ve özellikle acıdan uzaklaştırdığı için arzu edilmektedir. Hazza götürmek için bir araç olan erdemin kendisi de bu nedenle, yani onun sayesinde mutluluğa ulaşıldığı için "iyi"dir.

18. yüzyılda etik sorunlara eğilen filozofların, genel olarak şu soruyu yanıtlamaya çalıştıkları görülür: İnsanda bulunan etik duyarlığın temeli nedir? Francis Hutcheson ve Shaftesbury, bunun temelinde bir duygunun bulunduğunu düşünmüşlerdir. İnsanın etik boyutunun ya da etik varlık olduğunun ifadesi olan bu duygu (moral sense), insanı iyiye, güzele ve doğruya yöneltir. Yine insanları dürüstlüğe, yardımseverliğe yönelten, ödev bilinci, kişisel sorumluluk, insan sevgisi kazandırabilen, etik sorunlara duyarlı yapan, 'iyi'yi 'kötü'den ayırt edebilmeyi sağlayan şey, insanda doğal olarak bulunan işte bu duygudur.

Özgecilik (Diğerkâmlık, ing. Altruism, Fr. Altruisme, Alm. Altruismus,) kişilerin eylemlerinde hiçbir çıkar beklemeksizin başkalarını gözeterek eylemde bulunmalarını benimseyen anlayış.