ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 20

Aristoteles’in (M.Ö. 384-322) estetik ve sanat felsefesi üzerine görüşleri onun çeşitli eserlerinde yer almaktadır. Bunlardan doğrudan sanatla ilişkili olanı şiir üzerine açıklamalarının yer aldığı Poetika adlı eseridir. Poetika’nın en önemli özelliği Platon’un Devlet’inde ortaya koyduğu şiir eleştirisine bir karşı cevap içermesidir.

Aristoteles'in sanatlar sınıflandırmasında en üstün yeri tragedya alır.

Sanatı zanaat temelli gördüğünü "Sanat yapılması gereken şeye ilişkin doğru bilgidir" ve "Sanat, yapılacak şeylere ilişkin yapma ve düşünme ilkesidir" şeklinde iki ünlü cümlesiyle ifade eden filozof Aquinas'tır.

İslam düşünürlerine göre, algılanan dünyadaki varlıkların güzelliklerinin nedeni Zorunlu Varlık ya da İlk Sebep, yani Tanrı'dır.

Bu düşünce Mevlana (1206-1274) tarafından dile getirilmiştir.

Aristoteles ve İbn-i Sina güzele yönelmeyi insan doğasında var olan bir eğilim olarak görür.

Francis Hutcheson (1694-1746/7), etik ve estetik yargıların duyguya bağlı olduğunu savunan ilk düşünürlerden biridir. Hutcheson’un güzellik görüşünün ana ilkesi onun “güzellik, bizde ortaya çıkan idealdir” ifadesinde yatar. Estetik haz ‘iç duyu’ aracılığıyla elde edilir. Bu duyu, beş duyu aracılığıyla elde ettiğimiz uyarıcılara dayansa da onlardan tamamen farklıdır. Çünkü, estetik duyunun nesnesi insanın yapısında var olan belli dış objelerden hoşlanmayla ortaya çıkan hazdır. Bu nedenle, güzellik nesnelerdeki bir nitelik de¤il, nesneleri algılayanın belli duyumlarla elde ettiği hazza karşılık gelir. Bizde var olan ‘iç duyu’ yardımıyla güzellik hazzı bilginin, aklın ve deneyimin herhangi bir katkısı olmadan; kişisel ilgiden ve yarardan uzak; doğrudan ya da aracısız; zorunlu olarak elde edilir. Diğer canlılarda olmayan bu yüksek algılama gücünde haz, “herhangi bir ilkeler bilgisinden, karşılaştırmalı ilişkiden, nedenlerden veya nesnenin yararından değil; güzellik ideasıyla birlikte hemen zihnimizde ortaya çıkar. Hiçbir doğru bilgi de bu güzellik hazzını artırmaz. ...Dahası, güzellik ve uyum ideaları, diğer duyum ideaları gibi, zorunlu ve aracısız olarak bize hoş gelirler” (Hutcheson, 1973:36). Doğru yanıt A'dır.

Hume ve Hutcheson aynı düşüncelere sahiptir. Hume da Hutcheson gibi güzelliğin iç duyudan ve yaradılıştan geldiğini düşünür. Ancak bu düşünceye ek olarak beğeni ölçütünün olup olmadığını da sorgular. Dolayısıyla A,B,C ve D seçenekleri yanlıştır. E seçeneği doğrudur.

Kant, nicelik yönünden beğeni yargısını ele alırken onun temelde öznel bir yargı olmasına karşın nesnel bir yargı olması gerektiğini  değil, genel bir yargı olması gerektiğini savunur. Doğru yanıt C'dir.

Schiller’e göre güzel kavramı sadece estetik bir kavram değil, aynı zamanda ontolojik, varoluflsal ve psikolojik bir kavram olarak insan yaşamında merkezi bir
öneme sahiptir. Ona göre güzel, “insan varlığının zorunlu koşuludur”. Bu da B seçeneğinde verilmiştir. Diğer seçenekler Kant'ın görüşleridir. Doğru yanıt B'dir.

Hegel idealist bir düşünür olarak “hakiki olan şey idea’dır” görüşünü benimser
(Hegel, 1994: 110). O, aynı zamanda bir sistem filozofudur; sistemli bir bilgiye dayanmayan bir felsefenin bir bilim meydana getirmediğini, sadece içerik olarak bireysel bir duyuş biçimi veya tarzı ortaya koyduğunu belirtir (Hegel: 1976:29). Bu nedenle, onun estetik görüşünü genel metafiziği içinde daha iyi anlamak için sistemini oluşturan temel kavramlardan biri olan Tin kavramını açıklamak gerekir. Doğru yanıt C'dir.

Schelling’in amacı objektif doğa ile sübjektif zihnin nihai hareket ettirici ilkelerinin özdeş olduğunu göstererek Kant felsefesinde var olan doğa
ile özgürlük arasındaki ayrımı ortadan kaldırmaktır. Doğru yanıt D'dir.

Kant, Baumgarden, Schiller ve Schelling gibi düşünürler estetik alanı idealist felsefenin temel problemlerinden birinin çözüm alanı veya çıkış
kapısı olarak görmüşlerdir. Bu problem, özgürlük-determinizm, doğa-akıl, doğa-zihin, bilinçsiz-bilinçli, deneysel ben-metafiziksel ben ikilemlerinde ortaya çıkan sorundur. Doğa-çevre bunlardan biri değildir. Doğru yanıt B'dir.

Schelling Fichte’de çözümsüz olan deneysel ben’in felsefi ben olması veya felsefenin bilinçdışı veya bilinçsiz olana ulaşma sorununu estetik alanda çözmeye çalışır. Ona göre, diğer üretimlerde olduğu gibi, sanat üretimi bir çatışma ile başlar. Sanat eseri bilinçli ve bilinçsiz üretim veya etkinlikleri bir arada barındırır. Bu iki etkinlik hiçbir zaman birbirini yok etmezler. Doğru yanıt A'dır.

Hayal gücü ve düşün genel olarak tüm güzel sanatların ön koşuluğu olduğu düşüncesini savunan Nietzsche'dir. Doğru yanıt E'dir.

Nietzsche insanın asıl metafizik uğrafşısının sanat olduğunu
ve dünyanın varoluşunun yalnızca estetik fenomen olarak temellendirilebileceğini savunarak, sanata yaşamın gözüyle bakmaya çalışır. Doğru yanıt C'dir.

Tüm deneyimci düşünürlere göre estetik haz belli bir ilgiye veya çıkara değil, insanın iç duyusuna veya duygusuna dayanmakta olup, doğrudan ve aracısız algılama sonucu ortaya çıkar.

Hutcheson, bu hazzın nesnelerin hangi niteliğinden kaynaklandığını incelerken
Locke’ın birincil ve ikincil derece nitelikler ayrımından hareket eder. Ona göre, güzellik hazzı doğrudan nesnelerin birincil niteliklerinden değil, onların birlik veya
uyumluluk niteliklerinin bir unsuru, ‘çeşitlilik içinde birlik’ niteliğinden kaynaklanır.

Hutcheson’un ‘iç duyu’ kavramına karşılık Hume ‘içsel duygululuk veya duygu’ kavramını kullanır.

İngiliz deneyimciliğinin önde gelen düşünürlerinden John Locke estetik konusuyla ilgilenmemiş olmakla birlikte, onun genel bilgi kuramı Hutcheson aracılığıyla bu dönemin estetik yaklaşımında etkili olmuştur.