ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 3

Sanatın toplum içerisindeki ahlaki öneminin estetik değeri için zorunlu olduğuna vurgu yapan Tolstoy sanatın insan yaşamındaki hizmet ettiği amaca göre tanımlanması gerektiğini de iddia etmiştir

Çağdaş özerkçilerden Richard Posner, “Against Ethical Criticism” (Etik Eleştiriye Karşı) adlı makalesinde Oscar Wilde’a da gönderme yaparak hiçbir kitabın “ahlaka uygun ya da aykırı” olamayacağını, bir kitabın sadece “iyi ya da kötü yazılmış” olabileceğini söylemiştir.

Picasso’nun Guernica adlı savaş karşıtı tablosuna yalnızca Kübik stilde yapılmış bir eserin çizgileri ve renkleri olarak bakmak estetik ilginin merkezinde bulunan bir unsuru hiçe saymaktır.

Anthony Burgess’in yazdığı daha sonra sinemaya da uyarlanan Otomatik Portakal adlı romanla ilgili olarak yazar şu sözleri söylemiştir: “Tüm hayvanların en zekisi, iyiliğin ne demek olduğunu bilen insanoğluna bir baskı yöntemi uygulayarak onu otomatik işleyen bir makine hâline getirenlere kılıç kadar keskin olan kalemimle saldırmaktan başka hiçbir şey yapamıyorum.”

Sanatı zorunlu ve yeterli koşullarını temel alarak tanımlamak yerine bu tanımlar sanatın belirli bir yönünü merkeze almasından ötürü "kuramsal tanımlar" olarak görülmektedir.

Ele alabileceğimiz en eski  ve uzun süre etkili olmuş kuram; Yunancadan kabul edildiği biçimiyle 'mimetik sanat kuramı', Sanatı yaşamın yansıması olarak kabul ettiği için 'yansıtmacı kuram', Nesnelerin temsil edilmesi anlamında da 'temsilci kuram' olarak da anılan Öykünmecilik/Taklitçilik kuramıdır.

Felsefi düşünmede sanat kuramları; Öykünmecilik, Sezgicilik, Duyguculuk, Biçimcilik ve İradecilik'tir. Faydacılık diye bir kuramdan bahsedilemez.

İradecilik/İstençlik kuramı diğer kuramlardan biraz farklıdır. Farkı şudur: Diğerleri gibi sanatı basit bir şekilde tanımlamaz. Parker’a göre sanat üç şeydir: 1) Dilek ve arzuların cisimleşmesi 2) sanatın kamusallığını ortaya koyan dil 3) hayal gücüyle dili birleştiren uyum. Parker’a göre bu üç özellik yalnızca sanatın sahip olduğu özelliklerdir. Bu yüzden "anlamlı biçim", "ifade", "sezgi" gibi popüler sanat tanımları hatalı tanımlardır.

*Kimi müzik parçaları ya da resimler herhangi bir şeyi taklit ya da temsil etmezler. 

*Sanat yapıtlarının ortak özelliklere sahip olmaması

*Sanat yapıtlarıyla sınırlandırılabilecek özellikler kümesinin oluşturulamaması

*Sanatın kapalı bir kavram olarak değil açık bir kavram olarak değerlendirilmesi

*Sanatın zorunlu ve yeterli koşullarından bahsedilememesi 

sanatı tanımlamadaki sorunlardan bazılarıdır.

Belirli nesneleri öğrenme biçimimizden yola çıkarak bu öğrenme biçimini sanat dallarına uyarlayan 'tipik örnek' görüşü" Paul Ziff'in ortaya attığı bir görüştür. Örneğin, “kitap” kelimesinin kullanımını bilmeyen bir çocuğa kitabın ne olduğunu öğretmenin en iyi yolu ona bir kitap göstermek olacaktır. Bu kitap muhtemelen ne fazla kalın ne fazla ince olacak, sayfaları bofl olmayan bir kitap olacak,
bir cep kitabı ya da deftere benzeyen bir kitap olmayacaktır.

Sanat örneğin toplumsal, tarihsel ya da kurumsal doğasından yola çıkılarak tanımlanabilir. Bu tür bir tanım da bağıntısal ya da dışsal bir tanım olacaktır. Sanatın özünün bağıntısal olduğunu savunan felsefecilerin başında Arthur Danto (1924-), George Dickie (1926-) ve Jerrold Levinson (1948-) gelmektedir.

George Dickie, Arthur Danto’nun görüşünü belirli yönden geliştirerek “kurumsal sanat kuramı” anlayışını ortaya atmıştır. Bu anlayışa göre bir şeyi sanat eseri yapan o şeyin nasıl göründüğü, duyulduğu vs. ya da hangi malzemeden yapıldığı gibi içsel özellikleri değil bu şeyin bir kurumla nasıl ilintili olduğudur.  Buna göre “sanat” denen kurum olmadan sanat eserlerinden söz edilemez.

Sanatçı ile sanat yapıtı arasında kurulan özel ilişki; yaratıcılıktır. Yaratıcılık kısaca ifade edilirse yeni bir şeyin yani daha önce varolmayan bir şleyin ortaya çıkmasıdır. Yaratıcılık, Tanrı ya da Tanrıların işinin olduğunun düşünülmesinden başka insanın
ortaya koyduğu bir başarı olarak da görülür. Bu anlamda hem bilimsel hem sanatsal yaratmadan söz edebiliriz.

Sanatçı eserini yaratırken belirli aşamalardan geçer. Yaratmanın aşamalarını şu şekilde sıralayabiliriz: Etkilenme aşaması, tasarlama aşaması ve tamamlama aşaması.İlk durumda bir zihinsel tasarı nesnesi söz konusuyken ikinci durumda bir süreç içinde şekil alan nesne söz konusudur. İzleme aşaması yaratım sürecinin bir parçası değildir.

Alman filozoflardan Hegel, estetiğin güzellik fenomenini incelediğini düşünen ve estetiğe 'güzel sanat felsefesi' anlamına gelen 'kalliologie' adını vermiştir.

Platon'a göre güzel olan yalnızca güzel ideasıdır. Güzel ideası dışında güzel olan her şey hep belirli bir açıdan, belirli bir zamanda güzeldir ya da bir başka şeyle karşılaştırıldığında güzeldir.

Üçüncü yüzyılda yaşamış olan Tertullianus, güzeli şeytani bir şey, şeytan tarafından tohumları atılmış dünyevi arzuların gizli bir yanıltmacası olarak görmüştür.

'Niteliksel derece özelliği' kavramı Sircello tarafından ortaya atılmıştır. Güzelliğin 'dikkat çeken', 'göze çarpan', 'bilince işleyen' bir şey olduğu gerçeğinden yola çıkılarak ortaya atılmıştır. Bir rengin canlılığı niteliksel derece özelliği açısından önemlidir. Niteliksel derece özelliği, sıcaklık derecesi, ağırlık gibi niceliksel olarak ölçülemeyen bir özelliktir.

Biçimci anlayışa göre nesne hakkında bilgi sahibi olmak zorunda değildir.  Nesne hakkında bilgi sahibi olmak zorundalığı bağlamcı görüşe göre aittir.

John Dewey Art as Experience (Deneyim olarak Sanat) adlı yapıtında  estetik deneyime 'birlik ve tamamlanmışlık' olmak üzere iki temel karakter yüklemiştir