ETİK - Deneme Sınavı - 11

20. yüzyıl etiğinde ağırlıkı bir yeri olan meta-etik kuramlarına toplu olarak bakıldığında ise, bunlar üç gruba ayrılabilmektedir: (1) “Temel etik ve değer yargılarının her durumda temellendirilebileceğini” savunan Tanımcı Kuramlar; (2) temel ilkelerimiz ve değer yargılarımızın sezgisel ve kendiliğinden apaçık olduğunu savunan Sezgici ya da Doğalcı Olmayan Kuramlarla; (3) “değer ve etik yargılarının şeylere, kişilere ve eylemlere nitelikler yükleyen (veya onların varlığını reddeden) ifadeler veya iddialar olmadığını savunan Bilişselci ile Betimleyici Olmayan Kuramlar. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kimi felsefeciler etiğin bilgisel olamayacağını, felsefe içinde yer alamayacağını söylerken; kimi felsefeciler etik -analitik bakış açısından- yalnızca meta-etik olabilir derken; kimileri de “metaetik çözümlemelere ve bu çözümlemelerle ortaya konan bilgilere dayanan, ama bu çözümlemeleri yalnızca başlangıç noktası olarak kabul eden, hem meta hem de normatif yanları olan bir etik kurmaya girişmişlerdir. Birincilere örnek olarak, “ahlâk kurallarının (etiğin) bilgisel olmadığını”, “ahlâk buyruklarına isteyerek uyulduğunu, onları ifade edenin isteyerek aldığı kararları dile getirdiğini”, “bilgiyi örnek alan bir etik kurmanın olanaksız” olduğunu ileri süren H. Reichenbach verilebilir. Diğer seçenekler ikinci ve üçüncü kümede yer alan düşünürlerdir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Değer yanılsaması ‘değerin yanlış tanınmasıdır. Değer yanılsaması değer duygusuna bağlı değildir, aksine yalnızca değer duygusunun iş görmemesine bağlıdır.

"Etik yargılar ve değer yargıları kanıtlanabilir mi ya da bu yargıların geçerli oldukları gösterilebilir mi? Evetse, nasıl?" sorusu meta-etiğin temellendirme ile ilişkili bir sorusudur.

G. E. Moore Principia Ethica’da bu görüşü savunur: “Etiğin doğrudan ödevi bilgidir, praksis değildir”

B şıkkı

C şıkkı

D şıkkı

E şıkkı

D şıkkı

B şıkkı

C şıkkı

“Değerler etiği” nde yer alan görüşlerin, özellikle değerlerin ontolojik özelliği ve bilgisi üzerinde durdukları ve değerlerin kendi başına varolduğunu, bilgilerine ulaşmanın da olanaklı olduğunu söyleyen görüşler vardır. Günümüz etik tartışmaları çerçevesinden bakıldığında da, değerler etiği görüşlerinin etikte “nesnelciliğin” temsilcileri olduklarını ve değerlerin “öznel” ve “göreli” olduğunu savunanların karşı kutbunda yer aldıklarını söylemek mümkündür. Değerler etiğini benimseyen filozofların özellikle Kant’ın etik görüşünü temel alarak ve onun eksik ya da sorunlu yanlarına işaret ederek onun gerçekleştirmek istediği sağlam bilgisel temellere dayalı bir etik kurma çabasını sürdürdükleri söylenebilir. Değerler etiğini benimseyen filozofların özellikle Kant’ın etik görüşünü temel alarak ve onun eksik ya da sorunlu yanlarına işaret ederek onun gerçekleştirmek istediği sağlam bilgisel temellere dayalı bir etik kurma çabasını sürdürdükleri söylenebilir.

Değerler bulundukları basamağa göre “daha aşağı” ya da “daha yüksek” değerlerdir. “Kişi değerleri” ve “kutsal değerler” yüksek değerlerdir. Bir değerin yükseklik derecesini gösteren özelliklerini Scheler şöyle belirler: Bir değer, a. zaman üstü olması anlamında “devamlılığı”, b. başka değerlere ayrışmaması anlamında “bölünebilir olmaması”, c. başka değerlere dayanmaması, d. gerçekleştirilmesinin gerçekleştirene derin bir sevinç vermesi, e. “mutlak” bir değer olmasına göre yüksek bir değer olmaktadır.

