ETİK - Deneme Sınavı - 2

Sorunun doğru yanıtı B şıkkıdır. Sokrates, yasaları önemsemiştir. “Bir insan devletin yasalarını beğenmeyebilir, ama yine de onlara karşı duramaz. Devletin buyruğuna her zaman uymalıdır, ya da yasanın kabul ettiği yollardan gidip o yasaları değiştirmeye çalışmalı, insanları uyandırmalıdır” 

Sorunun doğru yanıtı D şıkkıdır. Felsefe tarihinde Platon dendiğinde genellikle ilk akla gelen kavram, sonrası için pek çok tartışmaya zemin hazırlamış ve Platon’un düşüncelerinin farklı yorumlarına yol açmış olan “idea” kavramından dolayı, onun etik alanındaki yeri üzerinde yeterince durulmamaktadır. 

Sorunun doğru yanıtı A şıkkıdır. Stoa Okulunun kurucusu Kıbrıslı Zenon’dur. Stoa Okulunun etik görüşünü belirleyici olan teorik temel, bu okulun doğa anlayışıdır. 

Sorunun doğru yanıtı C şıkkıdır. Stoalılar dört temel erdem belirlemişlerdir: İyiyi kötüyü, doğruyu yanlışı ayırt etme bilgisi olan bilgelik (phronesis/φρόνησıϛ), “borçlu olunanı verme” bilgisi olan adalet (dikaiosyne/δıκıοσύνη), yapılması gereken ile kaçınılması gerekeni ayırt etme bilgisi olan yiğitlik (andreia/ἀνδρεία), kendini yenme ve ölçülü olma bilgisi olan ölçülülük (sophrosyne/σωφροσύη). 

Sorunun doğru yanıtı E şıkkıdır. Felsefenin amacını, insanın dinginliğe ve mutluluğa ulaşmasına yardımcı olmak olarak gören Epikouros, teorik araştırma olan doğa bilgisini bu amaca katkı verdiği oranda önemli bulur. 

Sorunun doğru yanıtı A şıkkıdır. Aristippos’un kurduğu Kyrene Okulu, hazcı (hedonist) okul diye de anılmaktadır. 

Sorunun doğru yanıtı D şıkkıdır. Epikouros'un okulunda felsefenin üç alanından önem bakımından etik önem bakımından ilk sırada yer alır. Diğer iki alandan Mantık/Kanonik, Fizik alanına, Fizik de Etik alanına hizmet eder.  

Sorunun doğru yanıtı B şıkkıdır. Aristippos tarafından kurulan ve Hazcı Okul (Hedonist Okul) adıyla da bilinen Kyrene Okulu, “haz, iyidir” düşüncesini benimsemiş, iyi ve mutlu yaşam için haz elde etmenin doğru olduğunu savunmuştur. 

Sorunun doğru yanıtı C şıkkıdır. Aristoteles insanın bilme etkinliklerini üçe ayırır: Bunlar, teorik etkinlikler, pratik etkinlikler ve poietik etkinliklerdir. 

Sokrates’e göre kimse bilerek kötülük yapmaz. Kötülük bilgisizlikten ileri gelir. Ona göre bildiğini sanmak da bilgisizliktir. İnsan, bilgisi ya da erdemi sayesinde kötü olanın farkına varır. Doğru olanı yapabilmek için mutlaka bilgi gerekir. Ayrıca ona göre iyi yaşamak, erdemli yaşamak demektir. İnsanların sanılar, gözden geçirilmemiş kimi kanılar veya yaygınlaşmış ve kolayca benimsenen kimi kabuller yoluyla erdemli olması ve doğru eylemde bulunması mümkün değildir pek. Erdemli yaşamak için de bilgi gereklidir.

Sokrates’in kendisi bir okul kurmamıştır. Ama öğrencileri tarafından dört tane okul kurulmuştur. Bunlar Megara Okulu, Elis-Eretria Okulu, Kyrene Okulu ve Kynik Okuldur. Eukleides’in kurduğu Megara Okulu ve Phaidon’un kurduğu Elis-Eretria Okulu küçük okullardır. Sokrates’in düşüncelerini sürdürme eğilimleri bakımından daha etkili olan Kyrene Okulu ve Kynik Okul öne çıkmıştır.

