ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 14

Lukacs, genellik, özgünlük ve bireylik olmak üzere üç varlık kategorisi tespit eder.

Özerk sanat bireylere burjuva toplumunun gerçekliğinden kurtulma olanağı vereceğini savunur.

Ona göre sanatın amacı ne güzelliktir ne de sanattan duyulan belli bir hazdır. Sanatı doğru tanımlamanın ilk koşulu onu bir haz aracı olarak görmekten vazgeçmektir.

Croce’ye göre Sanat fiziksel bir gerçeklik değildir. Croce sanatı ve sanat yapıtını ruhsal bir edim olarak gördüğü için sanatın dışsal, fiziksel bir olgu olamayacağı fikrini savunur.

Sanat Nedir isimli eser John Davey’e değil Tolstoy’a ait bir eserdir.

Marcuse’a göre sanatın siyasal potansiyeli ve eleştirel gücü sanatın kendisinde, yani
 onun estetik formundadır. Özerk sanat kendi kurallarına sahiptir ve var olan gerçekliğin ilkelerine uymaz

Marksizmin temel savlarından biri olan tarihsel materyalizme göre toplumsal değişmenin temelinde ekonomik unsur yer alır.

Marksist estetikçiler Marks’ın düşüncesinde herhangi bir çelişki olmadığını
savunurken genel olarak şu iki yolu izlemişlerdir: Bunlardan birincisi, maddeci
belirlenimciliği katı ve tekyönlü bir belirlenimcilik olarak almamak gerektiği üzerinde durur. Aslında bu görüş Engels tarafından açıkça ifade edilmiştir. Engels,
geçek yaşam üretimi ve yeniden üretiminin, yani ekonomik faktörün son kertede
asıl belirleyici olduğunu; ne Marks’ın ne de kendisinin bundan fazla bir şey ileri
sürmediğini belirtir.

Lukacs, genellik, özgünlük ve bireylik olmak üzere üç varlık kategorisi tespit
eder. Bireylik kategorisi deneyimle doğrudan karşılaştığımız ve algıladığımız ‘bu
masa’, ‘bu kaya’ ‘bu renk’, ‘bu insan’ olarak varlığı ifade ederken genellik kategorisi;
soyut ve genel kavramlarla ifade edilen ‘masa’, ‘kaya’, ‘renk’, ‘insan’ varlıklarına karşılık gelir. Özgünlük ise genellik ile bireylik arasında orta yerde bulunur. Lukacs’a
göre, felsefe tarihinde birçok düşünür özgünlük kategorisini dile getirmiş olmakla birlikte bu kategorinin sanat için önemini yeterince kavrayamamıştır. Dahası,
Lukacs’a göre, Hegel’in mantığı genellik, özgünlük ve bireylik diyalektiği üzerine
oturtmuş olması onun için bir şanstı. Ne var ki, Hegel bireylik kategorisinin kaybolup gitmesine yol açmıştır. Lukacs, bu noktada Hegel’i açıkça eleştirir.

Ona göre sanatın amacı ne güzelliktir ne de sanattan duyulan belli bir hazdır. Sanatı  doğru tanımlamanın ilk koşulu onu bir haz aracı olarak görmekten vazgeçmektir.

Hegel felsefesinden ve Vico’nun tarihsel idealizminden etkilenen Croce sanatın tinsel bir uğraş olduğunu savunur. Croce’ye göre, güzel ifade eyleminin kendisidir ve güzelin bilimi olarak düşünülen estetikse bir “ifade bilimidir.” Sanat bir dil biçimidir ve sanatçı da fikirlerini somut bir biçim içersinde ifade edebilen kişidir.

