ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 12

Martin Heidegger (1889-1976) varoluşçu felsefenin önemli düşünürlerinden biridir. 1927'de Yayınlamış olduğu Varlık ve Zaman adlı eserinde ‘varlık’ ve ‘varlığın Varlığı’ arasında bir ayrım yaparak bir varlığı varlık yapanın, onun olduğu gibi olmasını sağlayanın ‘Varlık’ olduğunu savunur. Sorunun doğru cevabı “Varlık ve Zaman” seçeneğidir.

Heidegger’e göre, insan için fırlatılmış olduğu dünyada sanat bir ‘umut’ veya ‘ışık’ olarak durur. 1939-40 eğitim-öğretim döneminde sanat ve teknoloji üzerine verdiği derslerde ‘oluş’ veya ‘oluveriş’ olarak sanatın teknoloji tarafından bozulmuş ve yabancılaşmış bir dünyada nasıl bir umut ışığı olduğunu vurgular. Bu derslerdeki görüşlerini daha sonra Sanat Yapıtının Kökeni adlı eserinde yayınlar. Bunlardan dolayı sorunun doğru cevabı “ sanatın umut ışığı sayılması” seçeneğidir.

Sartre’ın varoluşçu fenomenolojik estetiği onun imge kuramında ve özgürlük ontolojisinde yatar. İmgelem adlı eserinde kendi estetiğinin anahtar kavramı olan imgeleyen bilinç kavramının açıklamasını yaparak bu bilincin diğer bilinç şekillerinden nasıl ayrıldığını ortaya koyar. Ona göre, bir şeyi içsel olarak düşünmekle dışsal olarak görmek arasında temelden bir ayrım yoktur. Sartre, Husserl fenomenolojisinin temel tezlerinden biri olan ‘bilinç her zaman bir şeyin bilincidir’ görüşünden hareketle edim olan imgenin bir bilinç olduğunu söyler (Sartre, 2006, 154). Fenemolojik anlamda bilinç yönelimseldir, yani bir şey hakkındadır. Bilinç olan imge de yönelimseldir. Sartre’a göre, şu an var olmayan bir nesneyi veya kişiyi imgelemek onu gerçeklik olmayan veya hiçlik olarak konumlamaktır. Bunlardan dolayı, Sorunun doğru cevabı “yönelimsel oluşu” seçeneğidir.

Merleau-Ponty’nin resim sanatına verdiği önem resim sanatının işlevinden kaynaklanır. Ona göre, “resim gerçek olanın imgesel dokusunu göze sunar” (Merleau-Ponty, 2005, 181). Resim şeylerin özlerinin görünüşüne götürür bizi. Şeylerin özlerini anlamak isteyen bir algı felsefesi resim sanatının ortaya çıkardığı “algı dünyasına” yönelmelidir. Çünkü; “ressamın dünyası görünür, gözle görülür dünyadır, yalnızca odur; bu bir bakıma çılgın bir dünyadır, çünkü kısmi kalmakla birlikte bütünlüğe ulaşmış bir dünyadır. Resim görme ediminden başka bir şey olmayan bir coşkuyu uyandırır, bunu en yüksek gücüne ulaştırır, çünkü görmek uzaktan sahip olmaktır ve resim bu tuhaf sahiplenmeyi, Varlık’ın -içine girebilmek, ona katılabilmek için kendilerini görünür kılmak zorunda olan- tüm görünümleri yayar” (Merleau-Ponty, 2005, 185). Bu bilgiler doğrultusunda sorunun doğru cevabı “gerçek olanın imgesel dokusunu göze sunması” seçeneğidir.

S. Pierce ve W. James gibi pragmatik felsefenin öncülerinden olan John Dewey, psikoloji, felsefe ve eğitim alanındaki çalışmalarıyla tanınır. Onun Deneyim Olarak Sanat (1934) adlı eseri yirminci yüzyılda estetik alanda yazılmış başlıca yapıtlardan biri olarak nitelendirilir. Dewey, bu çalışmasıyla estetiği kendi konusunun ve varlık alanının belirlediği bir yöntemle ele aldığını, felsefenin başka bir alanına ait bir yönteme veya yaklaşıma indirgemediğini ifade etse de çoğu yorumcu onun estetiği pragmatik felsefe açısından temellendirmeye ve savunmaya çalıştığını belirtir. Diğer birçok çalışmasında olduğu gibi, ‘deneyim’ kavramı Dewey’in estetik görüşünün merkezinde yer alır. Ona göre, her deneyimin bir birliği, bütünlüğü, devamlılığı ve onu diğerlerinden ayıran belli bir niteliği vardır. David Hume gibi deneyimci filozofların duyumculuğuna karşı çıkan Dewey, artistik yaratmada önemli rol oynayan duyu deneyiminin geçmiş deneyimlerden kopuk salt fiziksel nitelikleri içermediğini, aksine, bu niteliklere anlamını veren, sanatsal ifade sürecinde bir araya gelen anlam zenginliği olduğunu savunur. Tüm bunlardan dolayı sorunun doğru cevabı “deneyim” seçeneğidir.

