ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ

Felsefi düşünmede karşımıza çıkan temel sanat kuramları öykünmecilik, biçimcilik, duyguculuk, sezgicilik ve istenççiliktir.

Ele alabileceğimiz en eski ve uzun süre etkili olmuş kuram öykünmecilik/taklitçilik ya da Yunancadan kabul edildiği biçimiyle mimetik sanat kuramıdır. Bu kuram Platon’la birlikte başlamış ve onsekizinci yüzyıla kadar da önemini korumuştur. Bu kuram sanatı yaşamın bir yansıması olarak sanatın en önemli işlevini gerçeği yansıtması olarak gördüğü için yansıtmam kuram; gerçekteki nesnelerin temsil edilmeleri anlamında da temsilci kuram olarak da anılır.

Biçimciliğe göre bir şeyi sanat yapan o şeyin biçimsel özellikleridir. Bir eserin tarihsel bağlamı ya da eserin yaratıcısının hangi niyetle eseri yarattığının bir önemi yoktur. Önemli olan şeyler renk, şekil, çizgiler, ses, yapı, kalıp gibi biçimsel özelliklerdir. Biçimci görüş sanatı “anlamlı biçim” olarak tanımlar. “Anlamlı biçim” de bu sıraladığımız unsurlar gibi belirli unsurların özgün birlikteliğidir. Sanatı gerçekten sanat yapan yani sanatın doğası, biçimsel unsurlar arasındaki ilişkidir.

Sanat duyguların tuval gibi, taş, sesler ya da kelimeler gibi duyusal araçlara aktarılmasıdır. Duygucu görüşün en önemli temsilcisi on dokuzuncu yüzyıl Rus yazar ve düşünürlerinden Leo Tolstoy’dur. Tolstoy başlangıç noktası olarak şu soruyu sormuştur: “Sanat insanlığın yaşamında nasıl bir amaca hizmet etmektedir?”

Bu açıdan yaklaşılınca sanat Tolstoy’a göre insanla insan arasında gerçekleşen ilişki araçlarından biri olarak kabul edilir. Nasıl ki insan kelimeler aracılığıyla düşüncelerini başkalarına iletir, işte sanat aracılığıyla da insan duygularını başkalarına iletmektedir.

Sezgici görüş ise hem biçimi hem de duyguyu reddeder. Sezgici düşünürlerden Croce’ye göre örneğin, sanat fiziksel bir nesne ya da kamusal bir nesne değildir. Sanat daha çok bir edimdir. Yaratıcı, bilişsel ve tinsel bir edim (Weitz 2004: 13). Dolayısıyla bu kurama göre sanat etkinliğinin en önemli unsuru, sanatçı-sanat yapıtı-izleyici üçlüsünü düşünürsek sanatçı ve onun yaratıcılığı olacaktır.

Dewitt Parker’a göre sanat üç şeydir: 1) Dilek ve arzuların cisimleşmesi 2) sanatın kamusallığını ortaya koyan dil 3) hayal gücüyle dili birleştiren uyum. Parker’a göre bu üç özellik yalnızca sanatın sahip olduğu özelliklerdir. diyen Paker’in savunduğu sanat kuramı hangisidir?

Marcel Duchamp (1887-1968) Fransız/Amerikalı bir Dada sanatçısıdır. Etkisini günümüzün çağdaş sanatçılarına kadar sürdürmüştür. Sanatın göz yerine zihne hitap etmesi gerektiğini savunmuştur. En çarpıcı üretimi hazır nesnelerdir. Bir nesne sanatçı onu o şekilde tasarladığı için sanat eseri olabilir.

George Dickie, Arthur Danto’nun görüşünü belirli yönden geliştirerek “kurumsal sanat kuramı” anlayışını ortaya atmıştır. Bu anlayışa göre bir şeyi sanat eseri yapan o şeyin nasıl göründüğü, duyulduğu vs. ya da hangi malzemeden yapıldığı gibi içsel özellikleri değil bu şeyin bir kurumla nasıl ilintili olduğudur. Buna göre

“sanat” denen kurum olmadan sanat eserlerinden söz edilemez

Soyut dışavurumculuk (soyut ekspresyonizm) 1940'ların ortalarında New York'ta ortaya çıkan, ressamların gerçek nesnelerin temsiline yer vermeden kendilerini sadece renk ve şekillerle ifade ettikleri bir tür soyut sanattır. İlk Amerikan sanat akımı olarak kabul edilip, sanat dünyasının merkezinin

Paris'ten New York'a kaymasında etkili olmuştur.