Felsefede teorik araştırmayı önemli görmeyen, hatta karşı olan Antisthenes’in bilgi anlayışı etik görüşünde belirleyici olmuştur. Ona göre, düşünme ve bilme araçlarımız olan kavramlar, nesnelerin kendini değil, insanların nesnelerle ilgili tasarımlarını dile getirirler. Nesneler için belirlediğimiz kavramlar, nesneleri adlandırdığımız sözlerdir yalnızca. Bizim elimizde yalnızca sözler vardır. Bunlar, adları oldukları şeylerin yapısı hakkında bize hiçbir şey bildirmezler. Bundan dolayı varlıkla ilgili teorik araştırma, sanıldığı kadar önemli değildir. Araştırma ve bilgi, yaşama hizmet ettiği ölçüde önemlidir. Bilgi insanları erdemli, dolayısıyla da mutlu yaparsa anlamlıdır.

Aristippos tarafından kurulan ve Hazcı Okul (Hedonist Okul) adıyla da bilinen Kyrene Okulu, “haz, iyidir” düşüncesini benimsemiş, iyi ve mutlu yaşam için haz elde etmenin doğru olduğunu savunmuştur. Bu düşüncenin temelinde, Hazcı Okulun kabul ettiği bilgi anlayışı vardır. Bu bilgi anlayışına göre, bilen özne ile bilinen nesne arasında hiçbir zaman kapanamayacak olan bir açıklık vardır. Yani bir nesneden edinilen duyum ile nesnenin kendisi ayrı şeylerdir.

Platon, Kharmides adlı diyaloğunda bilgeliği, Protagoras adlı diyaloğunda erdemin bilgi olup olmadığını, Menon adlı diyaloğunda da erdemin ne olduğu ve öğretilip öğretilemeyeceğini tartışmıştır. Platon her ne kadar Menon’da “erdemin öğretilip, öğretilemeyeceği” sorusunu açık bırakmışsa da, Devlet’te ve Yasalar’da (Nomoi) erdemin öğretilebilir olduğunu düşündüğü görülmektedir. Platon’a göre erdem, kişilerin yatkınlığına göre öğretilebilirdir. Her kişinin “idea” bilgisine ulaşması beklenemez, ama buna yatkın kişiler vardır ve bunlara öğretilebilir. Kişiler arasında etik yatkınlık ve “idea” bilgisine erişebilme bakımından derece farkı vardır. Kişiler erdemi kazanmak için gereken “idea” bilgisine ya da bilgi ve bilimi birlikte ifade eden episteme (ἐπıστήμη) dediği felsefi bilgiye ulaşma konusunda aynı yatkınlıkta değildir. Platon bu durumu bir benzetmeyle şöyle açıklar: Kimilerinin mayasında altın vardır, bunlar önder olacak kişilerdir. Kimilerinin mayasında gümüş vardır, bunlar yardımcılar veya koruyucular/bekçilerdir. Kimilerinin mayasında da demir ve tunç vardır, bunlar da esnaf ve çiftçilerdir, üreticilerdir. Bu üç tür yatkınlık içinde felsefi bilgiye ulaşmaya, filozof olmaya, dolayısıyla erdemi kazanmaya en yatkın olanlar mayasında altın bulunanlardır.

Aristoteles’e göre, iyi, kendisi için amaç olan şeyler arasında kendisi için en fazla amaç olan şeydir. Yani “hiçbir zaman bir başka şey için tercih edilmeyip, hep kendisi için tercih edilen”, “sadece kendisi için amaç” olan şeydir. Aristoteles, böyle bir şeyin, “mutluluk” olduğunu belirtir: “En çok mutluluğun böyle bir şey olduğu düşünülüyor, çünkü onu hiçbir zaman başka bir şey için değil, hep kendisi için tercih ediyoruz; ama onuru, hazzı, usu ve her erdemi hem kendileri için tercih ediyoruz (çünkü hiçbir yere götürmese bile onların her birini yine tercih ederdik) hem de mutluluk uğruna, onlar aracılığıyla mutlu olacağımızı düşündüğümüz için tercih ediyoruz. Oysa hiç kimse mutluluğu onlar uğruna ya da genel olarak başka bir şey uğruna tercih etmiyor”. Peki, neden böyle düşünülüyor diye sorarsak, mutluluğun, kendisi amaç olan bir şeydir ya da kendine yeterli olan bir şeydir. Yukarıda söylendiği gibi mutluluk, başka iyiler arasında, “kendisi amaç olan iyi” olma özelliğini taşımaktadır. Bundan dolayı mutluluk, tercih edilebilir şeyler arasında en fazla tercih edilir olan şeydir. Sonuç olarak mutluluk, kendisi amaç olma, kendine yeterli olma ve en fazla tercih edilen şey olma özellikleri bakımından, en iyi şeydir.

