ETİK - Deneme Sınavı - 14

Ahlak felsefesi ve etik farklı şeylerdir. Doğru cevap A'dır.

Aldatma bu konular arasında değildir. Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap D'dir.

18. yüzyılda etiğin önemli bir alan olarak ortaya çıkmasında etkili olan isim Bacon'dur.

Etiğin yeniden doğuşu ve gelişimi konusunda asıl dönüm noktası ise Almanya’da Immanuel Kant’ın çalışmalarıyla olmuştur.

Etiğin doğduğu ve geliştiği Eskiçağda, etiği bir bilgi alanı olarak kuran ve onun bilgi olma niteliğini en açık şekilde ortaya koyan filozoflar Sokrates, Platon ve Aristoteles'tir. Bu filozofların bir arada verildiği A seçeneği doğru yanıttır.

Etik sözcüğü köken olarak eski Yunanca bir sözcük olan ethos sözcüğünden gelir. Ethos’un çoğulu olan (ethe), en eski anlamıyla söylenirse, “canlı bir varlığın ‘mekân’ı, ‘hep gittiği, sığındığı yer’ anlamına” gelmektedir. İlk anlamıyla “bir canlının barındığı, sığındığı yer, ortam” anlamına gelen ethenin  tekili olarak ethos sözcüğü de karakter, huy demektir. Dolayısıyla etik sözcüğü kökeninde karakter, huy anlamını barındırır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Eskiçağda Stoa Okulunun Yeniçağda Descartes’in üzerinde durduğu, etiğin psikolojiyle daha genel ifadeyle insan bilimleriyle kesişen konularından biri duygulanımlardır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Etiğin yeniden önemli bir alan olarak tam anlamıyla ortaya çıkışı 18. Yüzyılda olmuştur. İngiltere’de John Locke (1632-1704), Shaftesbury (Antony Ashley Cooper, 1671-1713), Francis Hutcheson (1694-1747) ve David Hume (1711-1776) bu konuda önde gelen düşünürlerdir. Etiğin yeniden doğuşu ve gelişimi konusunda asıl dönüm noktası Almanya’da Immanuel Kant’ın (1724-1801) çalışmalarıyla olmuştur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Günümüzde etiğin nesne alanı daha da genişlemiş ve sorunları da daha çeşitlenmiştir. Bunda, uygulamalı etik çalışmalarının artmasının önemli bir payı vardır. Ama genel olarak bugünkü dünyada yaşamla ilgili sorunların artmasının, hatta kaygı verici boyutlara ulaşmasının etkisi büyüktür. “Ötanazi”, “kürtaj”, “ölme hakkı”, “organ verme”, “organ ticareti”, “yapay zekâ”, “teknoloji”, “gen teknolojisi”, “nanoteknoloji” ve “nöroloji” alanındaki çalışmalar (nöroetik) yine 20. Yüzyılın ikinci yarısından bu yana etiğin konuları olmuştur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Etiğin yeniden canlandırıldığı 18. yüzyılda, doğal olarak yeni sorunlar ortaya çıkmış ve bu alanda yeni sorular ele alınmıştır. Bu sorunlara bağlı olarak da yeni kavramlar ortaya atılmıştır. Örneğin, “iyi isteme”, “ödev”, “sorumluluk”, “yükümlülük”, “gereklilik”, “değerler”, “anlamlar” ve “amaçlar” gibi kavramlar bunlar arasında başlıca olanlardır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Felsefenin en temel bir alanı olmakla birlikte etik felsefe tarihinin her döneminde aynı derecede önemli sayılmamıştır. En parlak dönemi olan Eskiçağdan sonra uzun bir süre, yaklaşık 18. yüzyıla kadar geri planda kalmış, hatta nerdeyse unutulmuş bir alandır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Ahlâk felsefesi  bir araştırma alanıdır. Ancak ahlâk felsefesi çalışmalarında görülen şu özellikten dolayı, ahlâk felsefesi ile etik arasında bir farkın olduğu düşünülmektedir. Ahlâk felsefesi, olgu olarak var olan ahlâklarla ilgili bilgi ortaya koymaya çalışan bir bilgi dalı gibi görünmekle birlikte, bazen, “belirli bir ahlâkın temellendirilmesi olarak”, bazen de “tek tek ahlâkların üstünde onları aşan bir üst ahlâk getirme çabası olarak” da görünmektedir. Ancak, her iki durumda da kişilere doğrudan ya da dolaylı şekilde, “yapılması ve kaçınılması gerekenler” konusunda her koşulda geçerli olabilecek kimi ilkeler, kurallar önermektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Rönesansta, insanın yeniden kendine yönelmesiyle, kendinden yola çıkan bilme çabasıyla başlayan bir kıpırdanışla etiğin yeniden önem kazanmaya başladığını görmekteyiz. Francis Bacon (1561-1626), René Descartes (1596-1650), Baruch Spinoza (1632-1677), Yeniçağda etiğin tekrar önem kazanması yönünde katkı sağlayan düşünürlerdir. Bacon, “iyi”yi bu dünyaya ilişkin bir kavram olarak incelemek ve etik araştırmalarda bilgiyi temel almak gerektiğini düşünmüştür (Akarsu: 120). Descartes ise Eskiçağda Stoa Okulunun düşüncelerini özellikle “duygulanımlar” konusu bakımından yeniden ele almış, erdemler konusuna eğilmiştir. Spinoza ise Etica (Etika) adlı bir kitap yazmıştır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Etik, felsefenin temel bir dalı olarak kendine özgü soruları olan bir bilgi alanıdır.  Etik, normlar ortaya koyma işi değildir. Normlar ortaya koyma çabasında olmadığı gibi, ortaya konmuş normları değerlendirebilecek biricik yoldur. Kimi koşullara bağlı şekilde oluşmuş veya oluşturulmuş bu normlar bütününe etik denmesi, etik ile ahlâkın aynı sayılmasından dolayıdır. Başka türde bir davranış ölçüsünü ele alalım: “Yalan söylemek kötüdür”. Burada ahlâkın yaptığı şey, doğru davranmanın yalnızca ölçüsünü vermektir. Oysa etik, “doğru” davranmanın ölçüsünü belirten bu ifadenin ne demek olduğunu, ne anlama geldiğini; her koşulda, her durumda bu ölçünün doğru eyleme götürüp götürmeyeceğini soru konusu yapar. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Kökeninde bu anlamı taşıyan ‘etik’ sözcüğünün, daha sonra Batı dillerinde bir bilgi alanının, bir felsefe disiplininin adı olması, tekil olarak kullanılan ethos sözcüğündeki “karakter” anlamına dayanmaktadır. Kökenindeki anlamı bakımından “karakter” veya “huy” demek olan ‘etik’ sözcüğü aslında kişiye bağlı, kişiyle ilgili bir durumu, ona özgü olan bir yanı ifade etmektedir.

