ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 21

Antik Yunan felsefesi

İbn Sina

Mevlana

Orta Çağ’da felsefenin metafizik, mantık, etik gibi alanlarının bağımsız alanlar olarak gelişmiş olduklarını görüyoruz. Aynı şeyi estetik için söyleyebilir miyiz? Yani bir Orta Çağ estetiği yaklaşımından söz etmek mümkün müdür? Bu konuda birbirinden farklı iki görüş vardır. Birinci görüşe göre çağdaş anlamda düşünüldüğünde Orta Çağ’da estetik olmasa da bu dönemde üretilen güzel kuramlarından ve tek tek sanatlar üstüne yapılan teknik çalışmalardan bir Orta Çağ estetiğinin olduğunu söyleyebiliriz.

İkinci yaklaşıma göre ise, Orta Çağ’da güzel, sanat çerçevesinde değil, büyük ölçüde teolojik bağlamda düşünülüyor ve Tanrı’nın yaratısı olarak görülüyordu. Bu yaklaşıma göre, Orta Çağ’da güzelin aşkınsal olarak ele alınması da tartışılır çünkü güzel, birlik, doğru ve iyi gibi tüm var olanın bağımsız niteliği veya sıfatı gibi değil de sadece iyiliğin bir yönü olarak alınmıştır. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “güzelin teolojik bağlamda düşünülmesi” seçeneğidir.

St. Augustinus (354-430) Orta Çağ Hıristiyan felsefesinin önde gelen filozoflarından biridir. Çalışmalarının tümünü incelediğimizde Augustinus’un güzel kuramının birlik, sayı, eşitlik, oran ve düzen kavramları üzerine kurulu olduğunu görmekteyiz. Gençlik yıllarında kaleme aldığı İtiraflar adlı eserinde bu konunun o zamanlar ilgisini çektiğini belirtir. Bunlardan dolayı sorunun doğru cevabı “birlik, sayı, eşitlik” seçeneğidir.

taklit içtepisi

tragedya

katharsis

güzel-çirkin

Aquinas

birlik

Aquinas’ın (1225-1274) estetik görüşü onun güzel ile sanat arasında yaptığı ayrımla ilişkilidir. Ona göre, sanat belli bir pratik düzen içerisinde yapılması geren iş, pratik edim veya yapma biçimidir. Buna karşın güzellik bir eylem içermez; salt bilmedeki doyma, derin düşüncedir. Güzel, biliş yetisinde var olur ve edilgendir. Güzel, estetik nesneyle onu izleyen estetik özne arasındaki karşılıklı etkileşim içerisinde görüşe zevk veren şeydir. Sorunun doğru cevabı “bir eylem içermemesi” seçeneğidir.

Aristoteles’in (M.Ö. 384-322) estetik ve sanat felsefesi üzerine görüşleri onun çeşitli eserlerinde yer almaktadır. Bunlardan doğrudan sanatla ilişkili olanı şiir üzerine açıklamalarının yer aldığı Poetika adlı eseridir. Poetika’nın en önemli özelliği Platon’un Devlet’inde ortaya koyduğu şiir eleştirisine bir karşı cevap içermesidir. Sorunun doğru cevabı “Poetika” seçeneğidir.

…Hippias diyalogun devam eden bölümünde güzeli yararlı ve kullanışlı olan olarak tanımlar (295e). Sokrates, kötülüğe götüren şeylerin de yararlı ve faydalı olabileceğini belirterek yine karşı çıkar. Oysa, güzel kötüye değil de iyiye götüren şey olmalıdır. Dahası, bu durumda iyi veya güzel yararlı ve faydalının nedeni değil sonucu olur. Böyle bir sonuç İyi ve Güzel ideasını en tepe noktada gören Platon’un metafiziğiyle çeliştiği için bu temellendirmeye de karşı çıkılır. Bunlardan dolayı sorunun doğru cevabı “yararlı ve kullanışlının kötüye götürme olasılığı” seçeneğidir.

Dokuzluklar’ın bir bölümü “Güzel Üstüne” başlığını taşır. Plotinus’un estetik konusundaki görüşleri onun metafiziğiyle doğrudan ilişkili olduğu için bu konudaki görüşlerini kısaca hatırlatmak gerekir. Plotinus’un metafiziği akılsal alan ve duyusal alan ikilemiyle başlar. Akılsal alan, değişmeyen, uzamsız gerçeklik alanıyken; duyusal alan uzamsal, değişen ve gerçek olmayanın alanıdır. Her iki alan da kendi içinde hiyerarşik bir varlık düzenine sahiptir. Bu hiyerarşik ontolojide akılsal alanın en üstünde “Bir” olmak üzere sırasıyla “Akıl”, ondan sonra da “Ruh” yer alır. Duyusal alanda ise cansız bedenler ve madde bulunur. Sorunun doğru cevabı “uzamsız gerçeklik alanı oluşu” seçeneğidir.

İslam filozofları güzeli metafiziksel temelinin yanı sıra psikolojik veya duyumsal açıdan da incelemişlerdir. Bu incelemede haz, hoşlanma ve hayret kavramları önemli bir yer tutar. Örneğin İbn Sina, şiir üzerine yazdığı eserinde şiirin estetik değerinin ortaya çıkardığı hazza, memnuniyet ve mutluluğa; taklide dayanmasına ve insanların doğal olarak vezin ve melodilere sevgi duymalarına bağlar. Ona göre, sanatın temelinde var olan taklit çocukluktan itibaren insan doğasında olan bir eğilimdir. Güzeli metafizik temelden ziyade psikolojik açıdan ele alan Farabi bu kavramı birlik, düzen ve uygunluk açısından açıklar. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “hayret” seçeneğidir.

"Diğer Orta Çağ düşünürlerinde olduğu gibi, Aquinas'a göre de güzellik ile iyilik aransında doğrudn ilişki, hatta özdeşlik vardır. Güzel, varlığın öz niteliğidir; ancak o birlik, doğruluk veya iyilik nitelikleriyle birlikte ortaya çıkar. Aralarındaki fark, iyiliğin arzulama yetisiyle ilişkili olmasına karşın, güzelliğin bilme yetisiyle ilgili olmasıdır. Aquinas'a göre, bir nesne iyiyse güzeldir."

St. Augustinus, 354-430 yılları arasında yaşamış Orta Çağ Hıristiyan felsefesinin önde gelen filozoflarındandır.

204 yılında Mısır'da doğan, yaşamının büyük bir bölümünü kendi okulunu kurmuş oluğu Roma'da geçiren ve yazıları öğrencisi Porphyry tarafından Dokuzluklar adlı eserde toplanan ve günümüze kadar ulaşabilen filozof Plotinus'tur.

Aristoteles, güzellik kavramını psikolojik bakımdan ele alarak katharsis kavramıyla sanat eserinin izleyicisinde meydana getirdiği etkiyi açıklamaya çalışır.