Epikourus’a göre doğa bilgisi bizim ölüm korkusundan kurtulmamıza yardım eder. Varlık anlayışı bakımından atomculuğu benimsemiş olan Epikouros, ölümün bizim için “bir hiç” olduğunu; ölümle oluşan dağılma durumunda herhangi bir duyumlama olmayacağı için ölümle ilgili kaygının yersiz olduğunu belirtmiştir. Ayrıca  Epikouros, Kyrene Okulu gibi, hazzın iyi olduğunu düşünür; iyi yaşam, mutlu yaşam için hazzı amaç olarak görür. Ancak, onun haz anlayışı Kyrene Okulunun anlayışından farklıdır. Epikouros’un hazdan anladığı şey acısızlık durumudur ve bunu şöyle ifade etmiştir: “Hazzın büyüklüğünün son sınırı, bütün acı veren şeylerin ortadan kalkmasıdır. Gerçekten, hazzın bulunduğu yerde ve onun bulunduğu sürece acının, tasanın ya da her ikisinin birden yeri yoktur”. Diğer iki görüş ise Stoa okuluna aittir.

Her ne kadar Aristippos, “iyi” yi, bir anda olabildiğince şiddetli şekilde duyulan, yaşanan haz olarak belirlemişse de, bu hazzın doğru şekilde elde edilmesi gereğini de unutmaz. Ona göre yaşamda kendisi için istenebilecek tek şey olarak görülen hazzın, sonuçta da haz olarak yaşanabilmesi için, doğru şekilde elde edilmesi ancak bilgiyle/bilgelikle olabilir. Kynik Okula göre haz değil, erdem iyidir ve erdem başlıca değerdir. Erdemli olmak için hazdan kaçmak, sıkıntılara göğüs germek ve çalışıp çabalamak daha doğru bir yoldur. “Hazzın bulunduğu yerde ve onun bulunduğu sürece acının, tasanın ya da her ikisinin birden yeri yoktur.” ve  “Haz, beden alanında acı çekmemek, ruh alanında da hiçbir huzursuzluk duymamaktır.” Görüşleri de Epikourus’a aittir. “Haz asla iyi olabilecek bir şey değildir ve yaşamda amaç olarak görülmesi yanıltıcıdır.” görüşü ise Stoa Okuluna aittir.

Platon, daha çok gençlik dönemindeki çalışmalarında, erdem kavramıyla ilgili önemli ipuçları vermiştir. Örneğin, Kharmides adlı diyaloğunda bilgeliği, Protagoras adlı diyaloğunda erdemin bilgi olup olmadığını, Menon adlı diyaloğunda da erdemin ne olduğu ve öğretilip öğretilemeyeceğini tartışmıştır.

Platon’a göre dört tane ana erdem vardır. Bunlar bilgelik, cesaret veya yiğitlik, ölçülülük ve adalettir. Bunların her birinin ne ifade ettiğini ilkin bir sitede, bir yönetim topluluğunda adaletin ne olduğunu, nasıl geçekleşebileceğini saptamak yoluyla belirler. Sitenin/yönetimin ilk erdemi bilgelik, doğru, uygun ve isabetli kararlar alabilmek için gereken bilgiyi ifade eder. Bu bilgi, “sitenin yalnız bir kesimiyle ilgili değil de, bütünüyle ilgili işler üzerinde kararlar almasını; gerek iç ilişkilerini, gerekse başka sitelerle olan ilişkilerini en iyi biçimde düzenlemesini sağlayacak” özellikte bir bilgidir. Sitenin ikinci erdemi cesaret ya da yüreklilik, “korkulacak ve korkulmayacak şeylerle ilgili doğru ve yasaya uygun inancı her zaman koruyan” bir gücü ifade etmektedir. Sitenin üçüncü erdemi ölçülülük, yalnızca bir kesimin erdemi değildir ve bundan dolayı ilk iki erdemden biraz farklıdır. Farkı şuradadır: Ölçülülük,“toplumun bütün kesimine yayılan” ve güçlü veya güçsüz, orta halli veya zengin, üst veya alt kesimler arasında bütünün dengesi bakımından arasında neyin belirleyici olacağı konusundaki doğal uyumdur. Adalet ise  her şeyden önce, bu üç erdemle birlikte sitenin erdemli olmasını sağlayan erdemdir.