Heidegger’in sanat felsefesine yaptığı en önemli katkılardan biri estetiğe ontolojik bir yaklaşım katmasıdır. Yanıtlamaya çalıştığı temel soru ‘Sanat yapıtının kökeni nedir?’ sorusudur. Heidegger, ‘Köken’ kavramını çözümlerken bu kavramın bir şeyin nereden, ne sayesinde, ne ve nasıl olduğu anlamı içerdiğini belirtir. Ona göre, sanat yapıtının kökeni sorunu sanat yapıtının özü sorunuyla bir ve aynıdır. Çünkü bir şeyin kökeni onun özünün ve varlığının kaynağıdır .Bu nedenle, köken sorunu bir varlık sorunu; sanat yapıtının kökeni sorusu da sanatın varlığı sorunudur.

Diğer birçok çalışmasında olduğu gibi, ‘deneyim’ kavramı Dewey’in estetik
görüşünün merkezinde yer alır. Ona göre, her deneyimin bir birliği, bütünlüğü, devamlılığı ve onu diğerlerinden ayıran belli bir niteliği vardır. David Hume gibi
deneyimci filozofların duyumculuğuna karşı çıkan Dewey, artistik yaratmada önemli rol oynayan duyu deneyiminin geçmiş deneyimlerden kopuk salt fiziksel nitelikleri içermediğini, aksine, bu niteliklere anlamını veren, sanatsal ifade sürecinde bir araya gelen anlam zenginliği olduğunu savunur.

Ona göre, bir şeyi içsel olarak düşünmekle dışsal olarak görmek arasında temelden bir ayrım yoktur. Sartre, Husserl fenomenolojisinin temel tezlerinden biri olan ‘bilinç her zaman bir şeyin bilincidir’ görüşünden hareketle edim olan imgenin bir bilinç olduğunu söyler . Fenemolojik anlamda bilinç yönelimseldir, yani bir şey hakkındadır. Bilinç olan imgede yönelimseldir. Sartre’a göre, şu an var olmayan bir nesneyi veya kişiyi imgelemek onu gerçeklik olmayan veya hiçlik olarak konumlamaktır.Hiçliğin ve gerçek olmayanın bu şekilde imge tarafından konumlanması Sartre’ın sanat görüşü açısından önemlidir. Tüm sanat yapıtları gerçekliğin ötesindedir. Estetik düşünme başlatıcı, doğurtucu bir rüyadır. Güzel, imge yoluyla kurulan ve dünyanın olumsuzlamasını içeren bir değerdir.

Maurice Merleau-Ponty (1908-61) yirminci yüzyıl Fransız felsefecilerinin önemli isimlerinden birisidir. Merleau-Ponty’nin en önemli eseri 1945 yılında yayınladığı insan varoluşunu, algısını ve edimini analiz ettiği Algı Fenomenolojisi’dir. Yazıları felsefi psikoloji, dil felsefesi, sanat felsefesi, tarih felsefesi ve politik felsefeyi içine alan geniş bir alanı kapsar.

İtalyan felsefesinin en önde gelen temsilcisidir.
Yaşamı boyunca faşizme karşı savaşan Croce başta felsefe, mantık, tarih, eleştiri,
edebiyat tarihi, sanat tarihi gibi alanlar olmak üzere eser vermiş olmakla birlikte
özellikle estetik konusundaki görüşleriyle isim yapmıştır. 1913 yılında yayımladığı Estetiğin Özü adlı eserinde klasik kuramcıların aksine sanatın mantıkla değil
sezgiyle ortaya çıktığını savunur.

Marks, sanat konusunu tarihsel materyalizm ve sanatın toplumsal gelişimi
ilişkisi açısından ele alır.

Lukacs, sanat eseri için genellik, özgünlük ve bireylik olmak üzere üç varlık
kategorisi olduğunu savunur. Ona göre, felsefe tarihi sanatın özgünlük kategorisini ihmal etmiştir.

Adorno’ya göre, sanat yapıtı hem toplumdan bağımsızdır, hem de topluma bağlıdır. O, hem özerktir hem de toplumsal olarak yapılmıştır.

Marcuse’a göre sanatın siyasal potansiyeli ve eleştirel gücü sanatın kendisinde, yani onun estetik formundadır. Özerk sanat kendi kurallarına sahiptir ve var olan gerçekliğin ilkelerine uymaz.