ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ

Duygucu görüşün en önemli temsilcisi, Rus yazar Leo Tolstoy’dur. Tolstoy’un bu görüşleri de duyguculuğu yansıtmaktadır.

Felsefi düşünmede karşımıza çıkan temel sanat kuramları öykünmecilik, biçimcilik, duyguculuk, sezgicilik ve istenççiliktir.

Weitz’a göre bu kuramları test etmenin bir yolu bulunmamaktadır. Doğrulama ya da yanlışlamaya uygun değildirler. Dolayısıyla empirik kuramlar olarak değerlendirilemezler.

Sanatın göz yerine zihne hitap etmesi gerektiğini savunan sanatçı Marcel Duchamp’tır.

Sanatın özünün bağlantısal olduğunu savunan felsefecilerin başında Arthur Danto (1924-), George Dickie (1926-) ve Jerrold Levinson (1948-) gelmektedir.

En eski ve uzun süre etkili olmuş kuram öykünmecilik/taklitçilik ya da Yunancadan kabul edildiği biçimiyle mimetik sanat kuramıdır. Bu kuram Platon’la birlikte başlamış ve onsekizinci yüzyıla kadar da önemini korumuştur.

Amerikalı estetikçi Morris Weitz (1916-1981), “Estetikte Kuramın Rolü” (1956) adlı makalesinde beklenilen doğru sanat kuramının hiçbir zaman gelmeyeceğini ve felsefecilerin “sanatın doğası nedir?” sorusunu başka sorularla değiştirmeleri gerektiğini savunmuştur.

Sanat dünyası, belirli nesnelerin birer sanat yapıtı olmasını sağlamaktadır. “Sanat dünyasınınn içine sokulmuş olmak” Danto’ya göre, bütün sanatların özünü oluşturan şeydir. Yani, Weitz’ın iddiasının aksine, sanatın özünden söz etmek olanaklıdır

George Dickie, Arthur Danto’nun görüşünü belirli yönden geliştirerek “kurumsal sanat kuramı” anlayışını ortaya atmıştır

Aile benzerliği kavram birbirine hepsinde ortak olan tek bir özellikle değil örtüşen
benzerlikler dizisiyle bağlanabilen şeyler için kullanılan bir kavramdır. Wittgenstein bu kavramı açıklamak için “oyun” kavramını kullanır. Buna göre top oyunları, kart oyunları, olimpiyat oyunları, tahta üzerinde oynanan oyunlar gibi pek çok farklı oyun vardır ve bu oyunların hiçbiri ortak tek bir özelliğe sahip değildir. Hepsi de örtüşen benzerliklerle birbirine bağlıdır. Kimi oyunlar eğlendirir,
kimilerinde kazanma ya da kaybetme yoktur vb.

Sanat yapıtını her eleştiren aynı zamanda eleştirmendir. İddiası doğru olamaz. İzleyici eğer sanat yapıtını değerlendirmeyi iş olarak edinirse “eleştirmen” olur

Yerleştirme (Enstalasyon), belli bir mekanı kurgulamaya; anlam ve algı düzleminde birbirleri ve içinde bulundukları mekanla ilişkili nesnelerin bir arada
sergilenmesine dayanan sanat tarzı. Bu tarz sanat eserleri, belli bir yer için tasarlanır, orada sergilenir ve sergilendikten sonra sökülür.

Soyut dışavurumculuk (soyut ekspresyonizm) 1940’ların ortalarında New York’ta ortaya çıkan, ressamların gerçek nesnelerin temsiline yer vermeden kendilerini sadece renk ve şekillerle ifade ettikleri bir tür soyut sanattır. İlk Amerikan sanat
akımı olarak kabul edilip, sanat dünyasının merkezinin Paris’ten New York’a kaymasında etkili olmuştur.

İlk söylenmesi gereken şey yapıtın mutlaka bir izleyici gerektirdiğidir. Sanatçının
“kimseye göstermeyeceğim” niyetiyle yaratmaya giriflebileceği olası yapıt bile örtük olarak bir izleyiciyi varsayar. Başka bir deyişle, sanat yapıtı ancak izleyicilerin vereceği tepkilerle “sanat yapıtı”na dönüşebilir.

Sanatçının yapıtıyla yaşadığı ilişkiyi daha çok “yaratıcılık” olarak izleyicinin
yapıtla yeni başlayan ilişkisini ise daha çok “estetik deneyim” olarak tanımlıyoruz.

Davies’in Weitz’ı eleştirdiği ikinci bir nokta da Weitz’ın sanat kavramını açık kavram olarak ele almasının sorunlu olduğudur. Weitz’a göre sanat değişken ve öngörülemez bir içeriğe sahip olduğundan kapalı bir kavram olamaz. Ne var ki Davies bu görüşün inandırıcı olmadığını söyler. Ona göre örneğin yediğimiz yemekler kümesi gün geçtikçe genişler ve kimi zaman içerisine yeni ve sıra dışı örnekler alır. Ancak Davies’e göre burada değişen şey sanatın tanımlayıcı özellikleri değil kümenin elemanlarıdır. Kim bilir, belki de sanatın değişmeyen bir özü vardır. Weitz sanat eserlerinin ortak bir özelliğinin olmadığı konusunda haklı olabilir ancak bu görüşten yola çıkarak sanatın tanımlanamayacağı sonucuna değil olsa olsa sanatın tanımlayıcı özelliklerinin algılanamaz, bağıntısal özellikler olduğu sonucuna varılabilir (Davies 2002: 229). Sorunun doğru cevabı “sanat kavramının açık kavram olarak ele alınması” seçeneğidir.

Sanatın zorunlu ve yeterli koşullardan yola çıkarak tanımlanamaz olduğunu savunan ve Weitz’ın görüşüne benzer bir görüşü savunan felsefecilerden biri Amerikalı sanatçı ve estetikçi Paul Ziff (1920-2003) dir. Weitz ile Ziff’in ortak görüşü “yeni sanat anlayışı” olarak adlandırılabilir. Bu görüşe göre “insan yapımı olma” (insan eliyle yapılmış olma) özelliği de dâhil olmak üzere sanat yapıtı sınıfına giren üyelerin hiç bir ortak özelliği bulunmamaktadır (Dickie 2005: 47). Sorunun doğru cevabı “Sanat yapıtı sınıfına giren üyelerin hiç bir ortak özelliği bulunmadığı görüşü” seçeneğidir.

Sanatçı ile sanat yapıtı arasında kurulan özel ilişki yaratıcılıktır. Yaratıcılık kısaca ifade edilirse yeni bir şeyin yani daha önce varolmayan bir şeyin ortaya çıkması-dır. Sorunun doğru cevabı “daha önce varolmayan bir şeyin ortaya çıkışı” seçeneğidir.

Sanatçının yapıtıyla yaşadığı ilişkiyi daha çok “yaratıcılık” olarak izleyicinin yapıtla yeni başlayan ilişkisini ise daha çok “estetik deneyim” olarak tanımlıyoruz. Bir de özel bir tür ilişki ve izleyici kitlesi vardır. Bu özel ilişki “eleştiri” ve özel izleyici kitlesi de eleştirmenler yani sanat yapıtları hakkında yazıp çizenler, çeşitli yerlerde konuşanlardır.

Küratör, sergi düzenleyicisi ya da sanat yönetmenliği olarak ifade edilebilir.