ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ

matematiksel güzellik

Antik Çağ felsefesi üzerine bilgisi olan hemen hemen her felsefe öğrencisi Sokrates, Platon ve Aristoteles arasındaki hoca-öğrenci ilişkisini bilir. Bilindiği gibi, Sokrates’in kendisi bir eser yazmamış, onun görüşlerini öğrencisi Platon (M.Ö. 428-347) kaleme alarak ölümsüzleşmesini sağlamıştır. Platon’un diyaloglar şeklinde yazdığı çoğu eserde ana konuşmacı Sokrates’tir. Bu nedenle, felsefe tarihçileri Sokrates’in etkisinin açıkça belli olduğu Platon’un bu gençlik dönemi yazılarının ne ölçüde kendisine ait olduğu konusunda tereddütlüdürler. Sokrates’in görüşleriyle Platon’un görüşleri arasında çoğu noktalarda benzerlik bulunmasının nedenlerinden biri de budur. Sorunun doğru cevabı “Platon” seçeneğidir.

öznel ve nesnel güzellik

Platon’un gençlik dönemi felsefesinin yer aldığı eserlerinden biri Büyük Hippias diyalogudur. Platon bu eserinde ilk kez “Güzel nedir?” sorusunu cevaplamaya çalışır. Çoğu eserinde olduğu gibi, bu eserde de diyalogların baş aktörü Sokrates’tir. Sokrates, her zamanki tavrıyla, kendisinin hiç bir şey bilmiyormuş, karşısındakine de çok şey biliyormuş havası vererek ama biraz da alaycı bir edayla sohbet ettiği sofist Hippias’a güzelin ne olduğunu kendisine öğretmesini ister. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “Büyük Hippias” seçeneğidir.

Çoğu Sokratik diyalogda olduğu gibi okuyucu kesin bir tanım veya hüküm beklerken hiç de öyle olmaz ve başka bir konuya geçilir. Büyük Hippias diyalogundaki güzel kavramı irdelemesi de böyledir. Ancak, bu diyalog estetik tarihi açısından önemlidir çünkü bu eser düşünce tarihinde ilk defa “Güzel nedir?” sorusunu felsefi olarak irdeler. Bu eserinde Platon ilk defa kendinde güzel, mutlak güzel ile tek tek güzel olan şeylerin ayrımını yapar ve “güzel” ile “güzellik” arasında kavramsal bir fark olduğunu belirtir. Bu kavramsal irdeleme güzelin gerekli ve yeterli koşullarını içeren bir tanım sunmasa da bir şeye neden dolayı güzel diyebileceğimiz hakkında önemli açıklamalar sunar. Bundan dolayı sorunun doğu cevabı “güzelin ne olduğunun felsefi olarak irdelenmesi” seçeneğidir.

Platon, Sokrates’in etkisinin açıkça görüldüğü gençlik döneminde felsefe tarihinde ilk kez sistematik bir şekilde “Güzel nedir?” sorusunu bazı kavramsal çözümlemelerle yanıtlamaya çalışır.

Karşılıksız alğılama sonucunda haz veren şeylerin güzel olduğu düşüncesi Kant’a aittir.

'Büyük Hippias' diyalogundaki güzel kavramı irdelemesi de böyledir. Ancak, bu diyalog estetik tarihi açısından önemlidir çünkü bu eser düşünce tarihinde ilk defa “Güzel nedir?” sorusunu felsefi olarak irdeler.

Bahsedilen düşünceler Aristotalesin sanat anlayışını yansıtmaktadır.

‘Uygun’, ‘yararlı’ ve ‘kullanışlı’ kavramları Platon'un güzellik anlayışına karşılık gelmektedir.

Felsefenin konusu kozmostan nomosa dönmüştür” ifadesi ilkçağ felsefesini tanımlayan bir ifadedir.

Yukarıdaki ifadeler Augustinus’un İtiraflar adlı eserinden alınan güzellik ile ilgili düşüncelerini yansıtmaktadır.

Bu ifadeler Ortaçağ İslam estetiğini açıklamaktadır.

Yukarıdaki ifadeler Mevlana’nın güzellik ile ilgili düşüncelerini yansıtmaktadır.

Bilindiği gibi Sokrates öncesi felsefenin konusu kozmos idi. Thales, Anaksimenes, Anaksimandros, Herakleitos ve
Demokritos gibi düşünürler varlığı, varlığın özünü ve doğayı araştırmaya çalışmışlardır. Sokrates’le birlikte felsefenin konusu kozmostan nomosa dönmüştür. Nomosa dönüşle birlikte felsefenin konusu genel olarak insan, onun eylemleri, davranışları, yapıp ettikleri, duyguları, tutkuları, hazları, değerleri, içinde yaşadığı ve
geliştirdiği sosyal kurumlar olmuştur.

Antik Çağ felsefesi üzerine bilgisi olan hemen hemen her felsefe öğrencisi Sokrates, Platon ve Aristoteles arasındaki hoca-öğrenci ilişkisini bilir. Bilindiği gibi, Sokrates’in kendisi bir eser yazmamış, onun görüşlerini öğrencisi Platon kaleme alarak ölümsüzleşmesini sağlamıştır. Platon’un diyaloglar şeklinde yazdığı çoğu eserde ana konuşmacı Sokrates’tir. Bu nedenle, felsefe tarihçileri Sokrates’in etkisinin açıkça belli olduğu Platon’un bu gençlik dönemi yazılarının ne ölçüde kendisine ait olduğu konusunda tereddütlüdürler. Sokrates’in görüşleriyle Platon’un görüşleri arasında çoğu noktalarda benzerlik bulunmasının nedenlerinden biri de budur.

Güzelin özsel veya metafiziksel olarak belirlenmesi Platon’un olgunluk döneminde yazdığı Şölen adlı eserinde yer alır. Şölen M.Ö. 416 yılında Agathon’un evinde gerçekleşen ünlü bir toplantının hikâyesidir.

Platon, sanatı devletin varlığı ve geleceği açısından da ele alarak yurttaşlar arasında gevşekliğe, duygusallığa ve tanrılara saygısızlığa yol açan bazı sanatların yasaklanmasını savunur.

Aristoteles’in (M.Ö. 384-322) estetik ve sanat felsefesi üzerine görüşleri onun çeşitli eserlerinde yer almaktadır. Bunlardan doğrudan sanatla ilişkili olanı şiir üzerine açıklamalarının yer aldığı Poetika adlı eseridir.