Tostoy’a göre sanat duygu aktarımıdır: “Bir insanın yaşadığı bir duyguyu, belirli dışsal işaretlerle ve bilinçli olarak başkalarına yansıtması ve o başkalarının da aynı duyguyu yaşamalarından ibaret insani bir etkinliktir sanat” (Tolstoy, 2007: 50). Dolayısıyla, sanatçının amacı da kendi duygusunun insanlara geçmesini sağlamaktır. Bir sanat eserinin başarısı da bu duyguyu başkasına geçirme başarısına bağlıdır: “Yapıt, sanat yapıtı olarak iyi bir düzey tutturmuşsa, ister ahlaki ister ahlakdışı olsun, sanatçının dile getirdiği duygu başka insanlara geçer; ... Eğer yapıttan başka insanlara geçiş olmuyor, yapıtla verilmek istenen duygu başka insanlara ‘bulaşmıyorsa’, hiçbir açıklama, yorum ona bu niteliği kazandırmaz” (Tolstoy, 2007: 131). Sorunun doğru cevabı “Lev Nikolayeviç Tolstoy” seçeneğidir.

Marks, sanat konusunu tarihsel materyalizm ve sanatın toplumsal gelişimi ilişkisi açısından ele alır.

Lukacs, sanat eseri için genellik, özgünlük ve bireylik olmak üzere üç varlık kategorisi olduğunu savunur. Ona göre, felsefe tarihi sanatın özgünlük kategorisini ihmal etmiştir.

Lukacs, sosyal gerçekliği savunan Marksist bir estetikçidir. Ona göre, başarılı bir sanat eseri ortaya çıktığı toplumun sınıfsal, ahlaki, düşünsel, değersel yapısını yansıtır.

Sanat hangi ölçüde topluma bağlıdır veya toplumun ürünüdür ya da hangi ölçüde toplumdan bağımsız, kendi başına özerk bir etkinlik alanıdır? Adorno, bu genel soruyu yanıtlarken sanatın topluma bağımlılığı ve özerkliği konusunda özetle şu iddiaları ileri sürer:

Adorno'ya göre, sanat yapıtı hem toplumdan bağımsızdır, hem de topluma bağlıdır. O, hem özerktir hem de toplumsal olarak yapılmıştır.

Tolstoy'a göre sanatın amacı ne güzelliktir ne de haz sağlamaktır. Ona göre sanat duygu aktarımıdır. Bir sanat
eserinin başarısı da bu duyguyu başkasına geçirme başarısına bağlıdır.

Croce'ye göre sanat fiziksel bir gerçeklik, yarar gözetici ya da ahlaksal bir etkinlik değildir. Sanat, tümelin ve
genelin bilgisini de vermez. Ona göre sanat, bir görüş ya da seziştir.

Croce sanatı bir görüş ya da seziş olarak görür (Croce, 2004, 39). Ona göre, sanat tümelin değil de bireyselin bilgisidir. Sezgi bize içinde yaşadığımız dünyanın bilgisini; genelin, tümelin ve numenin bilgisini değil de bireyselin ve fenomenin bilgisini; yani bu nehir, bu ağaç, bu gölün bilgisini verir. Croce sanatın seziş olduğunu söylerken onun ne olamayacağını da belirlemiş olur:

Heidegger, sanat yapıtının kökeni sorununu ontolojik açıdan ele alır. Ona göre, sanatın kökeni sanat,
sanatçı ve sanat yapıtı arasında varolan karşılıklı ilişkiyle açıklanabilir.

Dewey'e göre bir amaca, başarıya ve hedefe ulaşan her eylemde ve etkinlikte bir estetik yön bulunur. Estetik deneyim günlük yaşam deneyiminden ayrı tutulamaz.

Theodor Adorno

Ekonomik unsur

Karl Marks

Tolstoy