ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 24

Estetiğin felsefenin bir alt alanı olarak sistemli bir şekilde araştırılması on
sekizinci yüzyıla, Baumgarten’in Aesthetica kitabının yayımlanmasına kadar gecikmiştir. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

On sekizinci yüzyılda yaşamış olan Alman filozoflardan Herder estetik bilimine “güzellik bilimi” ya da “güzellik teorisi” gibi bir anlamı olan Yunanca güzel anlamına gelen “kallos” sözcüğünden türetilen “kalligone” adını vermiştir. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Güzel, hoş, narin, duygusal, zarif, gösterişli, çirkin, yüce, çocuksu gibi pek çok
özelliği, sanatçı-sanat yapıtı-izleyici ilişkisini ve genel olarak sanatın neliğini
araştıran felsefe alanı felsefi estetiktir. doğru cevap a şıkkıdır.

Platon'a göre güzel olan yalnızca “Güzel İdeası”dır. Güzel İdeası dışında güzel olan her şey hep belirli bir açıdan, belirli bir zamanda güzeldir ya da bir başka şeyle karşılaştırıldığında güzeldir.

Pythagoras, evrenin adeta bir müziğinin, melodisinin olduğuna inanmış, gökyüzündeki yıldızların, ayın, güneşin dans ederek dönerlerken uyumlu bir ses çıkardıklarını iddia etmiştir. İşte bu da ona göre güzel olandır. Ona göre en güzel şey uyumdur.

Üçüncü yüzyılda yaşamış teolog ve felsefeci Tertullianus güzeli şeytani bir şey, şeytan tarafından tohumları atılmış dünyevi arzuların gizli bir kandırmacası, başka bir deyişle şeytanın bir oyunu olarak nitelendirmiştir.

Üçüncü yüzyılda yaşamış olan filozof Plotinos’a göre güzellik ilahi olanın yeryüzündeki tezahürü/görünümüdür.

Hutcheson bir nesnede “tekdüzelik ve çeşitliliğin bileşik oranı” olduğunda kişide güzel düşüncesinin doğduğunu iddia etmiştir.

“Estetik Özellikler” tartışmasını çağımızda başlatan düşünür Frank Sibley olmuştur.

Fransızcada “öncü birlik” anlamına gelen askeri bir sözcüktür. Bu sözcüğün sanattaki metaforik karşılığı sanatın öncü rolünün olmasıdır. Buna göre sanatçıların yarattıkları yenilikçi yapıtlar toplumların izleyeceği yolu belirledikleri için avangard olarak değerlendirilir.

Estetik özne, estetik bir tutumla estetik deneyim yaşayan, estetik nesneleri değerlendiren, yorumlayan, eleştiren kişidir.

Estetik deneyim konusunda iki yaygın görüş bulunmaktadır. Bu görüşlerden
biri biçimcilik diğeri ise bağlamcılıktır.

Platon’un sanat anlayışına baktığımızda da sanatçı, pek çok şeyin hakiki bilgisine sahip olmadan taklidini yapabilen bir insan olarak saygın bir konumdan yoksun ve insanlara yanlış şeyler öğreten bir şahsiyet olarak konumlandırılmıştır. Buradaki sanat anlayışı da yine varlık ve bilgi tasarımına göre oluşturulmuştur: Platon’a göre gerçeklikten uzaklaşıldığı ölçüde insanlar sanı dünyasında, yanılsamalar içerisinde yaşamaya devam etmektedirler. Bu anlamda da sanatın ve sanatçının genel olarak olumsuz bir konumda bulunduğunu, sanatın sanat olarak değerinin araştırılmadığını söyleyebiliriz. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı "sanat anlayışının varlık ve bilgi tasarımına göre oluşturulması" seçeneğidir.

Aristoteles’in sanat hakkında yazdıklarına baktığımızda taklit etmenin, sanatın, sanatçının, kimi sanatların izleyici üzerindeki arındırıcı etkisinin son derece önemli olduğunu anlarız. Aristoteles’te “güzel üzerine düşünme”den daha ziyade “sanat üzerine düşünme” ile karşılaşırız. Bu yazılar, sanat kategorilerinin, türlerinin araştırıldığı nitelikli yazılardır. Bu anlamda Aristoteles’de sanatın Platon’a kıyasla sistemli bir ele alınış örneğini bulduğumuzu ve bizzat sanatların kendilerine, özellikle de tragedyalara yönelmiş bir araştırma ile karşılaştığımızı söyleyebiliriz. Bu bağlamda Aristoteles bir tür sanat felsefesi yapmaktadır.

Yirminci yüzyıla geldiğimizde felsefeciler güzel problemini kavramsal çözümleme problemi olarak ele almaya başlamışlardır. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

Alman felsefeci Kant ta “güzel”i “hoş”tan benzer sebeplerle ayırmıştır. Ona göre “hoş” duyusal bir öğedir ve nesnelere belirli bir ilgiyle ya da çıkarla yaklaşmamız sonucu oluşmaktadır. Dolayısıyla cevap D şıkkıdır.

Sircello’ya göre hiç bir özellik kendi başına, genel olarak güzel değildir. Belirli bir nesneye uygulandığında ancak güzel olabilir. Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

Bir nesne, yüksek derecede niteliksel derece özelliği içerdiğinde ve söz konusu özellik ilgili deneyime sahip olan kişiye zevk verdiğinde güzeldir. Şimdi bu tanımdan yola çıkarsak örneğin, tuhaf örnekler de bulunabilir. Sircello, limonun ekşiliği, tuvalet kokusu, sümüklüböceğin yapışkanlığı gibi örnekleri niteliksel derece özellikleri olarak kabul etmek durumundadır. Ancak bu özelliklerin güzel olup olmadığı tartışma konusudur. Örneğin, limonları tatmada oldukça deneyimli birini düşünelim. Bu kişi belirli bir limondaki ekşiliğin yüksek derecede bulunduğu yargısına varsın ve deneyimlediği ekşilikten de zevk alsın. Bu durumda Sircello haklıysa limonun ekşiliği güzel olarak kabul edilecektir. sircello’nun kuramına iki itiraz yapılabilir.   1) Yüksek derecede bulunmayan kimi özellikler yine de çok güzel olabilir. Örneğin Beethoven’ın 5. konçertosunun sonuna doğru, orkestranın yarattığı karmaşa içerisinde fagotun beklenmedik on dingin notası güzeldir. Buradaki büyüleyici etki aniden ortaya çıkan “karmaşa-dinginlik” zıtlığındandır. 2) Kimi durumlarda ise yüksek derecede bulunan bir niteliksel derece özelliği nesnesinin güzelliğini bozabilir. Örneğin çok yüksek bir ses tüm melodinin etkisini altüst edecek kadar kulak tırmalayıcı olabilir. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

Frank Sibley estetik özelliklerle ilgili bir tan›m vermek yerine ‘estetik’ teriminin
kapsamını belirleyen bir liste verir. Bu listede dengeli, sakin, güçlü, narin ve zarif
gibi terimler bulunmaktadır. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Estetik deneyim konusunda iki yaygın görüş bulunmaktadır. Bu görüşlerden
biri biçimcilik diğeri ise bağlamcılıktır. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.