ETİK - Deneme Sınavı - 8

Etik araştırmalarda asıl amacın insanın iyi ve mutlu yaşayabilmesine, kişiler arası ilişkilerde doğru olanı yapabilmesine yardımcı olabilecek bilgiye ulaşmak olduğu görülmektedir. Maddi kazanç sağlamak bazen etik yaklaşımlarına ters de düşebilen bir eylemdir.

Etiği yalnızca bir çözümleme etkinliğine indirgememek kaydıyla metaetik yaklaşımının etik tarihinde önemli bir aşama olduğu söylenebilir. Etik tarihinde yapılan tartışmalara, etik ve ahlâk sorunları olarak araştırılan konulara üst bir bakış sağlaması ve bu alanda ortaya konan düşüncelerin, görüşlerin, anlayışların dil ve anlam yönünden ele alınarak temellerinin sorgulanması önemlidir.

Etik soru ve sorunlar karşısında faydayı temel alan yaklaşım, sanayi toplumuyla gelen refah düşüncesiyle de yakından ilişkilidir. Eski Çağ'daki hazza bağlı mutluluk düşüncesinin yerine burada refah ve refahın iyi olduğu düşüncesi geçer. Yapılan işlerde ve eylemlerde doğrunun ölçüsü erdem değildir artık. Doğru eylem için erdemden önce, elde edilen sonuç önem kazanmıştır. Fayda ile hazzı birleştiren bu anlayış, 18. yüzyıldan itibaren Etik alanında olduğu kadar Psikoloji alanında da benimsenen bir anlayış olmuştur.

Ölçülülüğün, dolayısıyla da erdemin ne olduğunun bilinmesi iyi ve mutlu yaşam için mutlaka gereklidir. Bu bilgi iki bakımdan önemlidir. Birincisi, ölçülülüğü ve ölçüsünü bilmeden bir hazza yönelmek iyi ve mutlu yaşam yerine hatalara ve mutsuzluğa götürebilir. Ölçülülükle ilgisi açıklığa kavuşmayan bir haz anlayışının yaşamda iyi olana, doğru olana ve dolayısıyla mutluluğa götüreceği çok tartışmalıdır. İşte bu noktada etik, tam da bir bilgi alanı olarak işbaşındadır. Eski Çağ’dan günümüze izlenen ana çizgiyi yansıtan dört yaklaşım içinde erdemi temel alan yaklaşım, etiğin bir bilgi alanı olarak kurulmasında belirleyici olmuştur.

Nikomakhos’a Etik adlı kitap Aristoteles’e aittir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Mutluluk sorununu ilk ele alan filozof Demokritos’tur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Felsefenin araştırma konuları arasında insan ve toplum sorunlarını öne çıkaran, böylece felsefe soruşturmalarına yeni bir yön veren ve felsefî söylemin gelişmesine önemli bir katkı yapan Sofistler, etik tarihi bakımından doğrudan ele alınacak bir görüş ortaya koymamışlardır. Ama ortaya koydukları bilgi görüşünün
hem Eskiçağda ortaya çıkan hazcılığın hem de 18. yüzyılda geliştirilen faydacılığın
doğup gelişmesinde etkili olduğu söylenebilir. Ayrıca Sofistlerin savundukları bilgi görüşüyle bağlantılı ve ona uygun düşen bir erdem anlayışları da vardır. Bu
bakımdan Sofistler aynı zamanda erdemi temel alan yaklaşımla da dolaylı şekilde ilişkili görünmektedirler. Aslında Sofistlerin de üzerinde durduğu önemli bir
konu olmuştur erdem. Gerçi erdemin ne olduğu sorusuna gereken önemi vermemişlerdir. Ama “iyi yurttaş” olmanın erdemle olabileceğini savunmuşlar (Kranz,
1984: 194), “iyi yurttaş” olmanın toplum ve kamu yaşamındaki önemini vurgulamışlardır. Bu noktayı dikkate alarak Sofistlerin, daha sonrası için önemli bir
tartışmaya zemin hazırlayan bilgi görüşüne kısaca değinmek uygun olur.
Sofistlerin, bilginin göreli olduğunu savunan görüşü, önde gelen Sofistlerden
Protagoras ile Gorgias tarafından dile getirilmiştir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

İyi ve mutlu yaşam için hazzı temel alan yaklaşımın ilk örneği, Sokratesçi
Okullardan Kyrene Okuludur. Bu okulun kurucusu Aristippos’tur (MÖ. 435-355). Doğru cevap B seçeneğidir.

Etik tarihinde, “iyi” ya da “mutlu” yaşamın ve “doğru eylemin” bilgi ile olan
ilişkisini doğrudan ele alan ilk filozof Sokrates’tir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sokratesçi okullardan Kynik Okul da erdemi temel alan bir yaklaşımı benimsemiştir. Bu okulun kurucusu Antisthenes (444-368), “iyi” ve “mutlu” yaşamın,
“doğru eylemin” yolunun haz karşısında bağımsızlaşmaktan geçtiğini düşünmüştür. Doğru cevap C seçeneğidir.

Platon, Devlet’in 9. Kitabında siyaset yaşamıyla ilgili örnekler olarak incelediği beş çeşit insanın yaşam tarzı içinde en mutsuz olan yaşam şeklinin,
“tiran ruhlu” insanın sürdürdüğü siyaset yaşamı olduğunu söylemektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Stoa Okulunun etik anlayışında, Sokrates’in ve Sokratesçi okullardan Kynik
Okulun etkili olduğu belirtilebilir. Bu okulun temsilcileri, iyi ve mutlu yaşam
konusunda Kynik Okulun düşüncelerine yakın bir anlayış içinde oldukları görülmektedir. İyi ve mutlu yaşam için bilgiyi temel koşul saymışlardır. Bu bilgi,
doğa, insan ve insanın doğadaki yeri ve anlamı konusunda doğru bir kavrayışı
ifade etmektedir. Doğru eylemde bulunmanın, iyi ve mutlu yaşamanın, yani
erdemli olmanın koşulu bu bilgidir. Doğa, insan ve insanın doğadaki durumu
konusunda açık bir kavrayışa varamayan, böyle bir bilgisi olmayan biri, “doğru, erdemli eylemde bulunamaz, dolayısıyla mutluluğa erişemez”. Doğru bilgi
doğru eylemde bulunmayı sağlar (Gökberk, 1990: 105). Stoa Okuluna göre bir
doğa varlığı olarak insandaki temel yatkınlık, temel güdü sanıldığı gibi haz
değil, tüm canlılarda görülen kendini koruma güdüsüdür. Bu güdü, canlı varlıkları, kedine uygun olana yöneltir, kendine uygun şekilde yaşaması için gereken
şeyleri aramaya iter. Doğru cevap E seçeneğidir.

Faydacılık adıyla bilinen bu yaklaşımın temelleri Jeremy Bentham
(1748-1832) tarafından atılmış; daha sonra James Mill (1773-1836) ile John Stuart
Mill (1806-1873) tarafından geliştirilmiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Demokritos mutluluk sorununu ilk ele alan filozoftur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Meta-etik yaklaşım etik sorunları çözümleyici ve eleştirel bir bakışla ele alır. Doğru yanıt D seçeneğidir.