ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 27

Marks’›n sanat ve estetik konusundaki görüflleri onun tarihsel materyalizm görüflüyle do¤rudan iliflkilidir. Ço¤u Marksist estetikçi de sanat ve estetik konusunu bu görüfl etraf›nda ele alm›flt›r.

Varlık kategorileri Aristoteles ve Kant ontolojisinde önemli bir yer tutar. Dahas›, önceki bölümde gördüğümüz gibi, Kant beğeni yargısını nitelik, nicelik, ilişki ve modalite kategorileri açısından ele alır. Ancak, Aristoteles ve Kant’ın aksine, Lukacs kategorileri belirlerken özneden değil, nesneden hareket eder. Aynı zamanda, onun belirlediği kategoriler Aristoteles ve Kant’ın belirlediklerinden farklıdır.

Dışsal baskı ve sanatın kendi içindeki gelişmelerden dolayı sanatın özerkliği gelişmiş kapitalist toplumlarda sorun olmaktadır.

Adorno’ya göre, sanat, belli kültürel bağlama dayansa da, sosyal ve kavramsal özgürlük sunar. Çünkü sanat, doğrudan sosyal dünyaya gönderme yapmaksızın kendi anlam yapılarını geliştirir. Bu yönüyle her tür toplumsal yasa ve kuvvetten bağımsızdır. Adorno, bu anlamda müziği, doğrudan dünya ile ilişkili olmadığı için en saf sanat olarak görür.

Tolstoy’a göre sanatın amac› ne güzelliktir ne de haz sağlamaktır. Ona göre sanat duygu aktarımıdır. Bir sanat eserinin başarısı da bu duyguyu başkasına geçirme başarısına bağlıdır.

Sanatın ahlaksal olanın ötesinde olması sanatçının ahlak alanının dışında olduğu anlamına gelmez.

Aksine, Croce’ye göre, bir insan olarak sanatçı ahlaki bütünlü¤ü olan ve ahlaki sorumluluğa sahip bir kişi olmak zorundadır.

Heidegger, sanat yapıtının kökeni sorununu ontolojik aç›dan ele alır. Ona göre, sanatın kökeni sanat, sanatçı ve sanat yapıtı arasında var olan karşılıklı ilişkiyle açıklanabilir.

Di¤er birçok çalışmasında oldu¤u gibi, ‘deneyim’ kavramı Dewey’in estetik görüşünün merkezinde yer alır. Ona göre, her deneyimin bir birliği, bütünlüğü, devamlılığı ve onu diğerlerinden ayıran belli bir niteli¤i vardır. David Hume gibi deneyimci filozofların duyumculuğuna karşı çıkan Dewey, artistik yaratmada önemli rol oynayan duyu deneyiminin geçmiş deneyimlerden kopuk salt fiziksel nitelikleri içermediğini, aksine, bu niteliklere anlamını veren, sanatsal ifade sürecinde bir araya gelen anlam zenginli¤i oldu¤unu savunur.

Sartre’a göre edebiyat ve düzyazı dünyayı açma işlevini diğer sanat türlerinden daha başarılı yapar. şair, ressam gibi suskundur. Ona göre, bazı sanat türleri ve eserleri fenomenoloji yapmaya yeterince imkân vermez.

AlgI Fenomenolojisi’nin en temel iddiasI bilincin yanI sIra deneyimin de yönelimsel olmasıdır.

“Estetik” kelimesini epistemolojik bağlamından koparmadan “duyusal bilgi” anlamında kullanan ama aynı zamanda estetiği özel bir araştırma alanı yapan ve hatta yayınladığı Aesthetica adlı yapıtıyla estetiği bir bilim gibi ele alan ilk felsefeci on sekizinci yüzyılda yaşamış olan Alexander G. Baumgarten (1714-1762) dir.

On sekizinci yüzyıl aynı zamanda “estetik” sözcüğünün ortaya çıktığı dönemdir. Baumgarten, estetik sözcüğünü ilk kullanan düşünür olarak Estetik adlı çalışmasında bu kavramın felsefenin bir dalı olarak özerkliğini, sınırlarını ve içeriğini ortaya koymaya çalışmıştır.

Gözümüz açık olduğu sürece estetik nesneye baktığımızda istesek de istemesek de bu haz kendili¤inden ortaya çıkar. Bu hazzın doğrudan veya dolayımsız olması uzun akıl yürütmeler sonucunda veya kişinin kendi ilgisinden kaynaklanan bir ilişkiden veya yarardan ortaya çıkmamasını ifade eder.

Homer, Virgil, Terence ve Cicero gibi birçok düşünür ve sanatçının eserlerinin beğenilmesinin ana nedeni bu eserlerde zihnimizin hoşlanacağı belli niteliklerin olmasıdır. Bu niteliklerden ortak olarak zevk alıyor olmamız zihnimizin ortak “beğeni ilkelerine” veya “sanat kurallarına” göre işliyor olmasından kaynaklanmaktadır.

Baumgarten "estetik" sözcüğünü kullanan ilk düşünürdür.

Kant’a göre, nitelik bakımından beğeni yargısı hem bir bilgi, hem de bir mantıksal yargıdır.

Schiller’in güzel anlayışı onun psikoloji kuramının çatısını oluşturan “dürtü” kavramı üzerine kuruludur.

Mutlak tin ise sanat, din ve felsefeyi kapsar. Bireysel tinin kendine dönerek varlığının temelinde güzel, Tanrı ve hakikat ideallerini bularak onların gerçekleşmesinde Mutlak ruh olur. Subjektif tin sonlu olmasına karşın, mutlak tin sonsuzdur. Hegel’e göre sanat, din ve felsefe aynı zemin üzerinde bulunur. Mutlak Tin’in bu üç alanı “yalnız nesnelerini bilince taşıyanlarının biçimleri bakımından birbirlerinden ayrılırlar”.

hiçbir romantik düşünür sanat›n felsefedeki yeri konusunda Schelling kadar açık ve kesin bir ifadede bulunmamıştır. Schelling, Transendantal idealizm Sistemi adlı eserinde şöyle der: “Felsefenin tek ve ebedi aracı sanattır” .

Kant’ın kendinde şey ile Platon’un idea kavramı aslında Schopenhauer'e göre aynı şeydir.