Sanat yapıtı her ne kadar tamamlanmış bir nesne olarak sonlanmış bir sürece karşılık geliyor gibi gözükse de yapıtın izleyiciyle olan ilişkisi sanat etkinliğini izleyici olduğu sürece devam ettirir. Bu anlamda yüzyıllar öncesinde yaratılmış sanat yapıtları günümüz izleyicileriyle buluşmaya devam etmektedir. Bu bağlamda sanat etkinliği sanatçının yaratıcı edimiyle başlar, sanat yapıtının ortaya çıkmasıyla da sanatçı ile izleyicinin bir araya gelmesi sonucu devam eder. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “sanatçının yaratıcı edimi” seçeneğidir.

Ele alabileceğimiz en eski ve uzun süre etkili olmuş kuram öykünmecilik/taklitçilik ya da Yunancadan kabul edildiği biçimiyle mimetik sanat kuramıdır. Bu kuram Platon’la birlikte başlamış ve onsekizinci yüzyıla kadar da önemini korumuştur. Sorunun doğru cevabı “Platon” seçeneğidir.

Biçimciliğe göre bir şeyi sanat yapan o şeyin biçimsel özellikleridir. Bir eserin tarihsel bağlamı ya da eserin yaratıcısının hangi niyetle eseri yarattığının bir önemi yoktur. Önemli olan şeyler renk, şekil, çizgiler, ses, yapı, kalıp gibi biçimsel özelliklerdir. Biçimci görüş sanatı “anlamlı biçim” olarak tanımlar. Sorunun doğru cevabı “sanat eserinin tarihsel bağlamı ya da hangi niyetle ortaya koyulduğunun önemsiz kabul edilmesi” seçeneğidir.

Duygucu görüşün en önemli temsilcisi on dokuzuncu yüzyıl Rus yazar ve düşünürlerinden Leo Tolstoy’dur. Tolstoy başlangıç noktası olarak şu soruyu sormuştur: “Sanat insanlığın yaşamında nasıl bir amaca hizmet etmektedir?” Bu açıdan yaklaşılınca sanat Tolstoy’a göre insanla insan arasında gerçekleşen ilişki araçlarından biri olarak kabul edilir. Sorunun doğru cevabı “duyguculuk” seçeneğidir.

Weitz, sanatın yanlış anlaşılmasıyla ilgili olarak üç saptama yapar:

1) Sanatı tanımlayabilmek için kuram öne süremeyiz çünkü sanat zaten tanımlanamaz.

2) Zorunlu ve yeterli koşulları öne süremeyiz çünkü sanatın zorunlu ve yeterli

koşulları yoktur.

3) Sanat kavramını kapalı bir kavram olarak değerlendiremeyiz çünkü sanat

açık bir kavramdır

Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “sanatın zaten tanımlanamaz kabul edilmesinden dolayı yine sanatın tanımlanabilmesi için bir kuram öne sürülemeyeceği görüşü” seçeneğidir.

Stephen Davies’e göre Weitz’ın görüşünde şöyle bir problem vardır. Sanat yapıtlarının birbirleriyle olan benzerlikleri bulunurken aslında her şey her şeye benzeyebilir ya da benzetilebilir. Dolayısıyla benzerlikleri temel alan bir görüş sanat kavramının birliğini, bütünlüğünü açıklayamaz. Sorunun doğru cevabı "Benzerlikleri temel alan bir görüşün sanat kavramının birliğini, bütünlüğünü açıklayamayacağı anlayışı” seçeneğidir.

okur

ahlakçılık

Aristoteles

insanlar arasında birlik yaratmak

sanat biçimi ve duyguları reddeder