Bir bilgi alanı olarak etiğin temellerini atan filozof Sokrates olmakla birlikte, Sokrates öncesi filozofların da etik sorunlar üzerinde durdukları, “doğru” ve “iyi” yaşamın ne olduğu konusunda önemli düşünceler belirttikleri görülmektedir. Örneğin Demokritos (MÖ. 460/70-370), “doğru yaşamın koşulları” üzerine düşünmüştür.

Etiğin temellerini atan filozof olarak kabul edilen Sokrates (MÖ.469-399), sorgulanmamış bir yaşamın yaşanmaya değmediğini söylemiştir (Platon, 1989, 38a). Burada söz konusu olan şey, kişinin kendisinin ve kendisiyle ilişkisinin ne durumda olduğudur. Başka deyişle kişinin, kendinden yola çıkarak diğer insanlarla, dünyayla, yaşamla kurduğu ilişkileri gözden geçirmesinin, kendi hakkında bilgi edinmesinin, kendini bilerek yaşamasının önemi vurgulanmaktadır.

Ahlâk bir olgudur ve geniş anlamda söylenirse, insanın toplumsal yanıyla ilişkili bir olgudur. Elbette ahlâk(lar) da insanın var olma koşullarından biridir ve onun kültür dünyasının bir parçasıdır. Ancak, burada etikle ilgisi bakımından onun, yalnızca olgu olma özelliğine dikkat etmek gerekir. Bu ana özelliğiyle ahlâk, filozofun kurup var etmediği, toplumda kendiliğinden varolan, ama filozofun yalnızca “bu nedir?” diye sorabileceği bir gerçeklik olgusudur. Bu soruyu sorabilmek ise etik alanının bilgisiyle olur. Demek ki ahlâk, olgusal nitelikli bir var olandır, etik ise bilgisel niteliklidir.

Yukarıdaki ifade doğrudan ahlak'ın alanına girer. Etik söz konusu olduğunda ise araştırmacı, nesne edindiği varolan(lar) hakkında bilgi ortaya koymayı amaçlar. Normlar bulmak, geliştirmek etiğin işi değildir.