Scheler etiği bir içerikli değerler etiği ve bir duyusal a priorizm geliştirerek, işte bu iki yanılgıyı düzeltmeye girişmektedir. “Kant’ın etik öğretisinin eleştirisi”, Scheler’in Etikte Formalizm ve İçerikli Değerler Etiği kitabında iki ana amacından birisidir. Bu eleştiriden hareketle gitmek istediği yer ise -ki bu onun esas amacıdır-felsefi etiğin temellendirilmesidir.

Hartmann fenomenolojiden yararlanarak, değerler alanında öznelcilik ve göreciliğe karşı çıkar; değerlerin “mutlak”, “ideal”, “kendi başına varlıklar” olduklarını dile getirirler. Değerleri bilinç aktları olarak değil, kendi başına varolan şeyler olarak görür. Değerleri “taşıyıcıları” bakımından üç gruba ayıran Scheler'dir. Ve etik tarihinde Kant etiğine “biçimselci etik”, M. Scheler tarafından kurulan ve N. Hartmann tarafından geliştirilen etiğe de “içerikli değerler etiği” denir.

Kuçuradi değerlerin onları bilen, yaşayan, eylemlerinde yaşatan kişiden bağımsız olarak varolduğu konusunda Scheler ve Hartmann’a benzer düşüncelere sahiptir. Ama onların kişilerden bağımsız olması, insan dışında varoldukları anlamına da gelmez. Değerler insanın varlığa kattığı bir boyuttur, insanla varolan şeylerdir. Değerler için “ideal varlıklar” deyimini kullanmasa da değerlerin varlık tarzlarının farklılığını öngörür. Onların diğer şeyler gibi nesneleştirilip, kavramlaştırılabileceklerini söyler. Ama değerler ele alınırken Scheler’de olduğu gibi bilgi kuramsal bakışın da Hartmann’da olduğu gibi ontolojik bakışın da, yeterli olmadığını söyler. Değerler ancak insan yaşamıyla bağlantı içinde, yani antropolojik olarak ele alınırsa, değer sorunları anlaşılıp aydınlatılabilir. Bu nedenle değerleri ele alırken antropolojik bakışın gerekli olduğunu düşünür.

Ölüm cezasına karşı olanlar, bu cezanın; a) kutsal olan yaşam hakkının ihlali olduğu, b) suçlunun değişme, iyileşme umudunu ve şansını ortadan kaldırdığı, c) iddia edildiği gibi caydırıcı etkisinin olmadığı, aksine devlet tarafından işlenen bir vahşet olduğu, d) verilen hatalı kararlardan geri dönüş olanağı olmadığı için ona karşı çıkmaktadırlar.

Meta-etik ya da analitik etik, pozitivist ve analitik geleneğin -Mantıkçı Pozitivizmin-etikteki yansıması ya da etiğe uygulanmasıdır. Pozitivizmin ve bununla bağlantılı olarak pozitif bilim düşüncesinin tek bilgi biçimi olarak görülmesi, bunun dışında her türlü bilginin “metafizik” sayılmasının bir sonucu olarak felsefe de ya “bilimsel felsefe” olma ya da metafizik sayılma ikilemiyle karşı karşıya kalmıştır. Etik bu bakıştan en çok etkilenen alanların başında gelmektedir; çünkü metafizik olma suçlaması en başta estetikle birlikte etiğe yöneltilmiştir. İşte bu sert eleştiri karşısında etiğin varlığını sürdürebilmesinin yolu olarak etikte analitik yaklaşım ağırlık kazanmış; bunun sonunda ise etik, önermeler ortaya koymak yerine, bir şey söylemeden çözümleme ve temellendirme yapan bir bilgisel alana dönüşmüştür. Meta-etik işte bu dönüşen yeni etik, “metafizik olma”, “anlamsız olma”, “aşkın olma” suçlamalarından kurtulabilen etiktir.

Kuçuradi değerler etiği konusundaScheler ve Hartmann’a benzer düşüncelere sahiptir. Kısaca bahsetmek gerekirse Kuçuradi değerlerin onları bilen, yaşayan, eylemlerinde yaşatan kişiden bağımsız olarak varolduğunu destekler görüşlere sahiptir.